Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

SARS-Cov-2 Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Hazır Olacak ve Nasıl Çalışacak?

Klinik Aşı Deneyi Yapıyor Olmak, Aşı Bulmuş Olmak Anlamına Gelmez!

SARS-Cov-2 Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Hazır Olacak ve Nasıl Çalışacak?
7 dakika
19,502
Tıbbi İçerik Uyarısı

Bu içerik tıp ve sağlık ile ilişkilidir. Sadece bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bireysel bir tıbbi tavsiye olarak görülmemelidir. Evrim Ağacı'ndaki hiçbir içerik; profesyonel bir hekim tarafından verilen tıbbi tavsiyelerin, konulan bir teşhisin veya önerilen bir tedavinin yerini alacak biçimde kullanılmamalıdır.

Daha Fazla Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

SARS-CoV-2 için bir aşı var mı? İnternette bu soruya cevap arayan çok sayıda makale ve paylaşım var. ABD'nin en üst düzey enfeksiyon uzmanı olan Dr. Anthony Fauci, aşının gelmesine en az 12-18 ay olduğunu söylüyor.

Sorun şu ki, klinik araştırma evresine giren aşıların büyük bir kısmı başarıya ulaşamıyor. Sayı vermek gerekirse, klinik deneme evresine ulaşan aşıların sadece %10 civarı ABD Gıda ve İlaç Başkanlığı'ndan onay alabiliyor. Geri kalanının ya etkili olmadığı anlaşılıyor, ya daha iyi alternatifleri olduğu ortaya çıkıyor, ya da yan etkileri kabul edilebilir olan düzeyin ötesinde oluyor.

Tüm Reklamları Kapat

Klinik Deney Evresine Gelen Aşıların Çoğu Başarısız Oluyor!
Klinik Deney Evresine Gelen Aşıların Çoğu Başarısız Oluyor!
The New York Times

Daha da fenası, bugüne kadar koronavirüslere karşı üretilmiş hiçbir aşımız yok ve bugüne kadar üretilen en hızlı aşı bile 4 senede üretilebildi. Bugüne kadar ürettiğimiz bazı aşıların üretim süreleri şu şekilde:

  • Suçiçeği Hastalığı: 28 yıl
  • FluMist Sprey Grip Aşısı: 28 yıl
  • İnsan Papillomavirüsü (HPV): 15 yıl
  • Rotavirüs: 15 yıl
  • Çocuk Kombinasyon Aşısı: 11 yıl
  • COVID-19 Hedefi: 18 ay

Bu süre, ekonomi veya halkın sosyal mesafelendirme uygulamalarına dayanabileceği bir süre değil. Ancak bilim insanları da, ürettikleri ilk aşıları rastgele bir şekilde insanlara saplayıp sonuçları görmüyorlar. Aşı üretimi zorlu, bilimsel, aşırı sıkı denetlenen ve çok güvenli bir süreç. Aşılar önce hayvan dokularında ("hayvan deneyleri"), sonra çok küçük bir grup insanda (Faz 1 Klinik Deneyler), sonrasında giderek artan sayıda insan denekte (Faz 2, Faz 3 ve bazen Faz 4 Deneyler) deneniyor. Her bir basamakta sonuçlar ilan edilip, ek izinler alınıyor. Eğer yeterince başarılı sonuçlar üretilemezse, izinler iptal edilebiliyor.

Tüm Reklamları Kapat

İşte bu nedenle, şu anda SARS-CoV-2 için onaylanmış bir aşı bulunmuyor. Her ne kadar çok sayıda firma, geliştirmekte oldukları aşı adaylarını ilan etmiş olsalar da şu anda süregelen salgında aşıların önemli bir rol oynama ihtimali oldukça düşük. Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde immünobiyoloji profesörü ve Howard Hughes Tıp Enstitüsü'nde araştırmacı olarak çalışan Akiko Iwasaki şöyle diyor:

Eğer bu aşıyı sıradan yolları takip ederek üretecek olursak, 18 ay hedefini tutturmamız imkansız. Ama sonuçta aşı deneyi yaptığımız kişilere öylece koronavirüs de bulaştırıp deney yapamayız. Bu nedenle, New York gibi salgından ağır etkilenen yerlerde aşıları deneyip, deneklerin doğal seyrinde hastalığı kapmalarını beklemek zorundayız. Bu da, aşı üretim sürecini aşırı yavaşlatıyor. COVID-19 aşısını hızlandırma yolu, bu süreçleri hızlandırmaktan geçiyor. Ancak attığımız her adımda riskleri de doğru bir şekilde hesaplamak ve ölçmek zorundayız.

Amerika Birleşik Devletleri'nde aşı adaylarının birkaç hafta içinde uygun klinik-öncesi, klinik, denetim ve üretim süreçlerinden geçmesi mümkün değil. Tipik olarak, salgın olmayan durumlarda bir aşının üretimi 1 milyar dolar civarında bir masrafa sahip ve çoğu zaman onaylanması için birçok yıl geçmesi gerekiyor (Dunn, 2020). Bunu demişken, bir salgın sırasında bu süreçte bazı gevşemeler yaşanabiliyor ve daha uygun aşı adaylarının giderek artan hızlarda üretimini sağlayan platform teknolojilerini geliştirme konusunda da giderek iyileşiyoruz.

COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2 virüsüne karşı aşı üretme konusunda da biraz avantajlıyız; çünkü bu virüs, SARS hastalığına neden olan SARS-CoV-1 virüsüne %80 civarında benzer bir yapıya sahip. Zaten COVID-19 testlerini bu kadar hızlı geliştirebilmemizin sebeplerinden birisi de bu. Düşman, çok yabancı değil!

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Potansiyel Aşı Adayları

Normalde aşıların geliştirilebilmesi için öncelikle maddi kaynak bulunması ve ilgili kurumlardan izinler alınması gerekiyor. Sonrasında, yapılan çalışmaların sonuçları, bir yapbozun parçaları gibi, tek tek birleştiriliyor ve aşı, bu zorlu çabanın bir ürünü olarak çıkıyor. Ancak şu anda normal zamanlardan geçmiyoruz; dolayısıyla işler de normalde olduğu gibi yürümüyor.

Küresel olarak SARS-CoV-2 teröpatik süreci içinde 15 potansiyel aşı adayı var (Pang, vd. 2020). 5 Mayıs 2020 itibariyle Bioworld, toplamda 254 ilaç ve 95 ayrı aşı çalışması olduğunu raporluyor. Baylor Tıp Fakültesi Ulusal Tropikal Tıp Okulu'ndan Dr. Peter Hotez şöyle diyor:

Eğer aşı üretimini 18 aya indirmek istiyorsanız, yarışa olabildiğince fazla sayıda at sokmanız gerekiyor.

Bu adaylar çok sayıda değişik teknoloji kullanıyor ve bunlar arasında mesajcı RNA (mRNA), DNA-temelli, nanoparçacık, sentetik ve modifiye edilmiş virüs-benzeri parçacıklar bulunuyor.

Bunlar arasından en olası 2 adaydan biri Inovio Pharmaceuticals, diğeri ise Moderna Therapeutics (NIAID işbirliği ile) üretilmekte. Bunların her ikisi de "platform teknolojileri" adı verilen şemsiye bir terim altında kalan spesifik mekanizmalara dayanıyor. Bir diğer deyişle her iki aşı içinde de bir çeşit birincil nükleik yapı (bu durumda RNA veya DNA) bulunuyor ve bu nükleik yapı, ilgi duyulan virüse ait özel gen dizilerini içerebilecek düzeyde esnek yapıda. Bu sayede söz konusu yapı, birçok farklı virüse uygun olacak biçimde adapte edilebiliyor. Bunlara "platformlar" deniyor, çünkü SARS-CoV-2 gibi yükselen virüslere karşı aşı adayı üretme sürecini daha verimli hale getiriyorlar.

Her iki aday da kısmen de olsa Epidemik Hazırlık İnovasyonları Koalisyonu (CEPI) tarafından maddi olarak destekleniyor. CEPI, devlet, özel, filantropik ve sivil tolum örgütlerinin işbirliğiyle kurulmuş küresel bir ortaklık. Bunların hepsi, yükselen bulaşıcı hastalıklara karşı üretilen aşıların geliştirilme sürecini hızlandıracak ve salgınlar sırasında bu aşıları erişilebilir kılacak kaynaklara sahipler. Aşı adaylarının birçoğunun Faz-1 Klinik Deneylere başlaması en azından 1 yıl alacak olsa da, CEPI tarafından desteklenenler bu süreci daha hızlı bir şekilde atlatabilirler (Pang, vd. 2020).

Tüm Reklamları Kapat

Inovio aşısı DNA-temelli bir aşı (Pang, vd. 2020). Şu anda klinik-öncesi geliştirme aşamasında bulunuyor ve Faz-1 testlerinin başlaması için daha birkaç ay gerekiyor. Faz-1 Klinik Deneyleri sırasında genellikle 20-100 adet sağlıklı insan denek üzerinde aşı test ediliyor ve bu sayede aşının güvenliği ve ideal dozu tespit edilebiliyor.

Madison

Moderna-NIAID aşısı ise bir mRNA aşısı. Tipik olarak mRNA aşıları içinde hedef antijen için bir açık okuma çerçevesi (İng: "open reading frame" veya kısaca ORF) ve terminal çoklu-(Adenin) kuyruğa sahip bir okunmamış bölge (UTR) bulunuyor. Teorik olarak, aşının verilmesinden sonra mRNA aşıları okunarak bir antijenin üretilmesini sağlıyor ve bu antijen bir savunma tepkisini tetikliyor (Zhang, vd. 2019).

Yakın geçmişte Moderna aşı üretimini hızlandırdı ve aşısını NIAID'e göndererek Faz-1 deneyler için işlemleri başlattı. Hedef, aşıların güvenliğini ve immünojenesitesini (savunma tepkisi üretebilirliğini) test edebilmek. Bu deneyin Nisan 2020'nin sonunda başlaması ve ön sonuçların Temmuz veya Ağustos 2020 gibi alınması bekleniyor (Loftus, 2020). Ocak 2020'de Çinli bilim insanları tarafından virüsün genetik dizisinin tamamlandığını öğrendikten sonra Moderna'nın aşıyı bu kadar kısa sürede geliştirip üretime hazırlaması olağanüstü bir başarı. NIAID Başkanı Dr. Anthony Fauci'nin söylediğine göre, 2002 yılında Çin'de görülen SARS-CoV salgını sırasında NIAID'in işlevsel bir aşıyı insan deneylerinin ilk fazına uygun hale gelecek biçimde üretmesi 20 ay almıştı (Loftus, 2020).

Standart Aşı Üretim Prosedürü Takip Edilirse...
Standart Aşı Üretim Prosedürü Takip Edilirse...
The New York Times

Buna rağmen Moderna'nın aşı adaynının SARS-CoV-2'ye karşı etkili olacak düzeyde bir savunma tepkisi yaratıp yaratmayacağı belli değil. Gen-bazlı platform teknolojilerinin başarısı, viral genomun belirli segmentlerini hedef alma becerisine bağlıdır. Bu sayede konakta savunma tepkisi tetiklenebilir. Her ne kadar savunma tepkisini tetikleyen gen dizileriyle ilgili eğitimli tercihlerde bulunabiliyor olsak da, yaptığımız tercihin gerçekten de optimal dizi olup olmadığı insan deneyleri tamamlanana kadar belirlenemiyor (Loftus, 2020). Ayrıca bu gen-bazlı teknolojiyi kullanan, onaylanmış bir insan aşısı bulunmadığı için, bu tarz bir aşının da herhangi bir öncülü bulunmuyor. Virolog Dr. Jose Esparza, Moderna'nın aşı adayıyla ilgili olarak şunları söylüyor:

Tüm Reklamları Kapat

RNA aşısının bu kadar hızlı üretilebilmesi harika! Ancak klinik-öncesi deneyler, insanları içeren ve ufak çaplı Faz-1 deneylere geçmeden önce aşının güvenliğini tespit edebilmek açısından büyük öneme sahip. Bağlanmanın yaşanıp da antikorların nötralize edilmediği durumlarda potansiyel olarak tetiklenebilen "Antikora Bağlı Bulaşıcılık Artışı" olgusuna ek olarak dikkat edilmeli.
Arzulanan Aşı Üretim Hızı...
Arzulanan Aşı Üretim Hızı...
The New York Times

Gerçekten de, bir aşının hızlı bir şekilde üretilip, hızla Faz-1 Klinik Deneylerin yapılabiliyor olması, aşının işlevsel olacağını garanti etmiyor. İnsan deneyleri tamamlanana kadar Moderna ve NIAID tarafından seçilen gen dizilerinin yeterli savunma sistemi tepkisini tetikleyerek savunma sağlayıp sağlayamadığını bilemeyeceğiz. Ve hatta ilk deneyler umut verici sonuçlar verse bile, aşının halk arasında genel geçer olarak kullanılabilirliği, ileri faz deneylerin ve yasal düzenlemelerin gerekmesinden ötürü 2021'den erken olmayabilir.

Şu ana kadar SARS-CoV-2'ye karşı en iyi koruma, CDC gibi güvenilir kaynaklardan gelen bilgilerdir: hastalarla yakın temastan kaçının; gözünüze, burnunuza, ağzınıza dokunmayın; hastaysanız evden çıkmayın; öksürürken ve hapşırırken bir mendil kullanın ve sonrasında mendili çöpe atın; sık sık dokunduğunuz yüzeyleri dezenfekte edin ve temizleyin; maske takın.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
35
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 23
  • Muhteşem! 10
  • Bilim Budur! 9
  • Umut Verici! 8
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • Korkutucu! 5
  • İnanılmaz 3
  • Grrr... *@$# 2
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Virology Blog | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 23:57:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8333

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
H. Stillwell, et al. SARS-Cov-2 Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Hazır Olacak ve Nasıl Çalışacak?. (13 Mart 2020). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8333
Stillwell, H., Bakırcı, Ç. M. (2020, March 13). SARS-Cov-2 Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Hazır Olacak ve Nasıl Çalışacak?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8333
H. Stillwell, et al. “SARS-Cov-2 Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Hazır Olacak ve Nasıl Çalışacak?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 13 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8333.
Stillwell, Helen. Bakırcı, Çağrı Mert. “SARS-Cov-2 Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Hazır Olacak ve Nasıl Çalışacak?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 13, 2020. https://evrimagaci.org/s/8333.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close