Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın Sadece 2. Maddesine Sadık Kalmak, Türkiye'nin Ekonomik Durumunu Nasıl Değiştirebilirdi?

Toplumların refah düzeyi ve yaşam kalitesi ülke ekonomisinin gelişmesi ile yakından ilgilidir. Bu da izlenen ekonomi politikalarının yanı sıra diğer sosyal alanlardan da etkilenir.

Ülke ekonomilerinin durumunu gösteren çok sayıda endeks vardır.^[1] Bunların çoğu toplumun dar bir kesimini veya yalnız bazı uzmanları ilgilendirirken, "kişi başına düşen milli gelir" (Kişi Başı GSYH) ve "gelir dağılımı" (GINI Endeksi) halkın refah düzeyini göstermeleri açısından çok önemli ve tüm toplumu ilgilendiren iki endekstir.

Bu yazımızda, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın II. Maddesinde sayılan üç niteliğin (demokratik, laik, hukuk devleti) kişi başına düşen milli gelir ve gelir dağılımı ile ilişkisi, çok sayıda ülke verisi yardımıyla incelenmiştir.

Kişi Başına Düşen Milli Gelir

Farklı ülkelerdeki Kişi Başı GSYH'ı karşılaştırabilmek için öncelikle her ülkenin kendi para birimi ile hesaplanmış milli gelir rakamlarını ortak bir birime çevirmek gerekir. Bunun için en yaygın kullanılan para birimi ABD Doları'dır.

Toplumların refah düzeyini adil bir şekilde karşılaştırabilmek için, her ülkedeki ürün ve hizmet fiyatlarının da hesaba katılması istenir. Bu amaçla, çok sayıda ürün ve hizmetten oluşan bir sepetin her ülkedeki maliyeti dikkate alınarak bir "satın alma gücü paritesi" (SAGP) hesaplanır ve bunun kullanılmasıyla "Kişi Başı GSYH (SAGP)" endeksi oluşturulur.

Ancak, her ülkedeki ürünlerin aynı kalitede olmaması, her toplumun tüketim tercihlerinin farklı olması gibi nedenlerle Kişi Başı GSYH hesabında SAGP kullanılmasının da kendine özgü hatalara yol açabildiği düşünülmektedir. Bununla birlikte, bu yazımızdaki grafiklerde aksi belirtilmedikçe SAGP temelli veri kullanılmıştır.^[2] Aynı grafikler ABD Doları cinsinden de oluşturulmuş, grafiklerin yorumlanmasını etkileyecek kadar fark görülmediği için çalışmada yer verilmemiştir.

Demokratiklik ile Gelir İlişkisi

Demokratikliğin ölçütü olarak ise Economist Group'un derlediği endeks kullanılmıştır.^[3] Ülkeler bu endekse göre sırasıyla "Tam Demokrasi", "Kusurlu Demokrasi", "Hibrid" ve "Otoriter" olmak üzere dört rejim tipine ayrılmaktadır.

Aşağıdaki grafikte 160 ülkenin rejim tipine göre kişi başına düşen milli gelir trendi gösterilmektedir.

Yukarıdaki grafikte, demokrasi endeksine göre en düşük seviyede olan otoriter ülkelerde ortalama gelir düzeyinin hibrid rejime sahip ülkelerden biraz daha yüksek olduğu gözükmektedir. Ancak, petrol zengini Arap ülkelerinin otoriter grupta olmasının da bunda önemli rolü olduğu düşünülebilir. Bu ve benzeri açılardan daha detaylı bir inceleme bu sıralamayı değiştirebilir.

Türkiye, demokrasi endeksi sıralamasında 2021 yılı itibariyle 167 ülke arasında 103. sıradadır ve hibrid rejim kategorisindedir.

Hukukun Üstünlüğü ile Gelir İlişkisi

Aşağıdaki grafikte 202 ülkenin hukukun üstünlüğü sıralamasında girdiği yüzdelik aralığa göre kişi başına düşen milli gelir trendi gösterilmektedir.^[4]

Yukarıdaki grafikte her yıl verisi bulunan ülke adedi biraz değişmektedir. Ülkeler hukukun üstünlüğü sıralamasına göre %25'lik dört kategoriye ayrılmış ve her kategori için kişi başına düşen milli gelir ortalamaları gösterilmiştir.

Türkiye hukukun üstünlüğü sıralamasında 2000-2015 yılları arasında 2. grupta iken 2016 yılından itibaren 3. gruba düşmüştür.

Dindarlık ile Gelir İlişkisi

Aşağıdaki grafikte 111 ülkeden yaklaşık biner yetişkinin Gallup’un 2009 tarihinde yapmış olduğu araştırmada "Günlük hayatta din sizin için önemli mi?" sorusuna verdiği cevap oranlarına göre kişi başına düşen milli gelir trendi gösterilmektedir.^[5]

"Günlük hayatta din sizin için önemli mi?" sorusuna verilen cevaplar devletin bir özelliği olan laikliği doğrudan ölçmese de pratikte laikliğin ne ölçüde hayata geçirilebileceğinin göstergesi olarak kabul edilebilir.

Gallup'un araştırmasına Türkiye’den katılanların %82'si "evet" cevabı vermiştir.

Gelir Dağılımı

Kişi başına düşen milli gelir, toplumun toplam refah düzeyini göstermesi açısından faydalı olmakla birlikte, bunun toplumun farklı kesimlerine ne şekilde dağıldığı da çok önemlidir. Gelir dağılımının eşitsizliğini ölçmek için kullanılan ölçüte GINI endeksi denmektedir. Bu endeks, 0 ila 100 arasında değişmektedir ve ne kadar düşükse gelir dağılımının o kadar dengeli, ne kadar yüksekse gelir dağılımının o ölçüde dengesiz olduğunu göstermektedir. Yani Kişi Başı GSYH ne kadar yüksekse, GINI endeksi ise ne kadar düşükse vaziyet o kadar olumlu demektir. Bu yazımızdaki grafiklerdeyse okuyana kolaylık olması açısından GINI endeksi yerine "100 – GINI endeksi" kullanılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmadaki grafiklerin tamamında yüksek değerler daha iyi, düşük değerler daha kötüdür.

Aşağıdaki grafikte 136 ülkenin rejim tipine göre gelir dağılım trendi gösterilmektedir.

Aşağıdaki grafikte 164 ülkenin hukukun üstünlüğü sıralamasında girdiği yüzdelik aralığa göre gelir dağılım trendi gösterilmektedir.

Demokrasi ve hukukun üstünlüğü kriterlerine göre en önde yer alan toplumlar, gelir dağılımı adaleti açısından da belirgin şekilde pozitif ayrışmışlardır. Ancak, diğer toplumlarda durum nispeten belirsiz gözükmektedir. Bu konunun daha detaylı incelenmesinde fayda görülmektedir.

Agora Bilim Pazarı

Müşteriyi Yakalamak

Covid-19 nedeniyle en çok darbe alan sektörlerden biri olan perakende satış noktaları, ne yapacağını bilemediği için bir süre sendeledi. Sadece sendelemekle kalmadı, müşterilerinin de davranışını öngöremedi. Peki müşteri davranışları bu süreçte gerçekten değişti mi?

Müşteriyi Yakalamak yalnızca perakende sektöründeki mağazalar için değil, kafe, restoran, muayenehane, hastane, fuar, kütüphane, park, tiyatro, etkinlik alanları gibi marka, ürün ve müşterinin olduğu bütün satış ya da hizmet noktalarında, müşterilerin ziyaret etmeleri, satın almaları ya da deneyim yaşamaları için etkin bir satış/hizmet noktasının nasıl olması gerektiğini, hangi değişkenlerin stratejileri nasıl etkilediğini detaylı ve yeni normale uygun bir şekilde anlatıyor.

Akademik kariyerini perakendede tüketici davranışları üzerine tamamlayan, 2012-2018 yılları arasında perakende gurusu olarak tanınan Paco Underhill ile işbirliği yaparak Envirosell Türkiye ofisini açan ve 2018 sonrasında kendi modeliyle perakendecilere stratejiler üreten Dr. Melik Karabıyıkoğlu, perakendecilerin doğru stratejileri nasıl geliştireceği ve tüketicilerin de bir satış noktasına neden geldiklerini anlamaları için onlara okunaklı bir rehber sunuyor.

Devamını Göster

₺45.00

Satın Al Tüm Ürünler

Aşağıdaki grafikte 111 ülkeden yaklaşık biner yetişkinin Gallup'un 2009 tarihinde yapmış olduğu araştırmada "Günlük hayatta din sizin için önemli mi?" sorusuna verdiği cevap oranlarına göre gelir dağılım trendi gösterilmektedir.

Dine verilen önem ile gelir dağılımı adaletsizliği arasında oldukça yüksek bir korelasyon gözükmektedir. Bunun sebeplerinin araştırılmasında fayda görülmektedir.

Türkiye'nin Durumu

Türkiye demokrasi endeksi açısından 2021 yılı itibariyle 167 ülke arasında 103. sırada, hukukun üstünlüğü açısından 202 ülke arasında 119. sıradadır. "Günlük hayatta din sizin için önemli mi?" sorusuna Türkiye’den katılanların %82'si evet cevabı vermiştir.

Türkiye kişi başına düşen milli gelir (SAGP) sıralamasında 2019 yılı itibariyle 190 ülke arasında 75. sırada, gelir dağılımı sıralamasında 2018 yılı itibariyle 84 ülke arasında 68. sırada yer almıştır.

Bu yazımızda gördüğümüz grafiklerden yola çıkacak olursak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın II. Maddesinde sayılan üç özelliği (demokratik, laik, hukuk devleti) pratikte iyi derecede hayata geçiren ülkelerin kişi başına düşen milli gelir ve gelir dağılımı konularında da üst sıralarda olduğu, dolayısıyla toplumlarına daha yüksek bir refah sağladıkları sonucuna varmak mümkündür.

Elbette toplumların yaşam kalitesini etkileyen faktörler üç adetten ibaret değildir. Örneğin, Dr. Muhammed Ali Yıldırım ve Dr. Cem Çakmaklı tarafından TÜSİAD için yapılmış olan bir regresyon analizinde, 105 ülke verisi kullanılarak altı adet etkenin (nüfus, fiziksel sermaye, beşeri sermaye, demokrasi, hukukun üstünlüğü, orta ve yüksek teknolojik ürünlerin ihracattaki oranları) kişi başına düşen milli geliri ne yönde ve ne miktarda etkilediği saptanmıştır.^[6] Bu analizin sonuçlarına göre, Türkiye'nin söz konusu alanlarda sadece OECD ortalamasına ulaşması halinde bile, 20 yılda Kişi Başı GSYH'ı 3 katına çıkartarak 30.000 dolara ulaştırması ve böylece gelişmiş ülkeler arasına katılması mümkün görülmektedir. Bu raporda ve çeşitli başka kaynaklarda bu hedefe ulaşılabilmesi için oldukça kapsamlı ve detaylı öneriler de yer almaktadır.^{[7], [8]}

Aşağıdaki grafikte Asya Kaplanları olarak adlandırılan dört ülke ve Türkiye’de kişi başına düşen milli gelir trendleri gösterilmektedir.^[9]

Yukarıdaki grafikte satın alma gücü paritesine göre daha eski tarihlere gidebildiği için USD değerler kullanılmıştır. Grafikte kişi başına düşen milli gelirleri 1970'li, 1980'li yıllarda Türkiye ile yakın olan dört ülkenin, bugün Türkiye'nin 3 ila 6 katı düzeye ulaşabilmiş oldukları görülmektedir. Bu ülkeler, Türkiye'den farklı şartlara sahip olmakla birlikte, hızlı ekonomik kalkınmanın mümkün olduğunu göstermeleri açısından önemli örnek teşkil etmektedirler.

Sonuç

Türkiye de 2001-2008 yılları arasında IMF programını sadık şekilde uygulayarak ve Avrupa Birliği Üyeliği hedefi doğrultusunda demokrasi ve hukukun üstünlüğü alanlarında olumlu uygulamaları hayata geçirerek hızlı bir büyüme elde etmiştir. Sonuç olarak doğru politikalar uygulandığı takdirde Türkiye’nin de hızla büyüyerek gelişmiş ülkeler arasına katılabileceği görülmektedir.