ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ

Çevresel sinir sistemi, merkezi sinir sistemini vücudun diğer parçalarına bağlayan sistemdir. Bu sistemi duyusal (sensitif) sinirler, çalıştırıcı (motor) sinirler, karma sinirler ve ganglionlar oluşturur.

Periferik sinir sistemi kafa çiftleri (cranial sinirler) ve omurilik sinirleri (spinal sinirler) olarak iki bölümde incelenir.

A) Kafa Çiftleri (Nervi Craniales)

Beyin ve beyin sapından çıkan 12 çift sinir vardır. Kafa çiftleri kafa iskeletinde bulunan bazı deliklerden çıkarak genellikle baş ve boyun bölgesindeki yapıları uyarırlar. Sadece 10. kafa çifti olan nervus vagus, torakstaki tekil organların tümünü ve abdominal bölgedeki organların çoğuna inerve eder. Kafa çiftlerinden bazıları duyusal (1,2,8), bazıları motor (3,4,11,12), bazıları da karma sinir telleri içerirler.

1. Nervus Olfactorius: Koku duyusunu alan sinirdir, burun başlığındaki koku hücrelerinin aksonlarının uzantılarıdır.
2. N. Obticus: Görme siniridir. Gözün retina tabakasında bulunan görme hücrelerinin aksonlarından oluşur.
3. N. Oculomotorius: Somatik ve parasempatik lifler içerir. Gözde dört kası uyararak gözün hareketlerini sağlar.
4. N. Trochlearis: Göz kaslarından sadece m. obliquus superioru uyaran sinirdir. Gözün hareketini sağlar.
5. N. Trigeminus: Kafa çiftlerinin en kalın olanıdır. Üç dala ayrılmasından dolayı üçüz anlamına gelen trigeminus adını alır. Bu dallar başın büyük bir bölümüne, yüzün hemen her tarafına yayılır ve çiğneme kaslarını uyararak çiğneme hareketlerini sağlar.
6. N. Abducens: Gözde m. rectus lateralisi uyaran sinirdir. Gözün hareketini sağlar.
7. N. Facialis: Yüz siniridir. Yüzün mimik kaslarını, dil altı ve çene altı tükrük bezlerini uyaran sinirdir.
8. N. Vestibulocochlearis: Bu sinir n. vestibularis ve n.cochlearis olarak iki kısımdan oluşur. N. vestibularis denge, n. cochlearis ise işitme ile ilgili sinirlerdir.
9. N. Glossopharyngeus: Dil ve yutak siniridir. Dil ve farinkse dağılır. Farinks kaslarını ve parotis bezini etkiler.
10. N. Vagus: Kafa çiftlerinin en uzun olanıdır. Duyu motor ve parasempatik sinir liflerinden oluşur. Nervus vagus medulla oblangatadan çıktıktan sonra boyun, göğüs ve karında dağılan geniş bir ağ oluşturarak testisler veya ovaryumlara kadar uzanır. İç organların çalışmasından, solunum, yutma, açlık, ağrı gibi refleklerden sorumludur. Gırtlağa, soluk borusuna, bronşlara, akciğerlere, diyaframaya, yutağa, özefagusa, mideye, kalbe, barsaklara, pankreasa, karaciğere, testislere ve ovaryumlara dallar vererek çalışmalarını sağlar.
11. N. Accessorius: Omuz ve boyun bölümündeki iki kası (m. sternocleidomastoidus, m. trpezius) uyaran sinirdir.
12. N. Hypoglossus: Dilin tüm kaslarını uyaran sinirdir.

Kafa çiftlerinden n. oculomotorius, n. facialis, n. glossopharyngeus ve n. vagus otonom sisteme ait parasempatik sinir telleri içerirler.

B) Omurilik Sinirleri (Nervi Spinales/Spinal Sinirler)

Medulla spinaliste arka boynuza gelen duyu nöronlarının aksonları (sinir teli), arka kökü oluşturur. Medulla spinalisin ön boynuzundan çıkan motor nöronların sinir telleri ön kökü oluşturur. Ön kök ve arka kök vertebralar arası delikte birleşerek bir spinal sinir oluştururlar. Spinal sinirler 31 çift olarak vertebralar arası deliklerden çıkarlar. Bu sinirlerin bölgelere göre dağılımı şöyledir: 8 çift servikal sinir, 12 çift torakal sinir, 5 çift lumbal sinir, 5 çift sakral sinir, 1 çift koksiks sinir.

Spinal sinirler vertebral deliklerden çıktıktan sonra arka ve ön dallara ayrılırlar. Arka dallar sırt kaslarına dağılırlar. Ön dallar ise vücudun farklı yerlerinde beş tane önemli ağ (plexus oluştururlar.

1. Plexus Cervicalis: Servikal spinal sinirlerden ilk dördünün ön dallarının birleşiminden oluşur. Bu plexustan çıkan duyu dalları 10,11,12. kafa çiftleriyle bağlantı kurarlar. Baş ve boyunun yan taraflarına yüzeysel deri dalları ile bazı kaslara motor dallar gönderir. Bu plexusun önemli dallarından bazıları; n.occipitalis minor, n.phrenicustur.
2. Plexus Brachialis: Bu plexus özellikle üst ekstremitelere dağılır. 5,8. servikal ve 1.torakal spinal sinirlerin ön dallarının hepsi, 4. torakal ve 2. torakal sinirlerin ön dallarına ait bir kısım liflerden oluşur. Bu plexusun önemli sinirleri; n.axillaris, n.radialis, n.ulnaris, n.medianusdur.
3. Plexus Lumbalis: Lumbal spinal sinirlerin ilk 3'ü ve 4.lumbal sinirin büyük kısmının ön dallarından oluşur. Bu ağdan çıkan sinirler karın duvarının alt ve yan kısmına, dış genital organlar ve uyluk bölgesine dağılırlar. Bu plexusun öne önemli siniri n.femoralistir.
4. Plexus Sakralis: Pelvis boşluğunda ve sakrumun her iki ön yan tarafında bulunur. Bu plexusu 4.lumbal spinal sinirin bir kısmı, 5.lumbal spinal sinirin tümü, 1,2,3.sakral spinal sinirlerin tamamını oluşturur. Plexus sakralisten çıkan sinirler pelvisin arka yan duvarına ve alt ekstremitelere dağılırlar. En önemli siniri n.schiadicus (siyatik sinir) dir.
5. Plexus Pudendalis: 2, 3 ve 4. sakral spinal sinirlerin ön dallarından oluşur. Pelvis boşluğunda yer alır. Bu plexustan çıkan sinirler, genital bölge, uyluk, bacak ve ayak bölgelerine dağılır. En önemli siniri pudendustur.