BÜYÜME VE GELİŞMEYİ ETKİLEYEN BAZI FAKTÖRLER

Büyüme, hücre sayısı ve büyüklüğünün artmasına bağlı olarak, vücut hacim ve kütlesinin artmasıdır ve anne karnında başlar.

Gelişme, hücre ve dokuların yapı ve bileşimindeki değişiklikler sonucu fonksiyonların daha iyi yapılabildiğini yani büyüyen organların fonksiyonlarının gittikçe olgunlaşmasını ifade eder.

Örneğin 5 yaşındaki bir çocuğun boyu ve kilosu yaşıtlarıyla orantılı hatta daha fazla bile olabilir ancak kasları yeterli olgunluğa ulaşmamışsa kalem tutma becerisi zayıf olacaktır. Burada bir gelişme geriliğinden söz edebiliriz.

Doğumdan sonra çocuğun normal büyüme ve gelişmesi, periyodik aralıklarla yapılan ölçümler ve muayenelerle belirlenir. Çocukların büyüme ve gelişimlerini sağlıklı şekilde sürdürebilmeleri için yeterli ve dengeli beslenme çok önemlidir. İyi beslenme çocukların büyüme ve gelişmelerini pozitif etkilerken dolaylı olarak toplumu da pozitif etkiler çünkü böylece güçlü bir gençlik ve toplum oluşur.

Sistem ve organların büyüme hızlarında farklılıklar vardır. Örneğin beyinde büyüme hızı, hayatın ilk bir yılında en yüksek olup (bu evrede anne sütü ile beslenme çok önemli), yaş ilerledikçe büyüme hızı azalır. Doğumda erişkin beyninin ağırlığının %25’ine sahip olan çocuk beyni 10 yaşına geldiğinde %90’a erişir.

Ayrıca birçok ülkede son yıllarda doğan ve büyüyen çocukların daha önceki yıllara göre daha iri doğdukları ve büyüme tempolarının daha hızlı olduğu, gelişiminin daha erken yaşlara kaydığı görülmüştür. Bu hızlı büyüme ve gelişme; beslenme, hastalıklardan korunma, tıbbi yardım görme ve eğitimde görülen gelişmelere bağlanmış olup yüzyıl eğilimi olarak adlandırılır.

Zaten dikkat ederseniz kendinizden sonraki jenerasyonlar hep yaşlarından daha büyük görünüyormuş gibi gelirler ki bu bilimsel açıdan da kısmen doğrudur da. Tamamen zaman geçtikçe artan imkanlar ve yaşam kalitesiyle ilgili bir durumdur. Fakir ülkelerde de aynı yaştaki çocuklar refah seviyesi yüksek toplumlarda büyüyenlere göre yine aynı sebeplerden (beslenme, ulaşılabilen imkanlar vb.) daha geç gelişir ve yaşları daha ufak gibi görünürler.

BÜYÜME VE GELİŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR?

Genetik faktörler: Çocuğun doğumdan öncesi ve doğumdan sonrası, büyüme ve gelişmesinin sağlam olabilmesi için her şeyden önce sağlıklı bir genetik yapıya sahip olması gerekir.

Cinsiyet: Büyüme ve gelişme süreci kız ve erkek çocuklarda farklılık gösterir. Doğumda kız bebeklerin vücut ağırlıkları erkeklere oranla daha düşüktür. 10-11 yaşlarında erkekler daha iri olur, fakat kız çocuklarında ergenlik daha erken başlayıp daha erken sonlandığından dolayı 11-14 yaşlarında da kızlar erkeklerden daha iri olur.

Hormonal faktörler: Çocukluk döneminde büyüme ve gelişmeyi etkileyen faktörlerden biri hipofizin büyüme hormonu olup, özellikle boy büyümesini etkiler, diğeri ise tiroit hormonu olup büyüme, gelişme ve olgunlaşma için gereklidir. Ayrıca androjen ve östrojen de büyüme ve gelişmeyi etkiler. Büyüme ve gelişmede hormonların etkisi ve yine dolaylı yoldan beslenmenin ve genetiğin etkisi büyüktür.

Uterus içi ortam faktörleri: Büyüme ve gelişme anne karnında başlar demiştik ve bilhassa ilk 8-10.haftada zararlı olan röntgen ışınları, bazı ilaçlar, virütik hastalıklar, hormon bozuklukları, kötü beslenme, travmalar, plasenta ve kordon bozuklukları vb. sebepler gelişme bozuklukları ve hatta düşüklere ve ölüme sebep olur.

Postnatal ortam faktörleri: Doğumdan sonra çocuğun büyüme ve gelişmesi için beslenme en önemli etkendir. Dengeli ve yeterli beslenmeyen bir çocukta büyüme ve gelişme giderek yavaşlar ve durur. Geri kalmış toplumlarda bebeğin anne karnında ve dışarıda iyi beslenememesi, enfeksiyonlar, anne ve babanın bilgisizliği büyüme, gelişme ve biyolojik olgunlaşmayı olumsuz yönde etkilemektedir.