Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Salgında Pik (Tepe, Zirve, Doruk) Noktası: Ne Zaman Ulaşılır ve Hakkında Neler Biliyoruz?

"Salgının Tepesi" Ama... Hangi Tepesi? Yamunotri mi, Yangra mı, Everest mi?

Salgında Pik (Tepe, Zirve, Doruk) Noktası: Ne Zaman Ulaşılır ve Hakkında Neler Biliyoruz?
4 dakika
9,879
Tüm Reklamları Kapat

COVID-19 salgını gibi salgınlar sırasında en çok bahsedilen konu, salgının plato yapması veya zirve/tepe/doruk noktasına ulaşması, yani İngilizce-Türkçe tabiriyle "peak yapması" konusudur. Bu, herkesin umutla beklediği bir noktadır, çünkü salgının eksponansiyel (giderek hızlanan) gidişatının kırılmakla kalmadığını, aynı zamanda artık durakladığını göstermektedir. Peki salgınların doruk noktasına ne zaman ulaştığımızı bilebilir miyiz?

Bunun için anlamamız gereken birden fazla kavram var. İlki, daha önce detaylarıyla işlediğimiz S-şeklindeki Eğri kavramıdır. Salgınlar gibi epidemiyolojik olgular ve hatta diğer birçok ekolojik olgu, S-şeklindeki bir eğriyi takip ederler. Yani salgının başlangıcında vaka sayısı yavaş yavaş artar, sonrasında birden hızlanmaya başlar ve müdahaleler yeterli olursa (veya salgın yeterince kişiye bulaşır ve/veya onları öldürürse) gidişat yavaşlamaya başlar ve nihayetinde durulur.

Tüm Reklamları Kapat

S-Şeklindeki Eğri
S-Şeklindeki Eğri

Hatta S-şeklindeki bir eğriyi takip etmeye devam edecek olursanız, özellikle de salgınlar durumunda, yeterince süre geçtikten veya salgın yeterince yayıldıktan sonra bu S-şeklindeki eğrinin tepesi yavaş yavaş aşağı dönmeye başlar ve nihayetinde normal bir çan eğrisi çizerek sıfır noktasına ulaşır. Yani salgına sebep olan virüs, tamamen yok edilmiş olur. Bu durumu, Batı Afrika'daki Ebola salgınını 2014-2016 yılları arasında gösteren gerçek bir grafikte görebilmekteyiz:

Batı Afrika Ebola Salgını (2014-2016)
Batı Afrika Ebola Salgını (2014-2016)
Medium

Ancak burada 2 kritik nokta vardır: Birincisi, eğer ki alınan önlemler (ki buna sosyal mesafelendirme, aşılar, ilaçlar, vb. uygulamaların tamamı dahildir), hastalığın temel bulaşıcılık sayısını (R0 değerini) 1'in altına düşürmeyi başaramazsa ve/veya hastalık sezonluk bir doğaya sahipse, salgın durmaksızın devam edebilir; aralıklarla gelip gidebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Yani durulmuş bir salgın, bitmiş bir salgın olmak zorunda değildir! Dolayısıyla S-şeklindeki bir eğriye kavuşmuş olmak, salgının bittiği ve önlemlerin kaldırılabileceği anlamına gelmez (tabii ki, hastalığı "doğal bir ölüm sebebi" olarak kabullenip de bu ölümlere "alışmaz" isek). Bunu, sezonluk grip ve zatürre ölümlerine ait grafiklerde görebilmekteyiz:

ABD'de Ekim 2013'ten 2018'e kadar olan sürede yaşanan grip ve zatürre kaynaklı ölümler
ABD'de Ekim 2013'ten 2018'e kadar olan sürede yaşanan grip ve zatürre kaynaklı ölümler
Bloomberg

İkinci ve daha önemli olan nokta ise şudur: S-eğrisinin eksponansiyel kısmı (ortadaki hızla yükselen kısmı) içerisindeyken, salgının hangi noktada duracağını kestirmek çok zordur. Çünkü sosyal mesafelendirme, arttırılmış hijyen, maske kullanımı gibi uygulamaların çalıştığını biliyoruz. Yani bunları uygulamaya başladığımızda, virüsün niteliklerine bağlı olarak muhtemelen birkaç gün, en geç birkaç hafta veya ay içerisinde etkilerini görmeye başlamayı bekleriz. Dolayısıyla salgına yönelik müdahalelerimiz, sunî bir yavaşlama yaratacaktır; bu, bilimin güvenilirliğinin doğrudan bir uzantısıdır. Ancak bu, salgının durduğu veya koşulların değiştiği anlamına gelmez.

Salgının Hangi Tepesi?

Bunu şöyle izah edelim: Salgına yönelik aşı, ilaç veya ezici bir sürü bağışıklığı gibi nihai çözümler üretilmediği veya virüs evrimsel süreçte değişerek niteliği dönüşmediği veya mevsimsel etkiler gibi çevresel şartlara bağlı olarak gidişat yön değiştirmediği müddetçe, insanlar tarafından alınan önlemlerin sıkılaştırılması salgını yavaşlatacak, önlemlerin gevşetilmesi salgını hızlandıracaktır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Dolayısıyla salgın da yavaşlıyor gibi gözükecek; ancak buna kanarak önlemler gevşetilirse (ve virüsün yayılması için gereken şartlar değişmemişse), salgın geri dönecektir. Bu da, salgın grafiklerinde birden fazla sayıda tepe noktası yaratacaktır. Ayrıca önlemlerin katı olması halinde bile, aradan kaçan veya elde olmayan nedenlerle yeni salgınlar başlayabilecektir. Bu nedenle ara tepe noktaları oluşsa da, salgının genel gidişatı yukarı doğru devam edecektir. Az önceki Ebola grafiğine tekrar bakın. Ama bu defa, işaretlediğimiz tepenin, işaretlediğimiz noktasında olduğunuzu hayal edin.

Ne düşünürdünüz? "Bu salgını durdurduk, başarıyoruz! Aslında o kadar da kötü değilmiş, biraz önlem ile hallettik. Artık normale dönebiliriz."

Eğer böyle düşünüyorsunuz, ardından gelmekte olandan bihabersiniz demektir. Aslında tam olarak "bihabersiniz" demek de doğru değil. Bilimin söylediklerine kulak vermiyorsunuz demektir. Salgın dinamikleri, çok iyi araştırılmakta ve oldukça güvenilir sonuçlar vermektedir.

Epidemiyolojik analizler, virüsler gibi patojenlerin yayılmasını sağlayan dinamikler değişmediği müddetçe salgınların duracağını öngörmemektedir. Bu nedenle önlemleri erken gevşetmek büyük bir hata olacaktır. Minnesota Üniversitesi'nden bulaşıcı hastalıklar uzmanı Michael Osterholm şöyle diyor:

Size biri hangi noktada zirveye ulaşacağımızı söylüyorsa, bilin ki bu, işe yaramaz bir bilgidir.

Oxford Üniversitesi'nde matematiksel epidemiyoloji uzmanı olarak çalışan ve COVID-19 salgını hakkındaki modeller üzerinde de çalışan Robin Thompson ise şöyle diyor:

Tüm Reklamları Kapat

Bu kadar çok sayıda bilinmeyenin olduğu COVID-19 salgını gibi bir durumda, zirve noktasının ne zaman yaşanacağını herhangi bir isabetlilik düzeyinde belirlemenin imkansız olduğunu söyleyebilirim.

Elbette bu salgın bir noktada bitecek. Elbette nihai zirve noktasına bir zaman ulaşacağız. Buna şüphe yok. Ama Himalaya sıradağlarının zirvelerini düşünün... 6.381 metrelik Yamunotri de "zirve"dir, 7.422 metrelik Yangra da "zirve"dir. 8.850 metrelik Everest de "zirve"dir. Hangi zirvede olduğunuzu bilmiyorsanız, düşüşünüz de o kadar acı verici olacaktır. Warwick Üniversitesi'nde salgına yönelik matematiksel modeller geliştiren Mike Tildesley şöyle diyor:

Eğer büyük bir salgının etkilerini ötelemek istiyorsanız, sadece ortalama zirveye ulaşma sürelerine bakmak yetmez; aynı zamanda en kötü senaryoya da odaklanmak gerekir.

Bu nedenle zirvenin analizini doğru yapmak, politik ve ekonomik gerekçelerle epidemiyolojik gerçekleri görmezden gelmemek, Dünya çapında milyonlarca insanın hayatta kalması ile kalmaması arasındaki çizgiyi belirlemektedir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
20
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 31
  • Bilim Budur! 14
  • Merak Uyandırıcı! 8
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 6
  • Umut Verici! 5
  • Muhteşem! 4
  • Korkutucu! 4
  • Üzücü! 3
  • İnanılmaz 2
  • Güldürdü 1
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • K. Kalland. Peak Coronavirus? Epidemic Forecasts Are Often Wrong But Can Be Useful. (6 Şubat 2020). Alındığı Tarih: 22 Nisan 2020. Alındığı Yer: Reuters | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 09:45:20 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8586

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Salgında Pik (Tepe, Zirve, Doruk) Noktası: Ne Zaman Ulaşılır ve Hakkında Neler Biliyoruz?. (22 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8586
Bakırcı, Ç. M. (2020, April 22). Salgında Pik (Tepe, Zirve, Doruk) Noktası: Ne Zaman Ulaşılır ve Hakkında Neler Biliyoruz?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8586
Ç. M. Bakırcı. “Salgında Pik (Tepe, Zirve, Doruk) Noktası: Ne Zaman Ulaşılır ve Hakkında Neler Biliyoruz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 22 Apr. 2020, https://evrimagaci.org/s/8586.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Salgında Pik (Tepe, Zirve, Doruk) Noktası: Ne Zaman Ulaşılır ve Hakkında Neler Biliyoruz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 22, 2020. https://evrimagaci.org/s/8586.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close