Sosyal Medyanın Tehlikeleri Nelerdir? Sosyal Medya Kullanımı İnsan Psikolojisi Nasıl Etkiliyor?
Sosyal Medya Kullanımının Size ve Psikolojinize Ne Kadar Zarar Verdiğinin Farkında mısınız?
The Ladders
Birçok insan, o veya bu şekilde sosyal medyayı kullanmaktadır. Bu kullanım kendi başına zararlı olmamasına ve sosyal medyanın bazen faydalı olmasına karşın, sosyal medyanın stres, anksiyete, yalnızlık ve depresyon dahil olmak üzere birçok sorun ve tehlikeyle ilişkilendirildiğinin de farkında olmak önemlidir.
Sosyal medyanın tehlikelerini anlayarak hem bunlarla başa çıkabilir, hem de başkalarının başa çıkmasına yardımcı olabilirsiniz. Bu makale çerçevesinde sosyal medya ile ilişkilendirilen sorunları öğrenecek, bu sorunlara karşı kimlerin hassas olduğunu görecek ve bu sorunlarla mücadele etmek için neler yapabileceğinizi kavrayacaksınız.
Sosyal Medyanın Tehlikeleri Nelerdir?
Sosyal medya kullanımı insanların duygusal refahı, mental ve fiziksel sağlıklarına ve hayatlarının birçok alanına yönelik birçok sorunla ilişkilendirilmektedir. Bu konuda yapılan araştırmalar sosyal medya kullanımının şu tür sorunlara sebep olduğunu göstermektedir:
- Anksiyete[1]
- Stres[2]
- Duygusal tükenmişlik[3]
- Depresyon[4]
- Kıskançlık[5]
- Düşük özgüven[6]
- Düşük uyku kalitesi[7]
- Sağlık problemleri[2]
- Sosyal medya bağımlılığı [belirli bir platforma yönelik bağımlılık (ör. Facebook bağımlılığı) olarak da geçebilir][8], [9], [10], [11]
- Okul gibi önemli sorumluluklarla çatışma ve bu şekilde öğrencilerin notlarını etkileme[12], [13]
- Kullanıcıların yanlış bilgiye maruz kalması, kişisel veri gizliliğinin ihlâli ve siyasi kutuplaşma[14], [15], [16]
- Siber zorbalık (İng: "cyberbullying") ve taciz nitelikli takip (İng: "stalking")[17], [18], [19]
Bu sorunlar; Facebook, Instagram, Twitter, Youtube ve Snapchat gibi birçok farklı sosyal medya platformu kullanıcısında tespit edilmiştir.[20], [21], [22], [23], [24]
Bu sorunların bazıları, sadece sosyal medya kullanımı ile kısıtlı değildir; genel bağlamda internet kullanımı ile ilişkilendirilmektedir.[25] Ancak sorunların birçoğu sosyal medyayla ilgilidir ve bir kısmı neredeyse tamamen sosyal medyaya özgü davranışlarla ilişkilendirilmektedir. Bu ilişkilendirilmenin bir örneği, "selfie çekmenin" olumsuz etkileridir. Selfie çekmenin insanların sosyal hassasiyetlerini artırdığı ve kişilerin özgüvenlerini düşürdüğü bilinmektedir.[26]
Son olarak bu makalede atıfta bulunulan çalışmaların yalnızca sosyal medya ile ilişkilendirilen sorunları ele aldığını; bu sorunların sosyal medyadan kaynaklanıp kaynaklanmadığını net bir şekilde kanıtlamadığını da belirtmek isteriz; ancak konu hakkında belirli durumlarda sosyal medyanın bu sorunlara yol açabildiğini kanıtlayan yeterli araştırma bulunmaktadır ve bu araştırmaların birçoğunda sosyal medyanın bu sorunlara sebep olduğunu varsaymak akıllıcadır.[4], [27]
Ana hatlarıyla ele alındığında sosyal medya kullanımı anksiyete, stres, depresyon, yalnızlık, düşük özgüven gibi zihinsel sorunlar; düşük uyku kalitesi gibi fiziksel sorunlar; yanlış bilgiye maruz kalma ve politik kutuplaşma gibi genel sorunlarla ilişkilendirilmektedir.
Sosyal Medyanın Tehlikelerine Dair Akılda Tutulması Gerekenler
Sosyal medyanın tehlikeleri konusunda akılda tutulması gereken birkaç unsur vardır.
İlk olarak, önceki bölümde de belirtildiği gibi, konu hakkında yapılan araştırmaların büyük bir kısmı korelasyoneldir; yani denekler, sosyal medyayı, ifade edilen sorunları yaşadıkları dönemlerde kullanmıştır. Sosyal medya kullanımı ve sorunların baş göstermesinin bu şekilde denk gelmesi, ikisi arasında nedensel bir ilişki bulunduğu (yani birinin bir diğerine sebep olduğu) anlamına gelmeyebilir.[20], [28] Hatta böyle bir nedensel ilişki varsa bile doğrultusu daima net değildir; yani artmış bir sosyal medya kullanımının mı bu sorunlara sebep olduğu; yoksa bu sorunların mı sosyal medya kullanımını artırdığı; veya ikisinin de birbirini besliyor olup olmadığı bilinememektedir.[29] Bu ilişkilendirme alanında yapılan çalışmalardan birinde depresyon ve sosyal medya konusunda şu sözlere yer verilmiştir:[4]
Verilerimiz kesitsel olduğu için bu ilişkinin yönü net olarak belirlenememektedir.
Depresyondaki bireyler daha fazla sosyal medya kullanma eğiliminde olabilir. Örneğin, öz-değer duygusu azalmış depresif bireyler, doğrulanma (İng: "validation") ihtiyacını sosyal medya tabanlı etkileşimlerle karşılamaya çalışabilir. Bunun bir sonucu olarak da bireyler, internet kullanımlarına yönelik bir suçluluk hissi ve saplantı derecesinde takılma hissedebilir; düşük öz denetim ve olumsuz öz değer hisleri sebebiyle döngüye devam edebilirler. Sosyal medyanın sağladığı yüksek erişilebilirlik ve kontrollü bir ortamda sosyalleşme özelliği nedeniyle depresyon ve anhedoni yaşayan bireyler yüz yüze etkileşimler yerine sosyal medya etkileşimlerini daha fazla tercih edebilir.
Evrim Ağacı'ndan MesajAyrıca, sosyal medyayı daha fazla kullanan bireyler ilerleyen vadede daha ciddi depresyonlar yaşıyor olabilir. Çok sayıda çalışma, sosyal medya kullanımını öznel ruh hali, mutluluk duygusu ve yaşam memnuniyetindeki düşüşlerle ilişkilendirmektedir. Örneğin, aktif iletişim yerine sosyal medya içeriklerinin pasif şekilde tüketilmesi, sosyal sermayemiz ile yaptığımız bağ ve köprü kurma işlemlerinde azalma ile ilişkilendirilmektedir. Bunun bir açıklaması, sosyal medyada akranların son derece idealize edilmiş temsillerine maruz kalmanın kıskançlık duygularını ve başkalarının daha mutlu ve/veya daha başarılı hayatlar sürdüğüne dair çarpıtılmış inanca sebep olması olabilir. Bunun da sonucu olarak bu kıskançlık duygularının zamanla kendini aşağı görme hissine ve depresyona yol açabileceği düşünülmektedir.
Sosyal medyada pek anlamı olmayan faaliyetlerde bulunarak "boşa harcanan zaman" hissinin ruh halini olumsuz yönde etkilemesi de mümkündür. Buna ek olarak, genç bireylerin internette, özellikle de sosyal medyada geçirdikleri sürenin önemli ölçüde artması, bazı araştırmacıların internet bağımlılığının depresyonla yakından ilişkili ayrı bir psikiyatrik durum olarak tanınması çağrısında bulunulmasına yol açmıştır. Bütün bunlarla beraber sosyal medyaya daha fazla maruz kalmanın siber zorbalık riskini artırması ve bunun da depresyon duygularını artırması mümkündür.
İkinci akılda tutulması gereken konu ise konu hakkında yapılan çalışmaların homojen nitelikteki öğrenci örneklemleriyle yapılmış olmasıdır. Bu türde çalışmaların sonuçları, diğer popülasyonları kapsayacak şekilde genişletilemeyebilir.[30]
Üçüncü konu ise alanda yapılan bazı çalışmaların sosyal medyanın bazı belirli sorunlara yol açtığına tezat oluşturan kanıtlar bulgulamış olmasıdır. Örneğin bir çalışmada, sosyal medya ile klinik depresyon arasında herhangi bir ilişkiye rastlanmamıştır.[31]
Dördüncü konu da sosyal medyanın tehlikeleri üzerine yapılan bazı çalışmaların metodolojik veya kavramsal kusurlar gibi farklı sebeplerle eleştiriliyor olmasıdır.[32], [33], [34]
Son olarak, sosyal medyanın birtakım sorunlarla ilişkilendirildiğine yönelik kayda değer ölçüde kanıt bulunmasına rağmen bu, sosyal medya kullanımının her durumda olumsuz sonuçlara yol açtığı anlamına gelmemektedir. Bu düşünce özellikle sosyal medyanın insanların zihinsel sağlığı üzerinde her zaman negatif bir etki yaratmadığını gösteren ve sosyal medya kullanımının belirli durumlarda faydalı olabileceğini belirten araştırmalarla desteklenmektedir.[35], [36], [37], [38], [39]
fauxelsSosyal Medyayı Neden Kullanmaya Devam Ediyoruz?
Birçok insan, zararlı olmasına rağmen çeşitli sebeplerle sosyal medya platformlarını kullanmaya devam etmektedir. Bu sebepler kişiden kişiye ve durumdan duruma farklılık göstermektedir.
Sosyal medyanın kullanımına devam edilmesine yönelik dikkat çekici bir sebep, sosyal medyanın zararlı olduğunun farkında olmamaktır. Bunun da ötesinde belirli durumlarda insanlar sosyal medyanın zararlı olduğunu bilmelerine karşın bu zararlara gereken önemi vermemekte ve davranışlarını değiştirmemektedir.
Ancak, birçok insan sosyal medya konusunda psikolojik olarak şartlandırılmıştır; kendileri için kötü olduğunu bildikleri ve bırakmak istedikleri halde kullanımlarına devam etmektedir. Örneğin bir araştırma, insanların Facebook'u kendilerini kötü hissettirmesine rağmen "iyi hissettirecek" beklentisiyle kullanmaya devam ettiklerini göstermektedir.[40]
Buna ek olarak bazı diğer çalışmalar, sosyal medya kullanımının özellikle sorun yarattığı ders çalışma veya araba sürme gibi bağlamlar da dahil olmak üzere sosyal medya kullanımının "fırsatı kaçırma korkusuyla" (İng: "fear of missing out") ilişkilendirildiğini bulgulamaktadır. Fırsatı kaçırma korkusu özellikle "ait olma hissine" daha yüksek düzeyde ihtiyaç duyan bireylerde özellikle fazladır ve bu kimseler, sosyal medya platformlarını diğer insanlardan daha sık kullanır; dolayısıyla favori platformlarında popüler olmadıklarını hissettiklerinde daha fazla stres yaşarlar.
Son olarak insanları sosyal medya platformlarını kullanmak istemedikleri zamanlarda bile bu platformları kullanmalarına sebep olan çok sayıda durumsal faktör de bulunmaktadır. Örneğin bir kimsenin tüm arkadaşları bir sosyal medya platformunu kullanıyorsa, bu kimse de arkadaşlarının neler yaptığını öğrenmek için bu platformu kullanmak isteyebilir. Sosyal medyanın yüksek erişilebilirliği de benzer bir durumsal faktör oluşturmaktadır. Örneğin bir kimse telefonunu her açtığında bir sosyal medya platformunun ikonunu görüyorsa bu platformu denemek isteyebilir.
Genel bağlamda yaklaşıldığında insanların sosyal medyayı (kendileri için zararlı olmasına rağmen) kullanmak istemeleri için birçok sebep karşımıza çıkmaktadır. Bu sebepler arasında sosyal medya kullanımına ilişkin risklerin farkında olmamak, kaçırma korkusu gibi psikolojik mekanizmalar ve sosyal medyanın yüksek erişilebilirliği gibi durumsal faktörler yer almaktadır.
Sosyal Medyanın Tehlikelerine Karşı En Korunmasız Gruplar
Sosyal medyayı sorunlu bir şekilde kullanma eğilimini artıran faktörler veya sosyal medya kullanımının bir sonucu olarak doğan sorunlar arasında şunlar yer almaktadır:
- Dış Sitelerde Paylaş
- Depresyon[41]
- Özgüven eksikliği[42]
- Hayat doyumunun azalması[43]
- Yüksek düzeyde nevrotiklik[44]
- Yüksek düzeyde narsisizm[45]
- Sosyal karşılaştırmalara yönelik zayıflık[46]
Bunlara ek olarak sosyal medyanın bazı belirli tehlikeleri göz önünde bulundurulduğunda insanların zayıflıklarını artıran bazı faktörler göze çarpmaktadır. Örneğin çocuklar arasında gerçekleşen siber zorbalık ele alındığında psikolojik zorluklar, ebeveyn desteğinin eksikliği ve akranlar arasında norm kabul edilen davranışlar gibi faktörler çocukları daha zayıf kılabilmektedir.[47]
Son olarak insanların sosyal medyayı kullanma şekilleri de bu insanları tehlikelere karşı daha açık hale getirebilir. Örneğin sosyal medya platformlarında kendi gerçek benliğini sergilemeyen, çevrimiçi mecrada kendini yeniden yaratmaya çabalayan kimseler sosyal medya kullanımlarında (yalnızlık gibi) daha çok sorunla karşılaşmaktadır.[48]
Benzer şekilde bir araştırma, sosyal medyanın pasif kullanımının (başkaları tarafından üretilen içeriğin tüketilmesi) aktif kullanımına (diğer kullanıcılarla etkileşimde bulunulması) kıyasla zihinsel sağlık sorunlarıyla daha güçlü bir şekilde ilişkilendirildiğini göstermiştir.[49], [50], [51] Bu ilişkilendirilme de sosyal medyanın pasif kullanımının diğer bazı sorunlar arasında sosyal karşılaştırmaları ve kıskançlığı daha çok tetikleme eğiliminde olmasıyla açıklanmaktadır.[52]
Ana hatlarıyla ele alındığında sosyal medya kullanımının bir sonucu olarak sorun yaşamaya yönelik eğilimle ilişkilendirilen birçok faktör tespit edilmiştir. Bu faktörler arasında depresyon ve anksiyete gibi altta yatan kimi sorunlar, insanların yalnızca pasif şekilde içerik tüketimi gibi sosyal medyayı kullanma biçimleri vb. yer almaktadır.
Andrea PiacquadioSosyal Medyanın Sizi Olumsuz Yönde Etkilediğini Nasıl Bilebilirsiniz?
Bazı durumlarda sosyal medyanın sizi olumsuz yönde etkilediği barizdir. Örneğin sosyal medya kullanımınız sizi mutsuz hissettiriyorsa olumsuz etki açıktır. Olumsuz etkinin bu kadar açık olmadığı durumlarda da sosyal medya kullanımınız ve sosyal medyanın sizi nasıl etkilediği konusunda biraz düşünerek bunun farkına varabilirsiniz. Mesela sosyal medyanın yarattığı sorunları aktif bir şekilde belirlemeye çalışın; örneğin diğer insanların sizden daha başarılı olduğu yanılgısını düşünün ve bu yanılgının sizde nasıl bir endişeye sebep olduğunu fark edin.
Sosyal medyanın sizi nasıl etkilediğinin yanında size herhangi bir şekilde fayda sağlayıp sağlamadığı da önemli bir sorudur. Bu soruyu sorarak sosyal medyanın size sağladığı fayda konusunda daha yüksek bir farkındalığa erişebilir ve bazı durumlarda aktif bir şekilde zarar vermemesine karşın zamanınızı yine de boşa harcadığınızı görebilir; bu zamanı daha verimli ve keyifli başka şeylerle değerlendirebileceğinizi düşünebilirsiniz.
Sosyal medyayı nasıl kullandığınızı değerlendirirken konuya ilişkin yapılan bir anket sorularını kendinize sorabilir, geçtiğimiz yıl içinde anket kapsamında yer alan sorunlardan hangilerini deneyimleyip deneyimlemediğinizi görebilir, deneyimlediyseniz etki ölçüsünü belirleyebilirsiniz.[53] Anket soruları şu şekildedir:
- Üzerine düşünme: Sosyal medya platformlarını tekrar ne zaman kullanabileceğinizden başka hiçbir şey düşünemediğiniz anları sık sık yaşar mısınız?
- Tolerans: Düzenli aralıklarla sosyal medyada geçirdiğiniz zamanın yeterli olmadığını, daha fazla zaman geçirmek istediğinizi hissediyor musunuz?
- Yoksunluk: Sosyal medya kullanamadığınızda kendinizi sık sık kötü hisseder misiniz?
- Azim: Sosyal medyada daha az zaman geçirmeyi deneyip başarılı olamadığınız oldu mu?
- Boşlama: Sosyal medyaya daha fazla zaman ayırmak istediğiniz için hobi ve spor gibi diğer faaliyetleri boşladığınız oldu mu?
- Sorun: Diğer insanlarla sosyal medya kullanımız konusunda düzenli olarak tartışır mısınız?
- Yanıltma: Ailenize, arkadaşlarınıza veya partnerinize sosyal medyada geçirdiğiniz zaman konusunda düzenli olarak yalan söyler misiniz?
- Kaçış: Sosyal medyayı olumsuz hislerinizden kaçmak için sık sık kullanır mısınız?
- Çatışma: Ailenizle, arkadaşlarınızla veya partnerinizle sosyal medya kullanımınız konusunda ciddi çatışmalar yaşadınız mı?
PixabaySosyal medya kullanımınız nedeniyle ne kadar çok sorun yaşadıysanız ve bu sorunlar ne kadar ciddiyse, sosyal medya kullanımınız muhtemelen o kadar sorunludur. Ancak, bu anketin sorunlu sosyal medya kullanımının sadece bazı yönlerini ele aldığını, sosyal medyanın yol açabileceği tüm sorunları kapsamadığını, yani özellikle bu sorunları yaşamamış olsanız bile sosyal medya ile sorunlu bir ilişkiniz olabileceğini unutmayın.
Son olarak, sosyal medyanın sizin için sorunlu olup olmadığını kendi kendinize doğru bir şekilde değerlendiremeyebileceğinizi unutmamanız önemlidir. Bu bilgi ışığında durumunuzu değerlendirebileceğiniz öz-uzaklaşma tekniklerini kullanabilir veya görüşlerine güvendiğiniz birine sosyal medya kullanımınız konusunda danışabilir ve fikirlerini alabilirsiniz.
Yukarıdaki yöntemleri denemenize karşın durumunuzu değerlendirmekte zorlanıyor veya sorunlarınızın ciddi olduğuna yönelik bir şüphe duyuyorsanız örneğin lisanslı bir psikologdan profesyonel yardım almayı düşünebilirsiniz.
Özetle sosyal medyanın sizi olumsuz etkileyip etkilemediğinden emin değilseniz, sosyal medyayı nasıl kullandığınızı ve kullanırken nasıl hissettiğinizi düşünebilir ve olası sorunları tespit etmeye çalışabilirsiniz. Ayrıca kendinize konuyla ilgili yol gösterici sorular sorabilir, arkadaşınızlarınızdan fikir veya bir profesyonelden yardım alabilirsiniz.
Sosyal Medyanın Tehlikelerinden Nasıl Kaçınırsınız?
Sosyal medyanın tehlikelerinden kaçınmak için iki şey yapabilirsiniz:
- Sosyal medya kullanımınızı azaltın veya tamamen bırakın. Bunu başarmak için yazılım tabanlı tekniklerle erişiminizi kısıtlayabilir, elektronik aygıtlarınızda sosyal medya uygulamalarının görünürlüğünü azaltabilir (bu uygulamaları ana ekranınızdan kaldırabilir), ve farklı faaliyetlere vb. yönelebilirsiniz.
- Sosyal medyayı olumlu yönde kullanmaya odaklanın. Örneğin sosyal medyayı pasif bir şekilde bilgi tüketmek yerine önemsediğiniz insanlarla iletişime geçmek için kullanabilirsiniz.
Sosyal Medya Kullanımınızı Azaltın veya Tamamen Bırakın!
Sosyal medya kullanımınızı azaltmaya yönelik birçok yöntem bulunmaktadır.
Bunlardan en basiti sosyal medyayı daha az kullanmak veya tamamen bırakmak yönünde bir karar almaktır. "Daha az kullanmak" sosyal medyada gezinmeye ayırdığınız zamanı azaltmanın yanında kullandığınız platformların ve sosyal medya kullandığınız durumların sayısını azaltmak ve sosyal medyada paylaştığınız gönderilere yönelik kimi kısıtlar olabilir.[54] Bu bazen doğal olarak gerçekleşir ve birçok insan zaman içinde sosyal medya yorgunluğu hissederek sosyal medya kullanımlarına ara verir.[40]
İnsanların sosyal medyanın zararlarının farkında olmalarına rağmen kullanımlarına devam etmelerine sebep olan faktörler göz önünde bulundurulduğunda bu yöntemlerin pratiğe dökülmesinin çok da kolay olmadığı anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda sosyal medya kullanımınızı azaltmak için çeşitli teknikler kullanmanız faydalı olabilir. Bu teknikler aşağıdakileri içerir:
- Kendiniz için net hedefler belirleyin: İnsanlar genellikle soyut olanlara kıyasla somut olan hedefleri daha iyi takip edebilirler. Yani örneğin "sosyal medyayı daha az kullanmak" gibi belirsiz bir hedef yerine "sosyal medyayı günde 10 dakikadan fazla kullanmamak" gibi daha somut bir hedef daha iyidir.
- Erişiminizi sınırlamak için yazılım tabanlı çözümler kullanın: Örneğin tercih ettiğiniz sosyal medya sitelerine erişiminizi sınırlayan tarayıcı uzantıları kullanabilir veya ders çalışacağınız, uyuyacağınız vb. zamanlarda çeşitli telefon uygulamalarıyla sosyal medya erişiminizi engelleyebilirsiniz.
- Sosyal medya görünürlüğünü azaltın: Örneğin telefonunuzda bulunan sosyal medya uygulamalarını ana ekranınızdan kaldırabilir, böylelikle telefonunuzu her açtığınızda bu uygulamaları görmeyebilirsiniz.
- Sosyal medyaya olan ihtiyacınızı azaltmanın yollarını bulun: Örneğin yaklaşan etkinlikleri kaçırmaya yönelik bir korku duyduğunuz için sosyal medya kullanıyorsanız bir arkadaşınızın bu etkinlikler konusunda sizi bilgilendirmesini isteyebilirsiniz.
- Alternatif faaliyetler bulun: Örneğin sadece sıkıldığınız için sosyal medyayı kullanmaya devam ettiğinizi fark ederseniz, bu alışkanlığınıza ayırdığınız zamanı sizin için daha anlamlı ve keyifli faaliyetlerle değerlendirmeyi deneyebilirsiniz.
- Kendinizi sorumlu tutun: Örneğin sosyal medyayı daha az kullanma hedefleriniz hakkında fikirlerine değer verdiğiniz biriyle konuşabilir ve bir hafta süreyle bu hedeflere başarıyla ulaşıp ulaşmadığınızı denetlemesini isteyebilirsiniz.
- İlerleme kaydettiğiniz için kendinizi ödüllendirin: Örneğin bir ay boyunca sosyal medya kullanmama hedefinize ulaşmayı başarırsanız arkadaşlarınızla keyifli bir etkinliğe giderek kendinizi ödüllendirebilirsiniz.
Sosyal medyayı bırakma hedefleriniz başlangıçta küçük olabilir. Yani bu sürece "Sosyal medyayı tamamen bırakacağım!" gibi bir iddia ile başlamanız size ağır gelebilir ve herhangi bir ilerleme kaydedemeyebilirsiniz. Bunun yerine kısa süreliğine sosyal medyaya ayırdığınız zamanı kısıtlayabilir; böylelikle nihai hedefinizi kolaylaştırarak kendinizi motive edebilirsiniz.
Buna ek olarak konuya ilişkin yapılan bazı araştırmalar sosyal medyaya verilen geçici bir aranın dahi uzun vadede sosyal medya kullanımında azalmalar sağladığını göstermektedir.[55] Bu küçük sosyal medya kullanımınıza yönelik küçük hedeflerin dahi uzun vadeli ve başarılı sonuçlara yol açabileceğini anlamına gelmektedir. Ancak bazı insanlar için sosyal medyayı tamamen bırakmanın sosyal medyaya ayırdıkları zamanı azaltmaktan daha kolay olabileceğini unutmamalı ve bunu sosyal medya sorunlarınızı ele alırken göz önünde bulundurmalısınız.
Buna ek olarak yöntem seçiminiz sırasında bulunduğunuz durumu değerlendirmeniz, sosyal medyayı ne zaman, nasıl ve neden kullandığınızı, sizin için sorun oluşturan tarafının ne olduğunu tespit etmeniz faydalı olacaktır.[39] Örneğin bu şekilde sosyal medya kullanımınızın gerçekten sosyal medya kullanmak istediğiniz için değil, basit bir alışkanlıktan ibaret olduğunu fark edebilirsiniz. Eğer durum buysa sosyal medya kullanımınızı sıfıra indirmek sizin için en iyi çözüm olabilir.
Son olarak, ihtiyaç duyuyor veya sizin için faydalı olabileceğini düşünüyorsanız profesyonel yardım almayı düşünmelisiniz. Bu yöntem, özellikle sosyal medya ile ilgili sorunlarınız aşırıya kaçıyorsa ve kendi başınıza üstesinden gelemeyeceğinizi hissediyorsanız faydalı olabilir.
Özetle, sosyal medya kullanımınızı azaltmak veya ortadan kaldırmak için kendinize net ve ulaşılabilir hedefler belirlemek, erişiminizi sınırlamak için yazılım tabanlı çözümler uygulamak, sosyal medyanın görünürlüğünü azaltmak, ilerleme kaydettiğinizde kendinizi ödüllendirmek ve gerekirse profesyonel yardım almak gibi çeşitli yöntemler kullanabilirsiniz. Ayrıca, hangi yöntemleri kullanacağınıza karar verirken içinde bulunduğunuz durumu değerlendirmek ve sosyal medyayı ne zaman, nasıl ve neden kullandığınızı ve bunu sizin için neyin sorunlu hale getirdiğini belirlemek de faydalı olabilir.
Miguel Á. PadriñánSosyal Medyayı Olumlu Yönde Kullanın!
Sosyal medya birçok sorunla beraber anılmasına karşın sosyal medyanın insanları olumsuz yönde etkilemek zorunda olmadığını da akılda tutmak önemlidir.[56] Buna ek olarak sosyal medyanın diğer insanlarla ilişki kurmak, sürdürmek ve mevcut ilişkileri güçlendirmeye yönelik potansiyel faydaları da bulunmaktadır.[38], [39], [52], [57], [58] İçinde bulunduğunuz durumu anlayan kimselerle bu türde ilişkiler kurmak yalnızlık hissini azaltmakta yardımcı olabilir.[59] Bütün bunlara ek olarak sosyal medya, eğitim gibi bazı bağlamlarda öğrencilerin öğrenme sürecine daha fazla katılmasını sağlayarak faydalı olabilir.[57], [60]
Bu doğrultuda sosyal medya kullanımının beraberinde getirdiği sorunlardan kaçınmak isterseniz sosyal medya kullanımınızı olumlu şekilde sürdürebilir, veya bu kullanım şeklini sosyal medya kullanımınızı azaltmaya yönelik yöntemlerle birleştirebilirsiniz. Bunu başarmak için de sosyal medyanın sizin için sorun teşkil eden ve faydalı olan taraflarını belirleyip kullanımınızı bu bilgi ışığında düzenlemeyi deneyebilirsiniz.
Üzerinde odaklanmanızın faydalı olacağı ve sosyal medyaya yönelik olumlu deneyimlere sebep olduğu bilinen iki önemli unsur şunlardır:
- Sosyal medyayı "aktif olarak" kullanın. Diğer sosyal medya kullanıcılarıyla anlamlı iletişimde bulunduğunuz aktif bir sosyal medya kullanımı, bilgi ve içerik tüketimi odaklı pasif sosyal medya kullanımına kıyasla daha sağlıklıdır.[29], [52]
- Sosyal medyayı "özgün şekilde" kullanın. Kendinizi dürüstçe ifade etmeniz anlamına gelen özgün sosyal medya kullanımı, gerçek dışı hayat imgelerinin çizildiği idealize sosyal medya kullanımına kıyasla daha sağlıklıdır.[61]
Buna ek olarak sosyal medyada sorunlu karşılaştırmalardan kaçınma konusunda diğer birçok insanın muhtemelen kendilerinin idealize edilmiş bir versiyonunu sergilediğini akılda tutmak da önemlidir. Bir çalışmada konu hakkında şunlar söylenmektedir:[61]
Sosyal medya, insanların hayatlarının egzotik tatillerden, mükemmel arkadaşlardan ve fotojenik, sağlıklı yemeklerden ibaret olduğunu sergilemeye yönelik bir yapay dünya gibi görünmektedir. Hatta insanların sosyal medyada idealize ettikleri öz temsillerini sürdürmelerine yönelik tutkularını hedefleyen bir sektör dahi doğmuştur. Örneğin sosyal medya kullanıcıları, FaceTune gibi popüler uygulamalar kullanarak ten renklerinden fiziksel özelliklerinin boyutuna kadar birçok şeyi değiştirebilmektedir. Bu "öz ideal perspektifi" çerçevesinde yürütülen kimi araştırmalar sosyal medyada yer alan paylaşımların genellikle idealize edilmiş, abartılmış ve gerçek dışı olduğunu göstermektedir. Yani sosyal medya kullanıcıları çevrimiçi benliklerinin sanal bir küratörü gibi davranmakta; diğer kimselere sundukları içeriği sahnelemekte ve büyük oranda düzenlemelerle paylaşmaktadır.
Yani birçok insan sosyal medyada mükemmel yaşamlar yaşıyor gibi görünse de bunun gerçek olmama, bu insanların kendilerinin idealize veya samimiyetsiz bir halini sergiliyor olma ihtimallerini göz önünde bulundurmalısınız. Bir başka deyişle:
Kendi sahne arkanızı, bir başkasının oyunuyla karşılaştırmayın.
Özet ve Sonuç
- Sosyal medya kullanımı anksiyete, depresyon, stres, yalnızlık ve düşük öz saygı gibi duygusal ve mental sorunlar, uyku kalitesinin düşmesi gibi fiziksel sorunlar ve yanlış bilgiye maruz kalma ve siyasi kutuplaşma gibi genel sorunlar da dahil olmak üzere çeşitli sorunlarla ilişkilendirilmektedir.
- Sosyal medya ile bu sorunlar arasındaki ilişkinin nedensel olup olmadığı, yani birinin diğerine doğrudan neden olup olmadığı ve eğer öyleyse bu ilişkinin ne yönde çalıştığı her zaman net değildir; yine de sosyal medyanın bazı durumlarda bu sorunlardan bazılarına yol açabileceğini varsaymak makul bir varsayımdır.
- İnsanlar kendileri için zararlı olmasına rağmen sosyal medyayı kullanmaya devam etmektedir; bunun sebepleri arasında sosyal medya kullanımının riskleri konusunda farkındalık eksikliği, kaçırma korkusu gibi psikolojik mekanizmalar ve sosyal medyanın yüksek erişilebilirliği gibi durumsal faktörler yer almaktadır.
- Sosyal medyanın sizi olumsuz etkileyip etkilemediğinden emin değilseniz, sosyal medyayı nasıl kullandığınızı ve kullanırken nasıl hissettiğinizi düşünerek olası sorunları belirlemeye çalışabilir ya da güvendiğiniz birine akıl danışabilirsiniz.
- Sosyal medya ile ilişkili sorunlardan kaçınmak için, erişiminizi sınırlamak ve alternatif faaliyetler bulmak gibi yöntemler kullanarak sosyal medya kullanımınızı azaltabilir ve ayrıca sosyal medyayı daha olumlu bir şekilde, örneğin sadece önem verdiğiniz insanlarla iletişim kurmak için kullanmaya çalışabilirsiniz.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
17
-
6
-
3
-
2
-
2
-
2
-
1
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
- ^ A. Vannucci, et al. (2017). Social Media Use And Anxiety In Emerging Adults. Journal of Affective Disorders, sf: 163-166. doi: 10.1016/j.jad.2016.08.040. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b J. Campisi, et al. (2012). Facebook, Stress, And Incidence Of Upper Respiratory Infection In Undergraduate College Students. Mary Ann Liebert Inc, sf: 675-681. doi: 10.1089/cyber.2012.0156. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. Sriwilai, et al. (2015). Face It, Don't Facebook It: Impacts Of Social Media Addiction On Mindfulness, Coping Strategies And The Consequence On Emotional Exhaustion. Wiley, sf: 427-434. doi: 10.1002/smi.2637. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c L. Y. Lin, et al. (2016). Association Between Social Media Use And Depression Among U.s. Young Adults. Wiley, sf: 323-331. doi: 10.1002/da.22466. | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. Song, et al. (2014). Does Facebook Make You Lonely?: A Meta Analysis. Computers in Human Behavior, sf: 446-452. doi: 10.1016/j.chb.2014.04.011. | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. C. Woods, et al. (2016). #Sleepyteens: Social Media Use In Adolescence Is Associated With Poor Sleep Quality, Anxiety, Depression And Low Self‐Esteem. Wiley, sf: 41-49. doi: 10.1016/j.adolescence.2016.05.008. | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. Xanidis, et al. (2016). The Association Between The Use Of Social Network Sites, Sleep Quality And Cognitive Function During The Day. Computers in Human Behavior, sf: 121-126. doi: 10.1016/j.chb.2015.09.004. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. Robinson, et al. (2019). Social Comparisons, Social Media Addiction, And Social Interaction: An Examination Of Specific Social Media Behaviors Related To Major Depressive Disorder In A Millennial Population. Wiley, sf: 12-158. doi: 10.1111/jabr.12158. | Arşiv Bağlantısı
- ^ O. Turel, et al. (2017). Time Distortion When Users At-Risk For Social Media Addiction Engage In Non-Social Media Tasks. Elsevier BV, sf: 84-88. doi: 10.1016/j.jpsychires.2017.11.014. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. S. Andreassen, et al. (2012). Development Of A Facebook Addiction Scale. SAGE Publications, sf: 501-517. doi: 10.2466/02.09.18.PR0.110.2.501-517. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. A. A. Mamun, et al. (2019). The Association Between Facebook Addiction And Depression: A Pilot Survey Study Among Bangladeshi Students. Psychiatry Research, sf: 628-633. doi: 10.1016/j.psychres.2018.12.039. | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. Espinoza, et al. (2011). The Pervasiveness, Connectedness, And Intrusiveness Of Social Network Site Use Among Young Adolescents. Mary Ann Liebert Inc, sf: 705-709. doi: 10.1089/cyber.2010.0492. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. A. Kirschner, et al. (2010). Facebook® And Academic Performance. Computers in Human Behavior, sf: 1237-1245. doi: 10.1016/j.chb.2010.03.024. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. D. Vicario, et al. (2016). The Spreading Of Misinformation Online. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 554-559. doi: 10.1073/pnas.1517441113. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. S. Abril, et al. (2012). Blurred Boundaries: Social Media Privacy And The Twenty-First-Century Employee. Wiley, sf: 63-124. doi: 10.1111/j.1744-1714.2011.01127.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. Lee, et al. (2018). Does Social Media Use Really Make People Politically Polarized? Direct And Indirect Effects Of Social Media Use On Political Polarization In South Korea. Telematics and Informatics, sf: 245-254. doi: 10.1016/j.tele.2017.11.005. | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. M. Viner, et al. (2019). Roles Of Cyberbullying, Sleep, And Physical Activity In Mediating The Effects Of Social Media Use On Mental Health And Wellbeing Among Young People In England: A Secondary Analysis Of Longitudinal Data. The Lancet Child & Adolescent Health, sf: 685-696. doi: 10.1016/S2352-4642(19)30186-5. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. Whittaker, et al. (2014). Cyberbullying Via Social Media. Journal of School Violence, sf: 11-29. doi: 10.1080/15388220.2014.949377. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Woodlock. (2016). The Abuse Of Technology In Domestic Violence And Stalking. SAGE Publications, sf: 584-602. doi: 10.1177/1077801216646277. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b S. Yoon, et al. (2019). Is Social Network Site Usage Related To Depression? A Meta-Analysis Of Facebook–Depression Relations. Journal of Affective Disorders, sf: 65-72. doi: 10.1016/j.jad.2019.01.026. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Ponnusamy, et al. (2020). Drivers And Outcomes Of Instagram Addiction: Psychological Well-Being As Moderator. Computers in Human Behavior, sf: 106294. doi: 10.1016/j.chb.2020.106294. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Y. Ndasauka, et al. (2016). Excessive Use Of Twitter Among College Students In The Uk: Validation Of The Microblog Excessive Use Scale And Relationship To Social Interaction And Loneliness. Computers in Human Behavior, sf: 963-971. doi: 10.1016/j.chb.2015.10.020. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. D. Bérail, et al. (2019). The Relations Between Youtube Addiction, Social Anxiety And Parasocial Relationships With Youtubers: A Moderated-Mediation Model Based On A Cognitive-Behavioral Framework. Computers in Human Behavior, sf: 190-204. doi: 10.1016/j.chb.2019.05.007. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Meshi, et al. (2020). Snapchat Vs. Facebook: Differences In Problematic Use, Behavior Change Attempts, And Trait Social Reward Preferences. Addictive Behaviors Reports, sf: 100294. doi: 10.1016/j.abrep.2020.100294. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. S. YOUNG, et al. (2009). The Relationship Between Depression And Internet Addiction. Mary Ann Liebert Inc, sf: 25-28. doi: 10.1089/cpb.1998.1.25. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Y. Shin, et al. (2017). Selfie And Self: The Effect Of Selfies On Self-Esteem And Social Sensitivity. Personality and Individual Differences, sf: 139-145. doi: 10.1016/j.paid.2017.02.004. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. G. Hunt, et al. No More Fomo: Limiting Social Media Decreases Loneliness And Depression. (5 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 15 Ekim 2022. Alındığı Yer: Journal of Social and Clinical Psychology doi: 10.751. | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. Appel, et al. (2016). The Interplay Between Facebook Use, Social Comparison, Envy, And Depression. Current Opinion in Psychology, sf: 44-49. doi: 10.1016/j.copsyc.2015.10.006. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b M. H. W. Selfhout, et al. (2008). Different Types Of Internet Use, Depression, And Social Anxiety: The Role Of Perceived Friendship Quality. Wiley, sf: 819-833. doi: 10.1016/j.adolescence.2008.10.011. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. E. Rasmussen, et al. (2020). The Serially Mediated Relationship Between Emerging Adults’ Social Media Use And Mental Well-Being. Computers in Human Behavior, sf: 206-213. doi: 10.1016/j.chb.2019.08.019. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. A. Jelenchick, et al. (2013). “Facebook Depression?” Social Networking Site Use And Depression In Older Adolescents. Journal of Adolescent Health, sf: 128-130. doi: 10.1016/j.jadohealth.2012.05.008. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. Keles, et al. (2019). A Systematic Review: The Influence Of Social Media On Depression, Anxiety And Psychological Distress In Adolescents. International Journal of Adolescence and Youth, sf: 79-93. doi: 10.1080/02673843.2019.1590851. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. M. Keyes, et al. (2020). Is There An Association Between Social Media Use And Mental Health? The Timing Of Confounding Measurement Matters. JAMA Psychiatry, sf: 437-437. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2019.4499. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. P. Satchell, et al. (2021). Development Of An Offline-Friend Addiction Questionnaire (O-Faq): Are Most People Really Social Addicts?. Behavior Research Methods, sf: 1097-1106. doi: 10.3758/s13428-020-01462-9. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. A. Hall, et al. (2019). Experimentally Manipulating Social Media Abstinence: Results Of A Four-Week Diary Study. Media Psychology, sf: 259-275. doi: 10.1080/15213269.2019.1688171. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. M. Coyne, et al. (2020). Does Time Spent Using Social Media Impact Mental Health?: An Eight Year Longitudinal Study. Computers in Human Behavior, sf: 106160. doi: 10.1016/j.chb.2019.106160. | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. Andalibi, et al. Sensitive Self-Disclosures, Responses, And Social Support On Instagram. (14 Şubat 2017). Alındığı Tarih: 15 Ekim 2022. Alındığı Yer: ACM Conferences doi: 10.1145/2998181.2998243. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b G. S. O'Keeffe, et al. (2011). The Impact Of Social Media On Children, Adolescents, And Families. American Academy of Pediatrics (AAP), sf: 800-804. doi: 10.1542/peds.2011-0054. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c H. J. Oh, et al. (2014). How Does Online Social Networking Enhance Life Satisfaction? The Relationships Among Online Supportive Interaction, Affect, Perceived Social Support, Sense Of Community, And Life Satisfaction. Computers in Human Behavior, sf: 69-78. doi: 10.1016/j.chb.2013.07.053. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b R. R. Landoll, et al. (2015). Cyber Victimization By Peers: Prospective Associations With Adolescent Social Anxiety And Depressive Symptoms. Wiley, sf: 77-86. doi: 10.1016/j.adolescence.2015.04.002. | Arşiv Bağlantısı
- ^ U. Oberst, et al. (2016). Negative Consequences From Heavy Social Networking In Adolescents: The Mediating Role Of Fear Of Missing Out. Wiley, sf: 51-60. doi: 10.1016/j.adolescence.2016.12.008. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. L. Buglass, et al. (2017). Motivators Of Online Vulnerability: The Impact Of Social Network Site Use And Fomo. Computers in Human Behavior, sf: 248-255. doi: 10.1016/j.chb.2016.09.055. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. Longstreet, et al. (2017). Life Satisfaction: A Key To Managing Internet & Social Media Addiction. Technology in Society, sf: 73-77. doi: 10.1016/j.techsoc.2017.05.003. | Arşiv Bağlantısı
- ^ T. S. Chow, et al. (2017). Is There Any ‘Facebook Depression’? Exploring The Moderating Roles Of Neuroticism, Facebook Social Comparison And Envy. Personality and Individual Differences, sf: 277-282. doi: 10.1016/j.paid.2017.07.032. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. S. Andreassen, et al. (2017). The Relationship Between Addictive Use Of Social Media, Narcissism, And Self-Esteem: Findings From A Large National Survey. Addictive Behaviors, sf: 287-293. doi: 10.1016/j.addbeh.2016.03.006. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. A. Vogel, et al. (2015). Who Compares And Despairs? The Effect Of Social Comparison Orientation On Social Media Use And Its Outcomes. Personality and Individual Differences, sf: 249-256. doi: 10.1016/j.paid.2015.06.026. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Livingstone, et al. (2014). Annual Research Review: Harms Experienced By Child Users Of Online And Mobile Technologies: The Nature, Prevalence And Management Of Sexual And Aggressive Risks In The Digital Age. Wiley, sf: 635-654. doi: 10.1111/jcpp.12197. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. Thomas, et al. (2020). Student Loneliness: The Role Of Social Media Through Life Transitions. Computers & Education, sf: 103754. doi: 10.1016/j.compedu.2019.103754. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. Ozimek, et al. (2019). All My Online-Friends Are Better Than Me – Three Studies About Ability-Based Comparative Social Media Use, Self-Esteem, And Depressive Tendencies. Behaviour & Information Technology, sf: 1110-1123. doi: 10.1080/0144929X.2019.1642385. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. G., et al. (2018). Passive And Active Social Media Use And Depressive Symptoms Among United States Adults. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, sf: 437-443. doi: 10.1089/cyber.2017.0668. | Arşiv Bağlantısı
- ^ T. Eva, et al. (2019). Active And Passive Social Media Use And Symptoms Of Anxiety And Depressed Mood Among Icelandic Adolescents. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, sf: 535-542. doi: 10.1089/cyber.2019.0079. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c P. Verduyn, et al. (2017). Do Social Network Sites Enhance Or Undermine Subjective Well-Being? A Critical Review. Wiley, sf: 274-302. doi: 10.1111/sipr.12033. | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. J. J. M. V. D. Eijnden, et al. (2016). The Social Media Disorder Scale. Computers in Human Behavior, sf: 478-487. doi: 10.1016/j.chb.2016.03.038. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. A. Primack, et al. (2017). Use Of Multiple Social Media Platforms And Symptoms Of Depression And Anxiety: A Nationally-Representative Study Among U.s. Young Adults. Computers in Human Behavior, sf: 1-9. doi: 10.1016/j.chb.2016.11.013. | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. Allcott, et al. (2020). The Welfare Effects Of Social Media. American Economic Review, sf: 629-76. doi: 10.1257/aer.20190658. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. O’Reilly. (2020). Social Media And Adolescent Mental Health: The Good, The Bad And The Ugly. Journal of Mental Health, sf: 200-206. doi: 10.1080/09638237.2020.1714007. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b S. Moghavvemi, et al. Facebook And Youtube Addiction: The Usage Pattern Of Malaysian Students. (10 Ağustos 2017). Alındığı Tarih: 15 Ekim 2022. Alındığı Yer: Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE) doi: 10.1109/ICRIIS.2017.8002516. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. Stawarz, et al. (2019). Use Of Smartphone Apps, Social Media, And Web-Based Resources To Support Mental Health And Well-Being: Online Survey. JMIR Publications Inc., sf: e12546. doi: 10.2196/12546. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Pittman, et al. (2016). Social Media And Loneliness: Why An Instagram Picture May Be Worth More Than A Thousand Twitter Words. Computers in Human Behavior, sf: 155-167. doi: 10.1016/j.chb.2016.03.084. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. Greenhow, et al. (2015). Social Media And Education: Reconceptualizing The Boundaries Of Formal And Informal Learning. Learning, Media and Technology, sf: 6-30. doi: 10.1080/17439884.2015.1064954. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b E. R. Bailey, et al. (2020). Authentic Self-Expression On Social Media Is Associated With Greater Subjective Well-Being. Nature Communications, sf: 1-9. doi: 10.1038/s41467-020-18539-w. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 24/04/2024 12:55:29 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13066
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
