Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Bir Hastalığın Temel Bulaşıcılık ve Üreme Katsayısı (R0 Değeri) Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Bir Hastalığın Temel Bulaşıcılık ve Üreme Katsayısı (R0 Değeri) Nedir? Nasıl Hesaplanır?
6 dakika
10,668
Tüm Reklamları Kapat

Koronavirüs salgını sırasında kitlesel olarak öğrenilen yeni bilimsel kavramlardan birisi temel üreme sayısı veya temel bulaşıcılık katsayısı gibi isimlerle bilinen ve R0R_0 olarak gösterilen bir kavram oldu. Temel bulaşıcılık katsayısı, basitçe, virüsün bulaştığı her bir kişinin kendisinden başka ortalamada kaç kişiye bulaşabileceğini gösteren bir sayı.

Örneğin COVID-19 salgınına sebep olan SARS-CoV-2 virüsünün temel bulaşıcılık katsayısının 1.4-2.5 arasında olduğu düşünülüyor; yani virüsün bulaştığı her bir kişi, kendisinden başka ortalamada 1.4 ila 2.5 kişiye (ya da kabaca 1-3 kişiye) bulaştırabiliyor. Bu sayı, MERS salgınında görülen 0.7 civarındaki temel üreme sayısından epey büyük. SARS için bu değer 2-5 arasıydı ve bu salgın sırasında 8000 insan hastalanmış ve en az 774 ölüm yaşanmıştı.

Tüm Reklamları Kapat

Temel bulaşıcılık katsayısı önemli bir sayı, çünkü bu sayıdan yola çıkarak salgının küresel bir krize dönüşüp dönüşmeyeceği, eğer dönüşecekse de bu şekilde bir salgına dönüşmesinin önüne geçmek için virüsün bulaşıcılığının ne kadar önlenmesi gerektiği tespit edilebiliyor.

R0 Nasıl Hesaplanıyor?

R0R_0 sayısı basitçe birkaç sayıyı çarpıp bölerek hesaplanılan bir sayı değil; dolayısıyla dikkate alınması gereken bazı kritik faktörler bulunuyor. Bu faktörleri şöyle sıralamak mümkün:

Tüm Reklamları Kapat

Enfekte Dönem

Bazı hastalıklar, diğerlerine göre daha uzun süre bulaşıcı kalabilmektedir. Örneğin ABD Hastalık Kontrol ve Önlem Merkezine (CDC) göre gribe yakalanan yetişkinler 8 güne kadar hastalığı başkalarına bulaştırabilirler; ancak çocuklarda bu süre 2 hafta kadardır. Bir hastalığın enfekte dönemi ne kadar uzunsa, o kadar fazla kişiye bulaşma ihtimali olacaktır. Yani daha yüksek enfekte dönem, daha yüksek bir R0R_0 sayısı ile sonuçlanır.

NPR

Temas Oranı

Eğer bulaşıcı hastalığa sahip bir insan kimseyle temasa geçmezse, hastalık da pek fazla yayılamayacaktır. Ama örneğin SARS-CoV-2 gibi solunum yollarıyla bulaşan bir hastalığın taşıyıcısı bir bara, konsere, toplantıya gidecek olursa, çok sayıda insanla temasa geçecek demektir. Bu da hastalığın bulaşıcılığını arttırır. Dolayısıyla yüksek temas oranı daha yüksek bir R0R_0 sayısına neden olacaktır. İşte bu nedenle salgınlar sırasında sosyal mesafelendirme önlemleri büyük önem taşımaktadır.

Bulaşım Yolu

SARS-CoV-2 gibi bazı virüsler solunum yoluyla bulaşır ve dolayısıyla her zaman fiziksel temasa gerek olmayabilir. HIV gibi bazı diğer virüsler ise cinsel temas veya kan temasını gerektirir - ki bu, yanlışlıkla yapılması çok daha zor bir temas yöntemidir. Bu nedenle bazı hastalıklar çok hızlı yayılırken, bazı diğerleri çok daha kısıtlı bir bulaşım yoluna sahiptir. Daha kolay bulaşım yoluna sahip hastalıklar, daha yüksek bir R0R_0 sayısına neden olacaktır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

MDPI

R0 Sayısı Neden Önemli?

R0R_0 sayısı, bir salgının gidişatı hakkında bize ön bilgi verebilmesi açısından büyük öneme sahip:

  • R0R_0 değeri 1'den küçükse, her bir enfeksiyon, ortalamada 1'den az sayıda yeni enfeksiyona yol açabiliyor demektir. Bu durumda viral enfeksiyonlar giderek sönümlenecek ve salgın duracaktır.
  • R0R_0 değeri 1 ise, her bir enfeksiyon, ortalamada 1 diğer enfeksiyona yol açıyor demektir. Bu durumda hastalık varlığını koruyacak; ama ne salgına dönüşecek ne de sönümlenecektir.
  • R0R_0 değeri 1'den büyükse, her bir enfeksiyon, ortalamada 1'den daha fazla sayıda yeni enfeksiyona yol açabiliyor demektir. Bu durumda hastalık bir yerel salgına (epidemik) veya küresel salgına (pandemik) dönüşebilir.

Yani bir virüsün küresel salgına dönüşebilmesi için gereken unsurlardan birisi R0R_0 değerinin 1'den büyük olması. Bu, tek başına yeterli olmayabilir; ancak salgına giden yola işaret eden önemli faktörlerden birisi bu.

Gerçekten de, yukarıdaki sayıları kıyaslayacak olursanız, MERS düşük R0R_0 değeri dolayısıyla çok ciddi bir küresel salgına dönüşmemişti; ancak SARS, COVID-19 gibi bir pandemik olmasa bile 26 ülkeyi etkileyen büyük bir epidemik salgına (çok sayıda ülkeyi etkileyen ama küresel olmayan salgına) dönüşmüştü.

Dolayısıyla SARS-CoV-2'nin 1.4-2.5 düzeyindeki değeri, küresel salgın ihtimaline işaret ediyordu. Buna ek olarak, an itibariyle eldeki veriler, virüs bulaşabilirliğinin en az %60'ı bloke edilmezse, salgının önüne geçemeyeceğimizi gösteriyordu. Gerçekten de Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 salgınının tüm Dünya'ya yayılması sonrasında, 11 Mart 2020'de salgını bir "pandemik" (küresel salgın) ilan etti.

Hastalığın nasıl bulaştığı önemli, çünkü SARS ve MERS salgınlarında her hasta eşit derecede bulaştırıcı değildi; bazı hastalara süperbulaştırıcı adı verilmişti çünkü çok daha fazla insana, çok daha hızlı bir şekilde virüsü bulaştırabiliyorlardı. Eğer SARS-CoV-2 için de böyle bir durum varsa, bu kişilerin erken tespiti büyük önem arz edebilir.

Tüm Reklamları Kapat

R0 Değeri Dikkatli Okunmalı!

Ancak R0R_0 değeri ile ilgili dikkatli olunması gereken birçok detay bulunuyor. Örneğin bu sayının geçerli bir sayı olabilmesi için, bir popülasyondaki insanların tamamının hastalığa açık olması gerekiyor. Yani, R0R_0 sayısından söz edebilmemiz için:

  • o hastalığa karşı kimse aşılanmamış olmalıdır,
  • o hastalığı daha önce kimse atlatmamış olmalıdır,
  • hastalığı kontrol etmenin basit bir yolu bulunmamalıdır.

Dikkatinizi çekecek olursa, aşina olduğumuz hastalıkların ezici çoğunluğu bu üç unsurdan en az bir tanesini, tıp ve modern bilim sağ olsun, ihlal etmektedir ve bu nedenle R0R_0 değerlerinden pek söz edilmez.

R0 Değeri Salgın Boyunca Değişebilir!

Ayrıca bu sayının bir salgın boyunca değişebildiği, dolayısıyla düzenli olarak takip edilmesi gerektiği hatırlanmalı. Daha yüksek R0R_0 değeri, daha "kötü" bir salgına işaret etmek zorunda değil! Örneğin sezonluk gribin R0R_0 değeri 1.3 civarında; ancak her yıl milyonlarca insanı hasta ediyor. SARS ise, 2-5 arasında olan öldürücülük oranıyla, dediğimiz gibi sadece 8.000 kişiyi hasta etti. Dolayısıyla R0R_0, bir hastalığın yayılma hızına, öldürücülüğüne, vb. diğer kritik faktörlere yönelik bilgi vermiyor.

R0 Değeri Tekrar Salgınlarında Değişebilir!

Sadece bu da değil: Aynı salgın, evrim nedeniyle tekrar ettiğinde de R0R_0 değeri değişebilir. Buna bir örnek olarak, toplamda 50 milyon insanı öldüren 1918 domuz gribi ("İspanyol Gribi") salgını verilebilir. BMC Medicine dergisinde yayınlanan bir makaleye göre bu hastalığın R0R_0 değeri 1.4 - 2.8 arasındaydı (bu açıdan SARS-CoV-2 ile oldukça benzer olduğu söylenebilir). Ancak hastalık 2009 yılında geri geldiğinde, R0R_0 değeri 1.4-1.6 arasında seyretti. Ayrıca aşı teknolojimiz sayesinde 2009 salgını 1 milyon insana bulaştı ve 200.000 civarında insanı öldürdü.

Tüm Reklamları Kapat

Inside Edition

R0 Değeri Yanıltıcı Olabilir!

Ayrıca sadece R0R_0 değerinden salgın beklentisine ulaşmak da sadece genel bir çerçevedir ve her zaman salgının boyutunu öngörmemizi sağlamaz. Örneğin 2 senaryo düşünün:

  1. Bir salgında her bir hasta 2 diğer kişiyi de hasta ediyor. Yani R0=2R_0=2.
  2. Bir diğer salgında tek bir süper-bulaştırıcı 100 kişiyi hasta ediyor, diğer 49 diğer hasta başka kimseyi hasta etmiyor. Yani R0=2R_0=2.

R0R_0 değerleri aynı; ancak tehdit bambaşka! Dolayısıyla viroloji (veya diğer bilim dallarında) etraflıca bilgiye sahip olmadan veri yorumlamaya çalışmamakta fayda var. Veriler çoğu durumda herkese açık ve herkes analiz yapabilir; ancak karmaşık sistemleri tekil sayılara indirmek anlam kaybına yol açar.

Sonuç: Aşılar En Büyük Silahımız!

Burada bir parantez açalım: Kızamık için bu R0R_0 değeri 12-20 arasındadır (ortalamada 18 civarındadır)! Ve işte tam da bu nedenle aşılar müthiş bir öneme sahip; çünkü hastalık yapıcı unsurların, yani bakteri ve virüs gibi patojenlerin yayılabilirliğinin önüne geçmekte kullanabileceğimiz en güçlü silah, adeta salgınlara karşı bir duvar görevi gören aşılar.

Aşılarla ilgili daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
29
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 12
  • Bilim Budur! 6
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • Muhteşem! 2
  • Korkutucu! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 15:50:02 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8377

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Bir Hastalığın Temel Bulaşıcılık ve Üreme Katsayısı (R0 Değeri) Nedir? Nasıl Hesaplanır?. (22 Mart 2020). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8377
Bakırcı, Ç. M. (2020, March 22). Bir Hastalığın Temel Bulaşıcılık ve Üreme Katsayısı (R0 Değeri) Nedir? Nasıl Hesaplanır?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8377
Ç. M. Bakırcı. “Bir Hastalığın Temel Bulaşıcılık ve Üreme Katsayısı (R0 Değeri) Nedir? Nasıl Hesaplanır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 22 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8377.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Bir Hastalığın Temel Bulaşıcılık ve Üreme Katsayısı (R0 Değeri) Nedir? Nasıl Hesaplanır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 22, 2020. https://evrimagaci.org/s/8377.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close