MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ

Sinir sistemi, sinir hücreleri ve sinir liflerinden oluşmuş karmaşık bir sistemdir. Bu sistem zeka, idrak, hafıza ve bilinç gibi özelliklerin yanında, endokrin sistemle birlikte iç ortamla dış ortamda oluşan değişikliklere ani yanıt oluşturur. Sinir sistemi iskelet kaslarına gönderdiği emirlerle organizmanın dış ortamdaki değişikliklerini düzenleyip kontrol eder. İç ortamın düzenleme ve kontrolünü ise düz kas, kalp kası ve salgı bezlerine gönderdiği emirlerle sağlar.

Sinir sistemi anatomik olarak bir bütün olsa da fizyolojik açıdan merkezi sinir sistemi (pars centrale) ve çevresel sinir sistemi (pars peripherica) olarak iki bölüme ayrılır.

Merkezi sinir sistemi beyin (encephalon) ve omurilikten (medulla spinalis) oluşur. Hayati önem taşıyan bu organlar kafatası ve omurga kanalı içinde korunmaktadır.

1- Tüm Beyin (Encephalon)

Tüm beyin terimi, beyin (cerebrum), beyin sapı, ara beyin (diencephalion), beyincik (cerebellum) in tamamını ifade eder. Beynin ortalama ağırlığı kadınlarda 1000-1250 gram, erkeklerde 1200-1350 gram kadardır. Vücutta bulunan 100 trilyon hücrenin 100 milyarı beyinde bulunur. Ayrıca beyinde nöroglia denen bağ dokusunda da 1 trilyon bağ dokusu mevcuttur.

A) Tüm Beyin Sapı (Truncus Encephali)

Beyin sapı olarak da adlandırılır. Omurilik ile beyin arasındaki bağlantıyı sağlayan yapıdır. Altta omurilik ile üstte ara beyin arasında yer alır. 1. ve 2. kranial sinirler hariç diğer tüm kranial sinirler buradan çıkarlar. Beyin sapı; soğanilik (bulbus/medulla oblangata), köprü (pons) ve orta beyin (mesencephalon) olmak üzere üç bölümden oluşur.

Soğanilik (Bulbus/Medulla Oblanga

Beyin sapının omurilik ile birleşen en alt bölümüdür. Altta omurilik üstte pons ile devam eder. Bulbustan üst merkezlere giden ve üst merkezlerden motor ve sensitif yollar geçer. Bulbusta 9,10,11,12 kafa çiftlerinin motor çekirdekleri ile 5,8,9 ve 10. kafa çiftlerinin sensitif çekirdekleri bulunmaktadır. Dolaşım, sindirim ve solunum merkezleri bulbusta bulunur. Ayrıca kusma, aksırma, hapşırma, öksürme, hıçkırma ve yutma merkezleri de burada bulunur.

Köprü (Pons)

Beyin sapının orta bölümüdür. Bulbus ile orta beyini birleştirdiği için köprü adını almıştır. Beyinciğin önünde yer alır. Oval biçimde ön yüzü kabarıktır. Ön yüzü, sfenoid kemiğin dorsum sellae bölümü ve oksipital kemiğin pars basilaris ile komşudur. Arka kısmı 4.karıncığın tabanının yarısını oluşturur. Köprünün yukarı kısımlarında solunum merkezi ve çiğneme merkezi bulunur.

Orta Beyin (Mesencephalon)

Pons ile ara beyin arasında yer alan beyin sapının en küçük bölümüdür. Aquaductus cerebra orta beyinin içinden geçer. İçinde beyin omurilik sıvısı bulunan 3.karıncığı 4.karıncığa bağlar.

Orta beyinden, beyin merkezini alt bölümlere bağlayan sinir telleri geçmektedir. Yürüme ve yer değiştirme merkezi (lokomotor merkez) ile pupilla refleksinin merkezi de burada bulunur. Dopamin salgılayan orta beynin hasar görmesi sonucunda parkinson hastalığı meydana gelir.

B) Beyin (Cerebrum)

Merkezi sinir sisteminin en büyük ve en karmaşık kısmıdır. Longitudinal fissura (yarık) ile sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden (hemisfer) oluşmuştur. Her iki hemisfer corpus collosum ile tabanda birbirine bağlanmıştır.

Beyin yüzeyi kıvrımlı bir görüntüye sahiptir. Bu kıvrımların kabartılarına gyrus denir. Tüm kıvrımlar serebral korteks tarafından örtülmüştür.

Enine bir kesi yapılarak iç beyin yapısı incelendiğinde dış kısımda gri madde, iç kısımda ise ak madde görülür. Ak maddelerin içinde bazı gri yapılar vardır. Dış kısımdaki gri alanlar nöron somalarından (hücre gövdesi) oluşan serebral kortekstir. Serebral korteks 2mm kalınlığında önemli fonksiyonlara sahip bir katmandır. İç kısımlardaki ak maddeyi myelin aksonlar oluşturur. Ak madde içinde görülen gri yapılar ise talamus, hipotalamus ve basal ganglionlardır.

Her hemisfer; frontal, parietal, temporal ve occipital olmak üzere 4 lobdan oluşur. Her bir hemisfer için serebral kortekste özel fonksiyonlara sahip bölgeler vardır. Bu bölgelere korteks alanları denir. Bu alanlar motor(frontal lobda), koku ve tat alma(temporal lobda) merkezleridir.

C) Ara Beyin

Beynin iç kısmıdır. Serebral hemisferler ile orta beyin arasında yer alır. Üçüncü vertikül içine yerleşmiştir. Ara beyin Epithalamus, thalamus, subthalamus, metathalamus ve hypothalamus bölümlerinden oluşur.

Talamus

Serebral korteksin derinlerinde yer alan yumurta şeklinde gri madde kitlesidir. Ara beynin %80'ini kaplar. Afferent nöronlarla taşınan koklama duyusu hariç diğer tüm duyu impuluslarının geçtiği kısımdır. Talamusta farklı görevlere sahip çekirdekler vardır. Bu çekirdekler, işitme, görme, tatma, dokunma, titreme, basınç, soğuk, sıcak ve ağrı duyuları ile ilgilidir.

Hipotalamus

Üçüncü vertikülün taban ve yan duvarlarının alt kısmında yer alır. Hipotalamus, otonom sinir sistemi ile endokrin sistemi entegre eder. En önemli görevleri, kan basıncı ve kalp hızının düzenlenmesi, vücut ısısının düzenlenmesi, susama, idrar miktarının düzenlenmesi, elektrolit dengesinin düzenlenmesi, uterusun kasılarak doğumun kolaylaştırılması, seksüel dürtülerin ortaya çıkarılması, açlık-tokluk, uyku-uyanıklık, öfke, korku, heyecan gibi ruhsal davranışların düzenlenmesidir. Ayrıca hipofiz salgıları da hipotalamus tarafından dengelenir.

Epitalamus

Üçüncü vertikülün yanında bulunur. Ara beynin arka üst bölümüdür. Melatonin hormonu buradan salgılanır.

Subtalamus

Ara beynin vertralinde yer alır. Motor aktivitenin ayarlanmasını sağlar.

D) Beyincik (Cerebellum)

Kafa boşluğunun arkasında pons ve bulbusun üst arka kısmında yer alır. Yaklaşık 150 gram ağırlığında ovilimsi şekillidir. Beyincik, hemisferium cerebelli denen iki yarım küre ile bunları birbirine bağlayan vermis adı verilen orta parçadan oluşmuştur. Beyinciğin dış kısmında gri madde, iç kısmında ise ak madde bulunmaktadır. Dışını kabuk gibi saran gri maddeye korteks cerebelli denir.

Ak madde içinde derinlerde gri madde kitleleri gömülüdür. Gömülü olan bu gri maddeler beyincik çekirdeklerini oluşturur. Beyinciğin dört çift çekirdeği vardır.

Beyinciğin görevleri; Kas tonusunu ayarlayarak vücudun dengesini korumak ve kas hareketlerinin zamanlamasını ayarlamaktır. Beyincik bu görevini gözlerden yardım alarak yapar. Beyinciğin tahribatında hareketlerde uyumsuzluk, güçsüzlük, karmaşıklık, konuşmada bozukluk ve göz titremesi gibi durumlar görülür.

2-Omurilik (Medulla Spinalis)

Merkezi sinir sisteminin omurga kanalı içindeki bölümüdür. Yaklaşık 40-45 cm uzunluğunda, 1 cm çapında, 30 gr. ağırlığındadır. Kadınlarda 1-2cm daha uzundur.

Omurilik vertebraların korpus ile arkusları arasında bulunan canalis vertebralis içinde bulunur. Birinci servical atlasın hizasında beynin bulbus bölümüyle birleşir. Koksiksin 2. vertebrasında da sonlanır.

Omuriliğin ortasında boydan boya uzanan canalis centralis adı verilen bir kanal bulunur. Kanalın içinde beyin omurilik sıvısı(BOS) bulunur.

Agora Bilim Pazarı

Dünyanın En Mutlu Çocukları

Hollandalı çocuklar çoğunlukla hallerinden memnun görünür. Uyku problemleri neredeyse yok gibidir. Anne-babalar çocuklarının dışarıda tek başlarına oynamalarına izin verir, okula onları bisikletle gönderecek kadar güvenirler çocuklarına Hollanda’daki okullarda 10 yaş altındaki çocuklara ev ödevi verilmez. Hollandalı ergenler asla isyankâr değildir.

Çocukların esenliği üzerine yakın tarihli bir UNICEF araştırmasına göre Hollandalı çocuklar genel mutlulukta birinci sıradalar. Peki dünyanın en mutlu çocuklarını yetiştirmenin sırrı ne? Hollandalılarla evli, çocuklarını Hollanda’da büyütmekte olan Rina Mae Acosta ile Michele Hutchinson, Hollandalıların halinden memnun, uyumlu, sağlıklı bebekler, çocuklar ve ergenler yetiştirmesine olanak veren eşsiz ortamı incelemişler ve bunun sonucunda da elinizde tuttuğunuz Dünyanın En Mutlu Çocukları kitabı ortaya çıkmış.

Çocuklarınızın mutluluğunu garantilemek için Hollandalı ebeveynlerden neler öğrenebileceğinizi görmek isterseniz bu kitabı kaçırmayın.

Devamını Göster

₺85.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Omurilik transvers kesitte incelendiğinde dış kısmında ak madde, iç kısmında ise gri madde olduğu görülür. Ak maddeti myelin aksonlar oluşturur. Medulla spinalis içerisinde aksonlar, gruplara ayrılarak yukarıdan aşağıya aşağıdan yukarıya uzanırlar ve tractus adı verilen sinir yollarını oluştururlar. Yukarıdan aşağı inen tractuslar efferent (motor) yollardır. Aşağıdan yukarı çıkanlar ise afferent (duyusal) yollardır.

Gri madde H harfi ya da kelebek şeklinde görülür. Bu kısım bağlayıcı ve motor sinir hücrelerinden oluşur. Vücudun değişik bölümlerinden gelen ağrı, soğuk, sıcak, dokunma gibi duyusal uyartılar medulla spinalisten merkezi sinir sistemine giriş yaparlar.

Medulla spinalis, çevreden aldığı uyartıları sinir telleri ile beyine iletir. Bu uyaryılar beynin farklı bölümleri tarafından değerlendirilir ve uyartılara yanıtlar beyinden medula spinalise gelir. Bu yanıtlar, motor sinir telleri ile organlara iletilir. Ayrıca refleks olaylar da medulla spinalisten sağlanır.

3-Beyin Boşlukları (Ventriculus)

Tüm beyinde birbiri ile bağlantılı dört adet boşluk vardır. Bu boşluklara beyin ventrikülü (karıncık) adı verilir. Beyin hemisferleri içinde yer alan ventriküllere lateral ventriküller de denir. 2 adettir. 3. ventrikül ara beyinde, 4. ventrikül bulbus ile pons arasında piramit şeklinde bir boşluktur.

Boşlukların birbiri ile bağlantıları, aralarında bulunan delik ve kanallarla sağlanır. 4. ventrikülde beyin omurilik sıvısının araknoid zar aralığına geçmesini sağlayan aralıklar vardır.

Bütün boşlukların duvarlarında ince damarsı ağ yapıda oluşumlar vardır. Pleksus choroides denen bu oluşumlar BOS salgılar. Ventriküllerin birbiri ile bağlantısından dolayı beyin omurilik sıvısı bütün boşlukları dolaşmaktadır.

4-Beyin Omurilik Zarları (BOZ,Meninges)

Merkezi sinir sisteminin vücuttaki diğer dokulara oranla daha yumuşak olması nedeniyle korunmaya ihtiyacı vardır. Bu koruma üç zarla yapılır. Bunlar dıştan içe doğru dura mater, arachnoidea mater ve pia mater'dir.

Dura mater

Bu zar, beyin ve medulla spinalisi saran zarların en dışta olanıdır. Kalın bir yapıya sahip damar ve sinirden zengin esneme özelliği olmayan bir zardır. Dura materin beyini saran kısmına dura mater cranialis ya da encephali denir. Medulla spinalisi saran kısmına ise dura mater spinali denir. Dura materin beyni saran kısmı, birbirine sıkıca yapışık iç ve dış olmak üzere iki tabakadan oluşmuştur. Dış tabaka ile kafa kemiklerinin iç yüzü arasındaki boşluklara sinus venosi denir. Sinus venosislerde beyin venöz kanı bulunur. Dura materin beyini saran kısmının iç tabakası, beynin bölümleri arasında falx cerebri, falx cerebelli ve tentorium olmak üzere üç tane uzantı gönderir. Bu uzantılar başın hareketi esnasında beynin kafatası boşluğu içinde sabit kalmasını sağlar.

Dura mater ile arachnoidea mater arasında spatium subdurale denen bir aralık bulunur ve bu aralıkta beyin omurilik sıvısı vardır.

Arachnoidea mater

Dura mater ve pia mater arasında yer alır. Beyin ve medulla spinalisi saran ince, damarsız bir zardır. Dura mater ile arasında spatium subdurale denen bir aralık vardır. Pia mater ile arasında da spatium subarachnoideum denen aralık bulnur. Bu her iki aralıkta da beyin omurilik sıvısı bulunur.

Beyin zarlarının iltihaplanması sonucu gelişen hastalığa menenjit denir.

Pia mater

Tüm beyin ve omuriliğin her tarafını yapışarak saran ince bir zardır. İçindeki bol damar ağı ile beyin dokusunu besler. Medulla spinalisi saran kısmı daha kalın ve daha az damarlıdır.

5- Beyin Omurilik Sıvısı (BOS, Liquor cerebrospinalis)

BOS beyin ventriküllerinde bulunan plexus choroideuslardan salgılanır. BOS; merkezi sinir sistemini oluşturan organları (beyin,omurilik) mekanik travmalara karşı koruyucu yastık görevi yapar. Ayrıca merkezi sinir sisteminin beslenmesi, metabolik atıkların uzaklaştırılması ve hipotalamusta salgılanan bazı hormonların hipofize taşınması gibi görevleri vardır.

BOS'un ortalama miktarı 130 ml.dir. İnsanlarda günde ortalama 500-700 ml. üretilir. Fazla kısmı venöz kana geçer. Berrak ve renksiz bir sıvıdır. içerisinde inorganik tuzlar, glikoz ve protein bulunur. Sinir sistemi hastalıklarında tanı amaçlı incelenmektedir. Tanı amaçlı BOS'un incelenmesi lumbal ponksiyon işlemi ile yapılır. Bu işlem 3. ve 4. lumbal vertebraların spinal çıkıntıları arasından tekniğe uygun olarak girilen bir iğne ile spatium subaracnoideumdan alınır. Ayrıca lumbal ponksiyon ile spatium subarachnoideuma anestezik madde verilerek spinal anestezi de yapılır.