Küresel iklim krizi her birimizin hayatını derinden etkilemektedir. Başta sağlık problemleri olmak üzere ekonomik ve sosyal zorluklara, ekstrem hava olaylarına ve bölgesel göçlerin yaşanmasına sebep olmaktadır.^[1][2][3][4] Bu durumda insanların iklim değişikliğine farkındalığı da hızla aratmaktadır. 2024'te yayınlanan küresel riskler raporuna göre, önümüzdeki on yıl içinde iklim krizi Dünya'nın karşı karşıya kalacağı en büyük üç risk arasında yer almaktadır.^[5]

İklim değişikliğini düzeltmeye yönelik çabalar giderek önem kazanmaktadır. Bu konuda ulusal ve uluslararası düzeyde birçok politika, strateji ve eylem planı geliştirilmektedir. Bunun yanında iklim değişikliği ve olası çözümleri hakkında bilimsel çalışmalar da son hız devam etmektedir.

Mustafa Kemal Atatürk, ömrü boyunca yüzlerle ifade edilecek sayıda kitap okumuş, çok çeşitli konulara kafa yormuş, tarihsel açıdan olduğu kadar bireysel olarak da oldukça ilginç bir liderdir. Örneğin, Atatürk'ün ilgilendiği konular askeri stratejiler ve modern hukuk gibi konular olduğu gibi, geometri ve modern bilim gibi bambaşka içerikli konulardır da. Okuduğu kitaplar arasında bizler için en ilgi çekici olanı, evrimsel biyoloji ile ilgili olanlardır.

Evrimsel biyoloji 1920 ve 30'larda tam anlamıyla hız kazanmakta, matematiksel altyapısı keşfedilmekte, genetik ile bağlantısı ayrılmaz bir şekilde kurulmaktadır. Bu dönemde evrimsel biyoloji son derece ilgi çekici ve derinlemesine bir araştırma sahası olduğu gibi, aynı zamanda bilimsel camiaya var oluşun yegane bilimsel açıklaması olarak çoktan kabul görmüştür de..

2018 yılında bilim insanları Uluslararası Uzay İstasyonu'nda (ISS) gizlenen beklenmedik bir ziyaretçi keşfetti. İlk bakışta beklenmedik ziyaretçinin birçok ilaca dirençli Enterobacter bugandensis olarak bilinen bakterinin beş farklı türü olduğu anlayan araştırmacılar, şimdi en az 13 suşun keşfedildiğini söylüyor. Bu da orijinal türlerin mutasyonlar sayesinde daha önce Dünya'da hiç görülmemiş birkaç yeni bakteri türüne evrimleştiği anlamına geliyor.

Elbette insanların bakterilerle hiç temas etmemesi mümkün değildir. Çeşitli hastalıklarla bağlantılı bu kadar çok tür varken, özellikle ISS gibi önemli yerlerde ne tür bakterilerin bulunduğunu bilmek önemlidir. ISS çok sık kontrol edilen bir ortam olduğundan, bu yeni bakteri türlerinin keşfi gelecekteki uzay yolculuğu çabaları hakkında bazı ilgi çekici soruları gündeme getirdi.

Memelilerin bilimsel deneylerde kullanılmasının mümkün olduğunca kısıtlanması gerekliliği, biyomedikal çalışmaların farklı pek çok alanında hücre kültürlerinin geliştirilmesi ve kullanılmasına yol açmıştır. Hücre kültürleri mikrobiyolojide özellikle virüslerin üretilmesi ve tanımlanması, virüs aşılarının üretimi amacıyla kullanılmaktadırlar. Yeni yüzyılda ise kanser araştırmalarının hız kazanması ile özellikle kanser ilaçlarının geliştirilmesinde, etkilerinin saptanmasında hücre kültürleri özellikle büyük önem kazanmıştır.

İlk defa 1951 yılında Baltimore’da (ABD) servikal kanser nedeniyle takip edilen Afrika kökenli Amerikalı bir hastanın kanser dokularının laboratuvarda kültürü başarılabilmiştir. Henrietta Lack adındaki hasta kanserin yayılması sonucu ölmüş ancak ölümsüz hücrelerinin kültürü adına atfen HeLa adı ile dünya genelindeki laboratuvarlara talep nedeniyle dağıtılmıştır. Bu olayın ilginç diğer yanı ailesinin uzun yıllar bu hücrelerin tüm dünya genelinde yaşamaya devam ettiğinden haberdar olmamalarıdır. Kanser hücrelerinin ölümsüz olması ve çok kolay üretilebilmeleri çalışmalarda hücre kültürü gerektiren araştırmalara hız kazandırmıştır. Amerikan Tipi Kültür Koleksiyonu (American Type Culture Collection, ATCC) ve Avrupa Hücre Kültür Koleksiyonu (European Collection of Cell Culturu, EACC) hücreler için ana kaynaklardır ve 80 farklı türe ait 4000’den fazla hücre kültürünü bünyesinde bulundurmaktadır.

Evrimsel biyolojide mimikri diğer bir adıyla taklitçilik, bir türün avından veya avcısından gizlenmek için diğer türe benzer özellikler geliştirmesi olarak tanımlanır. Doğada yaygın olarak karşılaştığımız mimikri örneklerinin başında canlıların birbirlerinin görünümünü taklit etmeleri gelse de koku, ses ve davranış gibi canlıların biyokimyasal özelliklerin taklit edildiği örnekler de bulunmaktadır. Daha detaylı bir şekilde Max Planck Enstitüsünde Davranış Fizyolojisi üzerine çalışan Wolfgang J. H. Wickler mimikriyi, “Taksonomik olarak yakından ilişkili olmayan iki veya daha fazla organizmanın yüzeysel benzerliği ile karakterize edilen fenomen” olarak tanımlamaktadır.

Genellikle mimikri davranışının oluşturulmasındaki amaç, taklit eden canlının, taklit edilen canlı dışında üçüncü tür bir canlıyı kandırmaktır. Bu üçüncü canlı, taklit eden türün avı veya avcısı olabileceği gibi, taklit ettiği türün dişisi veya erkeği de olabilir. Kısacası mimikri, canlının kendine zarar verebilecek diğer türleri kandırmak veya manipüle etmek amacıyla kamuflaj davranışı sergilemesi ve uyarı sinyalleri oluşturmasıdır. Doğada bu mekanizma temelde avcılara karşı bir savunma olarak geliştirilmiş olsa da avcıların da mimikri sayesinde avlarının güvende hissetmelerini sağlayarak onları kandırdıkları örnekler bulunmaktadır.

Communications Earth & Environment dergisinde yayımlanan bir makaleye göre, 591 ila 565 milyon yıl önce Dünya'nın manyetik alanının gücündeki olağandışı azalma, atmosfer ve okyanuslardaki oksijen seviyelerinde önemli bir artışla aynı zamana denk geldi. Yazarlar, manyetik alanın zayıflamasının oksijen artışına yol açmış olabileceğini öne sürüyor. Bu da en eski karmaşık organizmalardan bazılarının evrimini desteklemiş olabilir.^[1]

600 ila 540 milyon yıl önce, Dünya'daki yaşam, bilinen en eski karmaşık çok hücreli hayvanlar olan Ediacaran faunası olarak bilinen yumuşak gövdeli organizmalardan oluşuyordu. Fosil kayıtları, bu organizmaların 575 ila 565 milyon yıl önce karmaşıklık ve tür bakımından önemli ölçüde çeşitlendiğini gösteriyor. Önceki araştırmalar, bu çeşitlenmenin aynı dönemde meydana gelen atmosferik ve okyanus oksijen seviyelerindeki önemli bir artışla bağlantılı olduğunu öne sürmüş olsa da oksijendeki bu artışın neden meydana geldiği henüz net değildi.

Kaçıyordu. Bir tehditle karşılaştığında saldırmak yerine konuşarak çatışmayı önlemek istediği zamanlar dışında hep yaptığı gibi… Tabii bu sefer peşinde incitmek istemediği zavallı canlılar yerine oldukça tehlikeli iki amip vardı. Çatışmak zorunda kalmamayı umuyordu; ama yine de sıcak temas olursa, hmm…

Saprofit olmamaları inhibitör teknolojisini kullanmasını pek mümkün kılmıyordu. Çok mecbur kalırsa endositoz yapmalarını bekler, içine alındığı fagositik vezikül kendisini yutan amibin lizozomuyla birleşince Leonardo kolonisinin veda etmeden kendisine hediye ettiği inhibitör keselerinden birini boşaltır ve hücre zarını delerek bir kaçış yolağı oluştururdu. Tüm sindirim enzimleri etkisiz hale gelmiş ev sahibinin sitoplazmasındaki monomerleri aktif taşıma ile savaş tazminatı olarak aldıktan sonra tabii ki... "Ama hücre zar bütünlüğü bozulursa amipler ölür." müydü? Yufka yürekli Sokrates’e ne mi oldu? Tüm mikro evrenin mikro kozmosuna sürekli pozitif etki bırakan bir paramesyum yerine her gördüğüne saldıran iki vahşinin ölmesi kimseyi üzmezdi. Öyleyse Sokrates’i neden üzsün ki?