OTONOM SİNİR SİSTEMİ

Otonom sinir sistemine biyolojik yaşamla yakınlığından dolayı vegetatif(bitkisel)sinir sistemi de denir. Organlarla ilgili olmasından dolayı da visseral sinir sistemi denir. Otonom sinir sistemi, sinir sisteminin kalp kası, damarlar, akciğerler ve organların düz kasları ile dış salgı bezleri gibi isteğimiz dışında çalışan organları innerve eden bölümüdür.

Otonom sinir sisteminin başlangıç hücreleri beyin ve medulla spinaliste bulunur. Buralardan başlayan sinir uzantıları ilgili organa gitmeden önce bir gangliona (sinir düğümü) gelirler ve sinaps yaparlar. Gangliona gelen sinir uzantılarına preganglionik teller denir. Ganglionlardan çıkan sinir uzantılarına ise postganglionik teller denir. Postganglionik teller ilgili organlara gider.

Otonom sinir sisteminin hem merkezi sinir sisteminde hem de periferik sinir sisteminde bulunan bölümleri vardır. Fonksiyonel olarak sempatik ve parasempatik olarak ikiye ayrılır. Bu iki bölüm morfolojik olarak birbirinden ayrı ve aynı zamanda aynı organ üzerinde etkileri birbirinin zıttıdır.

A) Sempatik Sinir Sistemi

Sempatik sinir sistemi nöronları, medulla spinalisin torakal ve lumbal bölgesindeki ön ve arka boynuzlarda bulunur. Sempatik nöronlardan çıkan sinir lifleri, spinal sinirin ön kökleri içinde medulla spinalisi terk ederek spinal sinirin yapısına katılırlar. Bu lifler, vertebraların her iki tarafında bulunan truncus sympathicusa gelirler. Burada bulunan ganglionlara gelen sinir liflerinin bazıları buradaki nöronlarla sinaps yaparlar. Bazıları ise doğrudan organlara giderler.

Sempatik sinir sistemi daha çok tehlike, stres ve heyecan anında böbrek üstü bezlerinden adrenalin ve noradrenalin salgılanmasını sağlayarak devreye girer. Sempatik sinir sistemi vücudu ani tehlikelere karşı hazır tutar. Kalp atışını ve nefes alıp vermeyi hızlandırır. Bronşları ve pupilleri genişletir. Terlemeyi artırır, tükürük salgısını azaltır. Kan şekerini yükseltir ve kılcal damarları daraltır. Mide, barsak ve böbrek hareketleri azalır. İdrar kesesi gevşer. Dolayısıyla sindirim ve boşaltım faaliyetleri yavaşlar.

B)Parasempatik Sinir Sistemi

Parasempatik sinir sisteminde nöronlar, çekirdek ve ganglionlar bulunmaktadır. Parasempatik nöronların yaptığı çekirdekler beyin sapında ve medulla spinalisin sakral bölümünde bulunurlar. Beyin kökündeki parasempatik çekirdeklerden çıkan sinir telleri kafa çiftlerinden 3-7-9-10. sinirler içinde giderler. Medulla spinalisin sakral bölgesindeki parasempatik teller bu bölgedeki spinal sinirlerle birlikte pelvis boşluğu organlarına gelirler.

Parasempatik sistem çok sayıda gangliona sahiptir. Bu ganglionlar organların yakınlarında ya da duvarlarında yer alırlar. Beyinden ve medulla spinalisten çıkan parasempatik sinir telleri, hedef organa gitmeden önce bu ganglionlarda sinaps yaparlar.

Adrenalin ve noradrenalin salgılanmasının durması ve ortadan kaldırılmasıyla sempatik sistem devreden çıkar ve parasempatik sistem devreye girer ve organların nırmale dönmesini sağlar. Kalp atışını ve nefes alıp vermeyi yavaşlatıp normale çevirir. Bronşları ve pupilleri daraltır. Terlemeyi azaltır, tükürük salgısını artırır. Kan şekerini düşürür ve kılcal damarları genişletir. Mide ve barsak ve böbrek hareketlerini hızlandırır. İdrar kesesi kasılır. Dolayısıyla sinirirm ve boşaltım faaliyetleri hızlandırılarak normale döner.