Kediler, fareleri ve diğer ufak memelileri veya böcekleri av olarak görürler ve peşinden koşabilirler. Bunun sebebi, evcil kedilerin vahşi kediler olarak bilinen ve kucağınıza kolay kolay alamayacağınız kedi türlerinden Yapay Seçilim yoluyla binlerce yıllık seçilim sonucu evrimleşmiş olmalarıdır. Vahşi kediler, yaşadıkları vahşi doğada kuşları, sürüngenleri ve küçük kemirgenleri (fareler gibi) avlarlar ve bunlarla beslenirler. Her ne kadar ev kedileri çoğu zaman fareleri yemek için kovalamasa da, içlerindeki avcı dürtüleri onların peşinden koşmalarına, yakalamalarına ve öldürmelerine neden olabilir. Tabii yakaladığı bir fareye ne yapacağı, kedinin çeşidine, yetiştirilme tarzına, soy hattına bağlı olarak değişebilir.

Benzer şekilde evcil köpekler de, vahşi kurtlardan Yapay Seçilim yoluyla insanlar tarafından evcilleştirilmiş ve evrimleştirilmiş türlerdir. Köpeklerin avcı ve yakalayıcı özellikleri herkes tarafından bilinir, dolayısıyla anlatmaya gerek yoktur. 

Bir önceki yazımızda, Hardy-Weinberg Dengesi'nin basit ama etkili matematiksel ifadesini görmüştük. Basitçe, herhangi bir gen frekansını, fenotip (fiziksel özellik) frekansını veya genotip (genetik özellik) frekansını bildiğimiz sürece, ideal ve evrimin süregelmediği bir popülasyonda diğer tüm genlerin (alellerin) frekansını bu dengenin matematiği sayesinde hesaplayabiliriz. 

Peki, bu analizi sadece evrimin süregelmediği popülasyonlarda mı yapabiliriz? Çünkü eğer öyleyse, bu Hardy-Weinberg Dengesi neredeyse tamamen işe yaramaz bir denge demektir. Biliyoruz ki var olan tüm popülasyonlar yavaş ya da hızlı bir şekilde evrimleşmektedir. Evrim mekanizmaları, ister istemez popülasyonların hepsine etki etmektedir. Dolayısıyla eğer ki sadece evrimin olmadığı popülasyonlarda işe yarıyorsa, Hardy-Weinberg'in işleyebileceği bir popülasyon bulmamız imkansız demektir. Çünkü doğada evrimleşmeyen veya evrim mekanizmalarından muaf hiçbir tür yoktur (insan bunu bir miktar kırabildiyse de, tamamen kırmaktan acizdir). 

Yıllar önce olmasına rağmen, o kadar travmatik bir anı ki, sanki dünmüş gibi hatırlıyorum: yaşlıca bir profesör beni kelimenin tam anlamıyla duvara "çiviledi" ve öfkeyle neden makalesini reddettiğimi sordu. Burnundan ateşler saçarak şunları söyledi:

Gördünüz mü? Ne kadar basit. O kadar açık ki, bunu ben bile anlayabilirdim.

Türdiriltimi (İng: "De-extinction") veya "diriltme biyolojisi" nesli tükenmiş bir türü veya alt türü, klonlama, gen düzenleme veya geri ıslah (İng: "Back breeding") gibi yöntemlerle yeniden üretmeye çalışma sürecidir. Bu süreç, bilim ve teknolojinin ilerlemesiyle birlikte bazı hayvan türlerini yeniden hayata döndürmek için umut verici bir yol olarak görülmektedir. Örneğin, yünlü mamut kuşkusuz en popüler türdiriltimi adaylarından biridir.

Peki türdiriltimi, nesli tükenen yakın kuzenlerimiz olan Neandertaller için de mümkün olabilir mi? Bu sorunun cevabı hem bilimsel hem de etik açıdan karmaşıktır. Bu yazımızda, bu soruların cevabını almak için Neandertallerin evrimini, türdiriltimi için gerekli olan genetik ve teknolojik koşulları ve türdiriltiminin olası sonuçlarını inceleyeceğiz.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

Beyin çipi, çoğunlukla felçli hastalarda uygulanmak üzere; oldukça küçük bir tasarıma sahip olan ve beyin yüzeyine yerleştirilen cihazlardır. Bu cihazlar sayesinde beyinde gerçekleştirilen aktivitelerin izlenmesi amaçlanır.

2016 yılında Elon Musk’ın kurduğu Neuralink şirketi ile birlikte sıklıkla konuşulmaya başlayan beyin çipleri aslında ilk defa gerçekleştirilmiş bir çalışma değildir. Aksine, 1960’lı yıllardan itibaren bu konuda yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır. Bu konudaki ilk çalışmalar, beyindeki aktiviteleri takip edebilmek ve bunları belirli komutlara dönüştürebilmek için maymunlar üzerinde gerçekleştirildi. Günümüzde beyin çipleri ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle 1970’li yılların başlarında ortaya çıkan "beyin-makine arayüzü" terimi ile anılmaktadır.

Çok sayıda evrenden birinin içinde yaşıyor olabilir miyiz? Bilim insanları, içinde bulunduğumuz Evren'imizi daha iyi tanımlamaya başladığından beri filozoflar, hayalperestler ve bilimkurgu yazarları paralel evrenler üzerinde kafa yormaktalar. "Evren" dediğimiz yapı, bildiğimiz her şeyi; gezegenleri, yıldızları ve galaksileri, uzayı ve zamanın kendisini içerir - hiçbir şeyi dışlamaz. Astronomların ölçümlerine göre bizim Evren'imiz yaklaşık 93 milyar ışık yılı genişliğindedir.

Peki ya evrenimiz tek değilse? Ya Evren'imizin etrafı, bizim fark etmediğimiz alternatif evrenlerle kaynıyorsa? Çünkü "evren" dediğimiz şey, aynı zamanda, içerisinde bulunduğumuz spesifik yasalara sahip, kendi içinde tutarlı ve kapalı bir sistemi tarif etmekte de kullanılabilir. Yani farklı yasaları, farklı özellikleri ve farklı görünümü olan evrenlerden de söz edebiliriz. Tanımsal bir ayrım yaratmak için, Sicim Teorisi'ndeki "brane" veya "membran" gibi sözcükleri ödünç alıp, "Çoklu Evrenler üstü yapıyı" tanımlamakta kullanabiliriz. Bu durumda çok sayıda, belki de sonsuz miktarda evren, kendilerini içerisinde barındıran bir tabakanın içerisinde yan yana, üst üste, iç içe bulunuyor olabilir. Tıpkı sabun köpükleri gibi...

Türdiriltimi (İng: "De-extinction") veya "diriltme biyolojisi", soyu tükenmiş türlerin bireylerine (genellikle genetik olarak) benzer canlı organizmaların yeniden oluşturulma sürecini ifade eder. Daha uzun tanımıyla türdiriltimi; soyu tükenmiş bir türün yapay seçilim yoluyla geri ıslah (İng: "back-breeding"), klonlama ve genom düzenlemesi gibi teknikler kullanılarak canlı bir organizmanın nesli tükenmiş türe doğru değiştirilmesidir.

Yani türdiriltimi, türlerin neslinin tükenmesine sebep olan faktörleri anlamak ve bu türleri yeniden canlandırmak amacıyla bir dizi teknik ve yöntem kullanılan çok kapsamlı bir süreçtir. Her ne kadar kulağa ilk etapta Jurassic Park ve Frankenstein esintilerine sahip ütopik bir olgu gibi gelse de aslında nesli tükenmiş türleri geri getirme çabalarını bir araya getiren bir bilim dalıdır.

Bangor Üniversitesi araştırmacıları dünyanın en yaşlı hayvanını belirledi: 507 yaşında, Ming adı verilen bir kabuklu yumuşakca. Ne yazık ki sayısız savaş yaşamış, bunca moda değişimi görmüş Ming, araştırma sürecinden sağ çıkamadı: Bilim insanları, yaşını anlamak için içini açmaya çalışmasıyla hayatını kaybetti.

Ming 2006’da İzlanda’ya yapılan bir araştırmanın sırasında tespit edildi. Araştırmacılar yaşından ya da öneminden habersiz, hayvanın yaşını içindeki halkaları sayarak tespit etmek için açtıkları sırada yanlışlıkla onu öldürdüler. O zamanlar bilim insanları Ming’in yaşını 405 olarak tespit etmiş fakat yeni çalışmalar Ming’in yaşının gerçekte 507 olduğunu gösterdi.

Bu makale 18.04.2024 tarihinde Erzurum Teknik Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Fizik Laboratuvarında gerçekleştirilen "Elektrik Alan ve Paralel Levhalı Kondansatörlerde Potansiyel" deneyi sonucunda yazıldı.

Bu deneyin ve makalenin iki amacı vardır. Bunlar;

Yüksek irtifadan gözetleme konusu bu yılın Şubat ayında bir Çin casus balonunun bir ABD savaş uçağı tarafından vurulmasıyla manşetlere taşındı. Balon yerden kolayca görülebilecek kadar büyüktü, ancak daha gizli yollarla (uydular, casus uçaklar ve insansız hava araçları kullanılarak) yukarıdan yapılan gözlemler yıllardır devam ediyor.

Büyük, mürettebat taşıyan balonların askeri değeri neredeyse icat edildikleri anda fark edildi. Balonlar 1790'lardaki Fransız Devrim Savaşları sırasında ve yine 1860'lardaki Amerikan İç Savaşı'nda, yerden gözlemlenemeyen düşman faaliyetleri hakkında değerli bilgiler toplamak için kullanıldı. Benzer şekilde, I. Dünya Savaşı sırasında motorlu uçaklar ilk kez kullanıldığında, ana rollerinden biri düşman hatlarının keşfiydi. Başlangıçta dürbünlü bir gözlemci ve daha sonra ilk hava fotoğraflarını çeken kameralar kullanıldı. II. Dünya Savaşı'na gelindiğinde, uçaktaki film işleme ekipmanının yardımıyla, aşağıdaki zeminin yüksek çözünürlüklü görüntülerini neredeyse gerçek zamanlı olarak analiz etmek mümkün oldu.

Savaşta, askerî güçün önemi kadar stratejinin de büyük bir önemi vardır. Bunun önemini, çok daha az askerî gücü olan tarafın bu dezavantajına rağmen stratejisi sayesinde kazandığı savaşlarda net bir şekilde görebiliyoruz.

Savaşta uygun stratejiyi belirlerken : tüm parametreleri göz önünde bulundurmalı, en ufak bir ayrıntının bile savaşın kaderini değiştirebileceğinin bilincinde olmalı, karşı tarafın ne yapabileceği hakkında detaylı bilgi sahibi olmalı, olası durumlar için alternatif bir planımızın olması gerekmektedir.