Gökyüzündeki Casus

Yüksek irtifadan gözetleme konusu bu yılın Şubat ayında bir Çin casus balonunun bir ABD savaş uçağı tarafından vurulmasıyla manşetlere taşındı. Balon yerden kolayca görülebilecek kadar büyüktü, ancak daha gizli yollarla (uydular, casus uçaklar ve insansız hava araçları kullanılarak) yukarıdan yapılan gözlemler yıllardır devam ediyor.

Büyük, mürettebat taşıyan balonların askeri değeri neredeyse icat edildikleri anda fark edildi. Balonlar 1790'lardaki Fransız Devrim Savaşları sırasında ve yine 1860'lardaki Amerikan İç Savaşı'nda, yerden gözlemlenemeyen düşman faaliyetleri hakkında değerli bilgiler toplamak için kullanıldı. Benzer şekilde, I. Dünya Savaşı sırasında motorlu uçaklar ilk kez kullanıldığında, ana rollerinden biri düşman hatlarının keşfiydi. Başlangıçta dürbünlü bir gözlemci ve daha sonra ilk hava fotoğraflarını çeken kameralar kullanıldı. II. Dünya Savaşı'na gelindiğinde, uçaktaki film işleme ekipmanının yardımıyla, aşağıdaki zeminin yüksek çözünürlüklü görüntülerini neredeyse gerçek zamanlı olarak analiz etmek mümkün oldu.

Ardından gelen Soğuk Savaş sırasında. Doğu ile Batı arasında giderek artan nükleer çatışma tehdidi, yüksek irtifa gözlemlerinin çok önemli yeni bir rol üstlendiğini gördü. Artık mesele savaş zamanı asker hareketlerini gözlemlemek değil, huzursuz bir barış sırasında silah gelişimini izlemekti. Bunu mümkün olduğunca dikkat çekmeden yapma ihtiyacı iki yeni teknolojinin gelişmesine yol açtı: Dünya yörüngesindeki uydular ve ultra yüksek irtifada uçan casus uçaklar. İkinci kategorinin öncülerinden biri, düşman toprakları üzerinde gizli keşif yapmanın hem güçlü hem de zayıf yönlerini gösteren Amerikan Lockheed U-2 uçağıydı. 1962 yılında bir U-2, Sovyetler Birliği tarafından ABD anakarasına tehlikeli bir şekilde yakın olan Küba adasında inşa edilen nükleer füze tesislerini gizlice fotoğrafladı. U-2 görüntüleri füze üslerini tamamlanmadan önce ifşa ederek, planlanan bir nükleer saldırıyı engellemiş olabilir. Ancak, 1960 yılında Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) pilotu Francis Gary Powers tarafından uçurulan bir U-2'nin Sovyetler Birliği üzerinde düşürülmesi ve ABD için büyük bir diplomatik utançla sonuçlanmasında görüldüğü gibi, düşman topraklarına yapılan aşını uçuşların da dezavantajları vardı.

Powers'in Sovyetler Birliği üzerindeki keşif uçuşu uluslararası hukuka göre yasadışıydı fakat aynı durum Dünya'nın yörüngesindeki uydular için geçerli değil. Yörünge hareketini yöneten temel fizik, bir uydunun herhangi bir ülkenin üzerinden geçmesini engellemeyi neredeyse imkansız kılıyor, bu nedenle Uzay Çağı'nın en başından beri uluslararası toplum uzay özgürlüğü ilkesini kabul etmiş durumda. Bu da casus uçakların aksine casus uyduların hangi ülke üzerinde uçarlarsa uçsunlar tamamen yasal oldukları anlamına geliyor. Uyduların, düşürülmelerinin çok daha zor olması gibi başka avantajları da var. Mürettebatsız oldukları için personelin yaralanması ya da yakalanması gibi bir risk de söz konusu değil. Sonuç olarak 1960'ların başından itibaren uydular giderek artan bir şekilde ordunun havadan gözetleme için tercih ettiği teknoloji haline geldi.

Buna rağmen casus uyduların kendi sınırlamaları var. Filmlerde neredeyse her şeyi bilen araçlar olarak tasvir ediliyorlar ve o anki ilgi alanı neresi olursa olsun doğrudan tepeden gerçek zamanlı görüntü sağlıyorlar. Ancak gerçekte, Dünya'nın etrafında yüksek hızlarda dolanıyorlar, herhangi bir alanın üzerinden sadece kısa bir süre geçiyorlar ve genellikle hedef alanı eğik olarak görüyorlar. Bu nedenle ülkelerin uydu verilerini, ilgilenilen bir alan üzerinde birkaç saat boyunca dikkat çekmeden dolaşabilen insansız hava araçları ve hatta balonlar gibi diğer teknolojilerle desteklemesi gerekiyor.