Antipodlar, Güneş Sistemi'nin Sınırları ve GN-z11 Galaksisi: Size Şu Anda En Uzak Nesne Nedir?

Şu anda bulunduğunuz yere en uzak nesne nerede, hiç düşündünüz mü? Elbette, bunu bulmak için Dünya'nın geometrisini düşünmemiz gerekiyor: Dünya üzerinde, bulunduğunuz noktanın tam zıttına antipod deniyor. Mesela şu anda Türkiye'nin herhangi bir yerine bir delik açmaya başlayacak olsanız ve gezegenin tam öteki tarafından çıkacak olsanız, kendinizi Yeni Zelanda açıklarında, Pasifik Okyanusu'nun güneyinde bulurdunuz. Yani Türkiye'nin tam zıttı (antipodu), okyanusun ortasına denk gelir (antipodları incelemek için Geodatos veya AntipodesMap sitelerinden faydalanabilirsiniz).

Dünya'nın %29'unu karalar, %71'ini okyanuslar oluşturduğu için, antipodu kara olan kara parçalarının oranı çok az; birçok kara parçasının antipodu, suya denk geliyor. Örneğin Venezüela'nın Santa Rita bölgesinin antipodu, Endonezya'nın Malang kenti civarına denk geliyor (aşağıdaki haritada parlak yeşiller, antipodu kara olan karaları gösteriyor). Yani size şu anda Dünya yüzeyinde size en uzak olan nesne, antipodunuzda bulunuyor!

Geodatos

Güneş Sistemi İçinde Size En Uzak Nesne Nedir?

Güneş Sistemi içerisinde bulunduğunu bildiğimiz en uzak nesne hangisi dersiniz? Burada sorun, Güneş Sistemi'nin sınırlarını tanımlamakta. Eğer en dıştaki gezegen olan Neptün'ü sınır alırsanız, 4.5 milyar kilometre mesafe ile Neptün, bize en uzak nesne olurdu. Bu, Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin, yani 1 astronomik birimin yaklaşık 30 katıdır.

Ama Güneş Sistemi'nin etkisi Neptün'e kadar gitmez. Yaklaşık olarak onun yörüngesinden başlayıp, 55 astronomik birim uzağa kadar giden, buzul nesnelerden oluşan Kuiper Kuşağı'nı da etkiler. Buradaki en uzak nesneyi bilmek çok zor, çünkü kuşak boyunca milyonlarca nesne bulunuyor ve bunlardan sadece 2000 kadarı kataloglanmış haldedir. Bunlar arasından en uzaktakiler, 2002GX32 veya 2012VS113 gibi teknik isimlere sahiptir. Bunlar, yaklaşık olarak bizden yaklaşık 55 astronomik birim uzaktadırlar.

Ama Güneş Sistemi burada da bitmez. 2.000 ila 200.000 Astronomik Birim arasında, Oort Bulutu isimli, buzul gezegenimsilerden oluşan bir diğer kaya sürüsü bulunmaktadır. Bu bulut içerisinde belki milyarlarca, belki trilyonlarca nesne bulunmaktadır. Bu cisimleri neredeyse hiç tanımıyoruz.

Bunlara birazdan geleceğiz; ama merak edenler için, elbette Kuiper Kuşağı ile Oort Bulutu arasında da cisimler var. Bunlardan en önemlisi, Sedna isimli bir gezegenimsidir. 2003 yılında keşfedilen ve Plüton'un gezegenlikten çıkarılmasına kadar varacak sürece katkı sağlayan Sedna, Plüton'dan birazcık daha küçük olan bir gök cismidir ve Dünya'dan 85-90 astronomik birim uzakta bulunmaktadır. Kuiper Kuşağı'nın bittiği 55 astronomik birimin ötesinde bulunan Neptün-ötesi gök cisimlerine, Sedna şerefine sednoid adı verilmektedir. Şu anda kataloglanmış 3 sednoid cisim vardır ve bunlardan en uzak olanı, 220 kilometre çapındaki 541132 Leleākūhonua isimli bir cisimdir. Bu cisim, bizden 1031 astronomik birim uzakta bulunmaktadır. 

Bunu şöyle düşünün: 1977 yılında yola çıkan ve o gün bugündür yol kat eden Voyager 1 uzay sondası, bu yazının yazıldığı sıralarda bizden 152 astronomik birim uzaklıktadır. Bu, Voyager 1'i kesinlikle sizden en uzakta bulunan insan yapımı nesne yapmaktadır. Ama Güneş Sistemi sınırlarına dahil edilebilecek olan Oort Bulutu'nun başlangıcı, Voyager 1'in on yıllardır kat ettiği yol sonucunda erişebildiği mesafeden mesafeden 13 kat, bitişi ise 1300 kat uzaktadır. Yani sıradan bir uzay sondasının hızıyla Güneş Sistemi'nin sınırlarını bile makul sürelerde terk etmemiz imkansız gözükmektedir.

Tabii şunu unutmayın: Buraya kadar sözünü ettiğimiz cisimlerin hepsi, Güneş etrafında kusursuz bir çember şeklindeki yörüngelerde dönmüyorlar. Hatta gök cisimlerinin neredeyse hepsi eliptik, yani kenarlardan basık yörüngelere sahiplerdir. Örneğin çok yakın geçmişte keşfedilen 2018 AG37 ya da daha sevimli adıyla FarFarOut ya da Türkçesiyle ÇokÇokUzak gök cismi, aslında bizden 101 astronomik birim uzaktadır, fakat yörüngesi öylesine eliptiktir ki, 175 astronomik birim uzağa gidebildiği gibi, 27 astronomik birim yakınımıza kadar gelebilir! Güneş Sistemi içerisinde teknik olarak bizden en uzakta bulunan cisimlerden birinin bize 27 astronomik birim yaklaşması demek, yörüngesinin bir noktada bize Neptün'den bile fazla yaklaşması demektir! Ancak bu cisim, yörüngesindeki bir turu muhtemelen en az 800 yılda tamamladığı için, bize tekrar bu kadar yaklaşması asırlar sürecektir. Ama bu gerçek, "bize en uzak nesne"yi belirlemenin ne kadar zor olduğunu gösteriyor. Uzayda her şey, durmadan hareket ediyor! Hiçbir şey sabit değil!

Evren'de Size En Uzak Nesne Nedir?

Son olarak, sınırları kaldıralım. Daha büyüklüğünden bile emin olamadığımız Evren içerisinde, Gözlenebilir Evren'imiz sınırlarında kalan, bize en uzak nesne nedir dersiniz? GN-z11 isimli bir galaksi!

Bu galaksi bizden o kadar uzakta ki, az önce bizden en uzak cisimleri sayarken kullandığımız "astronomik birim" türünden ifade edecek olsak, 846 trilyon astronomik birim dememiz gerekir - ki bunu algılamanız bile çok zordur. Bunun yerine, artık bu kadar uzak mesafelerden söz ederken, ışığın 1 yılda kat ettiği yolu, yani ışık yılı tabirini kullanıyoruz. 1 ışık yılı, 9.5 trilyon kilometreye veya 63.241 astronomik birime denk gelmektedir. Gözleyebildiğimiz, bizden en uzaktaki galaksi olan GN-z11, bizden 13.39 milyar ışık yılı uzaklıktadır. Bir diğer deyişle, ondan gelen ışığa baktığımızda, onun 13.39 milyar yıl önceki halini görüyoruz.

Şu anda o galaksi halen var mıdır, varsa ne durumdadır, bunu bilmek isteyecek olsak, 13 milyar yıl boyunca beklememiz gerekirdi, çünkü şu anda oradan yola çıkan ışık, bize 13 milyar yıl sonra ulaşacak. Tabii Evren genişlediği için, aslında beklememiz gereken süre 13 milyar yıl değil, yaklaşık 46 milyar yıl olurdu. Çünkü o galaksi, bizden artık 46 milyar ışık yılı uzakta ve hızla uzaklaşmaya devam ediyor.

Bu devasa süreleri de lütfen iyi anlayın: Evren 13.82 milyar yıl yaşında, yani GN-z11'den bugün çıkan ışık, Evren'in genişleme hızı da gözetilecek olursa, Evren'in yaşından kat kat uzun bir süre boyunca yol kat ettikten sonra bize ulaşacaktır. Ve o ışık bize ulaştığında, biz muhtemelen burada olmayacağız.