2014 yılında başlayan Ice Bucket Challenge'ı hatırlarsınız: İnsanlar kafalarından aşağı buz dolu soğuk su dökerek, birbirlerine meydan okuyorlardı. Amaç, son derece yıkıcı bir hastalık olan amyotrofik lateral skleroz (ALS) hastalığına dikkat çekmek ve bir ALS vakfına bağışta bulunmaktı. Biz de (o zamanlar çok daha ufak bir bilim kulübüyken) Evrim Ağacı olarak bu akımı Türkiye'ye taşımış, neden böyle bir şeye gerek olduğunu izah etmiş, Türkiye'deki ALS MNH Derneği'ne elimizden geldiğince maddi destek toplamış, konuyla ilgili güncel gelişmeleri aktarmış (bu da trajik bir haberdi), o dönem bu akımla ilgili olarak ileri sürülen saçma iddiaları çürütmüştük.

O zamanlar sadece bir "trend" olarak görülen bu kampanya, ALS hastalığına yönelik araştırmalarda bir devrimi tetikledi: Sadece Ice Bucket Challenge sayesinde ALS Derneği'nin topladığı 2.2 milyon dolarlık bağışlar, Eylül 2022'de Amerikan Gıda ve İlaç Başkanlığı (FDA) tarafından onaylanan yeni ALS ilacının geliştirilmesinde ve test edilmesinde kullanıldı.^[1][2] ALS Derneği'nin başkanı ve CEO'su Calaneet Balas, şöyle diyor:

(...)

Creutzfeldt Jakob hastalığı, prion denilen hatalı katlanmış patojen proteinlerin beyin dokusunda birikmesi ile görülen dejeneratif bir sinir sistemi hastalığıdır. Bireyler arasında bu hastalığın bulaşıcılığıyla ilgili bir kanıt bulunmamaktadır fakat kornea nakli, elektrot implantlar, beyin sert zarı nakli, büyüme hormonu kullanımının sebebiyet verdiği bireyler arası iletim ile de bu hastalığa yakalanmak arasında bağlantı kurulmaktadır. Ayrıca, deli dana hastalığına sebep olan aynı prionların Creutzfeldt Jakob hastalığına sebep olduğı kanıtlanmıştır. Prionlar ile ilgili yazılarımıza buradan ve buradan ulaşabilirsiniz.

Creutzfeldt-Jacob hastalığı (CJD), bunama semptomlarının görüldüğü ve nihayetinde ne yazık ki ölüme yol açan dejeneratif bir beyin hastalığıdır. Bu durum ilk olarak 1920'de Hans Creutzfeldt tarafından, daha sonra 1921-1923 yılları arasında Alfons Jacob tarafından tanımlandı. Creutzfeldt-Jacob hastalığının semptomları, alzheimer gibi diğer bunama görülen beyin bozukluklarına benzerlik gösterse de bu hastalık genellikle çok daha hızlı ilerler.

(...)

Felsefede ne gibi yaklaşım ve gelenekler vardır? Bu epey zor ve geniş kapsamlı soru gerektiren bir soru. Antik Yunan'dan bugüne birçok felsefe hareketi ve geleneği olduğunu söylemek mümkün. Bu gelenekler kısmen belirli coğrafya ve kültürlerde entelektüel olarak daha baskın hale gelmiştir. Örneğin Alman İdealizmi'nin Batı ve Orta Avrupa'da etkili olması gibi. Bu bir anlamda oldukça beklenildik bir durumdur, felsefenin toplumsal koşullardan tümüyle bağımsız olduğunu iddia etmek epey yanlıştır. Bu anlamda Analitik Felsefe ve Kıta Felsefesi geleneklerini bu türden coğrafi ve toplumsal koşullar etrafında ele almak yararlı olacaktır.

Batı felsefesinde genel anlamda dört felsefe geleneği olduğu iddia edilir: Kıta felsefesi, Analitik felsefe, Pragmatik felsefe ve Geleneksel felsefe. Elbette Stoacılık, Aristotelesçilik veya Neoplatonizm gibi bu türden geleneksel ayrımlara tümüyle dahil edilmesi zor yaklaşımlar da mevcuttur. Fakat en temelde bilime bakış, yazım tarzı, kullanılan dilin açık ve titiz olması, başvurulan felsefi yöntemin ne olduğu, mantık ve argümantasyon kullanma, belli başlı ilgi alanlarına görece daha çok eğilmek vb birçok konu başlığında Analitik ve Kıta felsefesi arasında kimi farklılıklar var gibi duruyor. Analitik felsefe veya Kıta felsefesinin ne olduğunu sormaya başlamadan önce bir felsefe geleneğini, felsefe geleneği yapan şeyin ne olduğunu sormak gerekir. İncelemeye başlayacağımız bu kitap, bu türden öncelikli soruları da ele alarak geniş kapsamlı sorular sormakta ve bu sorulara yanıt vermeye çalışmaktadır. Yazar Analitik felsefeyi anlamak adına Aile Benzerliği kuramı ve Tarihsel-Genetik Soy Ağacı yaklaşımına başvursa da bu türden bir projeyi Kıta felsefesini veya başka bir geleneği anlamak için de kullanabiliriz.

(...)

COVID-19 hastalığına sebep olan SARS-CoV-2 sayesinde öğrendiğimiz üzere, virüsler gerçekten baş belası olabiliyor. Genlere işleyecek kadar baş belası! 2016 yılında yapılan bir araştırmada, birçok memeli DNA'sında ortak bir virüsün genetik kodu olduğu fark edildi.^[1] Yalnız bilim insanları şaşırtan bu virüsün varlığı değildi; zira virüsler zaten devamlı ortaya çıkıp, sonra onlara karşı gelişen bağışıklık tepkisi dolayısıyla er ya da geç ortadan kalkarlar. En azından teoride olması gereken budur. Hatta hayvanların ve diğer canlıların genomlarında virüslerin izlerini görmek de o kadar şaşırtıcı değildir; öyle ki, şu anda vücudunuzu oluşturan DNA'nın %8'i virüslere ait genlerden oluşuyor.^[2] Bilim insanlarını bu örnekte asıl şaşırtan şey, bu virüsün 15 milyon yıl boyunca varlığını sürdürebilmesiydi!

Virüsler, DNA ve RNA virüsleri olmak üzere iki kısımda incelenirler. Virüslerin kendilerini kopyalama mekanizmaları olmadığı için, diğer canlıların kopyalama mekanizmalarını kullanırlar. RNA virüsleri (retrovirüsler) bir hücreye girdiklerinde, özel enzimleriyle, önce RNA’larından DNA oluştururlar. Oluşan DNA, normal hücre sistemleriyle RNA üretir ve yeni virüsleri oluşturur. Retrovirüslerin çoğu normal hücrelere girerler; ancak bazı retrovirüsler üreme hücrelerinin DNA’sına girebilir ve evrimsel sürece dâhil olabilirler.

(...)

Oyuncu Ellen Terry, 1888 yılında Londra'nın Westminster semtindeki Lyceum tiyatrosunda sahneye çıktığında, ortama uygun bir şekilde giyinmişti. Leydi Macbeth'i oynuyordu, dolayısıyla görünüşü ile hem büyük bir güzelliği hem de belli bir uhreviliği, hatta belki biraz kötülüğü, yansıtabilmeliydi. Mavi-yeşil ışıkla parıldayan yeşil elbisesi, bu görevi harika bir şekilde yerine getiriyordu. Ama o elbiseye ürkütücü ve ışıltılı cazibesini veren şey bir boya değildi; yüzlercesi malzemeye işlenmiş olan, parlak ve yanardöner bir böcek türünün kanat kılıflarıydı ("kın").

İnsanlar, uzun zamandır hayvanlar aleminin bu şekilde parlak olan üyeleri tarafından büyülenmektedir. "Yanardönerlik", bir nesnenin algılanan renginin, görüldüğü açıya göre değiştiği görsel bir özellikken, "parlaklık" (aynı zamanda "spekülerlik" olarak da adlandırılır) parlak olma durumunu ifade eder. Başka bir deyişle yanardöner yüzeyler, yüzeye bakılan açıya göre farklı dalga boylarındaki ışığı yansıtırken, parlak yüzeyler aynamsı bir etki yaratacak şekilde tüm dalga boylarını tek seferde yansıtır. Bu özelliklerin kombinasyonu, diğer hayvanların yanı sıra Buprestidae ailesinden mücevher böceklerine karakteristik metalik parlaklıklarını verir.

(...)

Bitkiler, çoğunlukla çok hücreli, sıklıkla fotosentetik ökaryotik olan canlılardır. Tarihsel olarak algler ve mantarlar da bitki olarak sınıflandırılmış olsa da, modern bitki tanımlarının hiçbirinde bu iki grup Bitkiler Alemi altında kategorize edilmemektedir. Buna rağmen, "yeşil bitkiler" olarak bilinen Viridiplantae isimli klad altında, çiçekli bitkiler, koniferler ve diğer açıktohumlu bitkiler, eğreltiotları, kurtayakları, boynuzotları, ciğerotları, yosunlar ve yeşil algler bulunur (kırmızı ve kahverengi algler grubun dışında tutulur).

Yeşil bitkilerin tamamında selüloz yapılı hücre duvarı bulunur ve birçoğu enerjilerini kloroplastlarını kullanarak fotosentez yoluyla güneş ışığından elde eder. Kloroplastlar, endosimbiyoz yoluyla siyanobakterilerin atasal bitki hücrelerine katılmasıyla evrimleşmiş organellerdir. Kloroplastlar içinde klorofil a ve klorofil b isimli yapılar bulunur - ki bunlar, bitkilere yeşil rengini veren kimyasallardır. Bazı bitkiler ikincil parazitik veya mikotrofik olabilirler. Bu tür bitkiler normal miktarda klorofile sahip değildir ve yeterince fotosentez yapamazlar. Bitkiler, "nesil değişimi" adı verilen eşeyli üreme yöntemiyle ürerler; ancak bitkilerde eşeysiz üreme de yaygındır.

(...)

Bildiğimiz üzere ışık hızı, evrendeki en yüksek hızdır ve modern fizik dahilinde bu hız sınırı hiçbir cisim tarafından, asla aşılamaz. Ancak Teorik olarak mümkün olmasa da, hayal gücümüzü sınırlandırmayalım ve bir otomobilin içinde 300.000 km/sn'lik bir hızla seyrettiğimizi düşünelim. Bu hız ile giderken aracımızın farlarını açarsak ne olur? Normalde duran bir arabanın farlarından çıkan ışık, ışık hızında araçtan uzaklaşır. Ancak araç ışık hızında hareket ediyorsa, bu defa ışık nasıl gözükecektir? Yine ışık hızında mı araçtan uzaklaşacaktır? Bu durumda arabamızın farlarından çıkan ışık, ışık hızını aşmış mı olur? Bu soru bize başta bir paradoks gibi gözükse de, Özel Görelilik Teorisi'nin temel ilkelerini anladığımız ve öğrendiğimiz zaman, sorunun basit bir cevabı olduğunu görürüz. Gelin hep birlikte inceleyelim.

Görelilik Kuramı:

(...)

Daha önceki yazılarımızda seçilimin evrime nasıl etki ettiğini matematiksel olarak göstermiştik. Şimdi seçilimin özellikle tek bir tipine, yönlü seçilime odaklanalım. Çünkü aslında "yönlü seçilim" adını verdiğimiz seçilim türü, diğerlerinin de özünde yatmaktadır. Örneğin "bozucu seçilim", iki farklı yöne (ekstreme) "doğru" dengenin bozulmasıdır. Yani birbirine zıt iki yönü içerisinde barındırır. "Sabitleyici seçilim" ise, uçların elendiği ve belli bir özellik bakımından ortalamada olanların seçildiği bir seçilim türüdür. Burada da, ortalamaya "doğru" bir seçilim görülür. Evet, bunlar yönlü seçilimden farklı seçilim türleridir; ancak yönlü seçilimi tam olarak anladığımızda, diğerlerinin de nasıl evrime katkı sağladığını görebilmiş oluruz. Bu sebeple bu yazımızda yönlü seçilimi daha detaylı analiz edecek ve bunun sonuçlarına göz atacağız.

Yönlü seçilim, hatırlayabileceğiniz gibi, özellik dağılımı içerisinde belli bir ucun (ekstremin) avantajlı olmasından ötürü sürekli olarak o yöne doğru olan seçilim türüdür. Yani bir popülasyonda uzun bireylerin avantajlı olması ve geri kalan tüm bireylerin uzunlara göre çeşitli seviyelerde dezavantajlı olması, uzun vadede yönlü bir seçilimi beraberinde getirecektir. Daha uzun olanlar daha kolay hayatta kalacak ve üreyecek, kendilerinin uzun olmasını sağlayan genleri gelecek nesillere daha fazla aktaracaktır. Böylece her nesilde üretilen yavruların ortalamadaki boy uzunluğu, önceki nesillere (atalarına) göre daha fazla olacaktır. Böylece popülasyon farklılaşacak, evrim geçirecektir.

(...)

İnsanlık, tarihi boyunca gelişip büyüdükçe kabına sığamayıp genişlemeye ve yayılmaya ihtiyaç duydu. Ve bu sebeple sürekli yeni av alanları, otlaklar, bölgeler ve coğrafyalar keşfetti. Bu yayılma sırasında ise neredeyse değişmeden kalan tek bir şey vardı, o da gökyüzü ve onun içindeki nesneler idi.

Güneş'in doğuşu ve batışı, ayın döngüleri ve yıldızların konumları insanlık nereye giderse gitsin hep aynı kaldı. Bu sayede insanlar, zamanı ölçmek için Güneş'i ve bazen de Ay'ı, konumunu belirlemek için ise yıldızları kullandı.

(...)