Paleontolojinin rönesansı derken ne demek istiyoruz? Terim olarak 1842’de Dinosauria (korkunç kertenkele) kelimesini ilk ortaya koyan kişi Richard Owen adında bir paleontolog/biyolog idi. Kendisi Darwin’in çalışmalarına da destek veren ve katılan bir bilim insanıydı. Fakat evrimi, Darwin’in açıkladığından daha karmaşık bir yapıda olduğunu düşünüyordu. Diğer yandan başka insanların çalışmalarına göz diken ve korkulan bir kişi olduğu da söyleniyor. Bu yüzden Thomas Huxley gibi bilim insanlarıyla arası iyi değildi.

Dinozorlarda tüylerin keşfi ile adeta bir ’’Renaissance’’ yaşandı. Bu rönesansın fikir babasının John Ostrom olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Elbette 1927'de dinozorlardan kuşlara geçişi resmeden Gerhard Heilmann'ı kesinlikle unutamayız. Paleontoloji uzmanı olmamasına rağmen önemli bir öncüdür. John, 1969’da Deinonychus antirrhopus örneği üzerinde incelemeler yaparak, kuşların dinozorlar ile doğrudan akraba olduğunu söyleyen ilk kişidir. Tabi dinozorların kuşlar ve sürüngenler arasında geçiş olduğunu düşünen, Darwin’in çalışmalarına destek veren Thomas Huxley’i ve Karl Gegenbaur’u da es geçmemek lazım. Ancak John, dinozorların sürüngenden geçiş değil de, tam olarak kuş benzeri olduğunu dile getiren ilk kişi olduğu için paleontolojide ve paleobiyolojide yeri ayrıdır. John'un fikirleri daha sonra karşılaştırmalı anatomi çalışmaları ile ayrıntılı olarak desteklendi.

Uyku, birçok hayvan türünde ortak olarak paylaşılan bir özelliktir. 2012 itibariyle Türkiye’de doğan bebeklerin ömür uzunluğu beklentisi ortalamada 75 yıl civarıdır. Bu kadar yaşayacak insanların ortalamada 25 yıllarını gözleri ve algıları kapalı bir şekilde, uyku halinde geçireceklerini düşünürsek, uykunun türümüz için ne kadar önemli olduğunu fark etmek mümkündür. Sadece türümüz için de değil… Neredeyse beynin ilk evrimleştiği zamanlardan beri çeşitli uyku formları da canlılara eşlik etmiştir. Bu durumda, eğer ki evrimsel tarihimizi aydınlatmak, beyinlerimizin nasıl çalıştığını anlamak ve kendimizi daha iyi tanımak için uykunun nasıl evrimleştiğini ve neden var olduğunu anlamamız gerekmektedir. Günümüzde uykunun hem evrimine, hem de canlılardaki işlevine yönelik çok kapsamlı ve çok yönlü birçok araştırma yürütülmektedir. Bu yazıda, güncel uyku araştırmalardan bazı örnekler ve sonuçlar sunarak sizlere sadece uykuyu, evrimini ve hayatımızdaki yerini anlatmakla kalmayacağız; aynı zamanda uykuyla yakından ilişkilendirilen birçok ilginç konuyu (örneğin rüyaları, uyku sırasındaki düşme hissinin neden yaşandığını, vb.) en temel düzeyde ve basit bir dille anlatmaya çalışacağız. Umarım faydalı olacaktır.

Eğer ki uykuyu anlamak istiyorsak, öncelikle onu tanımlamamız gerekmektedir. Ancak biz insanlar da dâhil olmak üzere binlerce farklı hayvan türünün her gün saatlerce yaptığı bu davranışı tanımlamanın çok da kolay olmadığı görülecektir. Merriam-Webster sözlüğü uykuyu “gözlerinizin ve bilincinizin kapalı olduğu doğal dinlenme hali” olarak tanımlamaktadır. Bu daha ziyade halka yönelik ve bilimselliğe pek de ağırlık vermeyen bir tanımdır. Türk Dil Kurumu ise bu olguyu “Dış uyaranlara karşı bilincin, bütünüyle veya bir bölümünün yittiği, tepki gücünün zayıfladığı ve her türlü etkinliğin büyük ölçüde azaldığı dinlenme durumu” olarak tanımlamaktadır. Bu tanımın özellikle “her türlü etkinliğin büyük ölçüde azaldığı” kısmının aslında bir yanılgı ve hata olduğunu yazının ilerleyen kısımlarında göreceğiz. Bu hatadan biraz daha arındırılmış ve biraz daha bilimsel bir tanım, Macmillian tarafından basılan Öğrenciler İçin Sözlük’te bulunabilir: “Uyku, bilinç düzeyinin değiştiği, duyusal aktivitenin ve neredeyse tüm istemli kasların baskılandığı doğal olarak kendini tekrar eden bir durumdur.”

Su, insan sağlığı ve refahı için vazgeçilmezdir. Şehirlerde liderler temiz, güvenli ve uygun fiyatlı suya güvenli erişim sağlamak için çabalarlar (en azından çabalamaları beklenir). Kırsal bölgelerde ise çiftçiler, sağlıklı ürünler yetiştirebilmek için yeterli yağmur ve sağlıklı nehirler beklemektedir. Koronavirüs pandemisi bize temiz suyun sağlık ve hijyen için ne kadar kritik olduğunu hatırlatırken, halk sağlığı yetkilileri pandemiyi yönetebilmek adına sık sık el yıkama çağrısında bulundu. Yine de dünya tarihi, küresel bir su krizinin eşiğinde.

İklim değişikliğine bağlı olarak artan sıcaklıklar ve aşırı hava olayları su sistemleri üzerinde baskı yaratmaya ve kentsel su altyapısını zorlamaya devam ediyor. Bazı senaryolara göre 2025 yılına kadar 1,8 milyar insan su kıtlığı ile karşı karşıya kalacak.

Hatalı İkilem Safsatasına oldukça benzeyen, prensip olarak onunla zıt olan bir diğer mantık hatası da Orta Yol Safsatası'dır. Bu tip safsatada gerçekten de iki olası ama birbirine zıt nitelikte seçenek vardır. Safsata ise, bu ikisinden birini seçmenin zor olmasından ötürü, doğru olan cevabın ikisinin arasında bir yerlerde olması gerektiğini ileri sürmektir. Yani "ortada buluşmanın", iki kutuptan birini seçmekten daha iyi ve doğru olduğunu varsaymaktır. Genel formu şu şekildedir:

Bu mantık hatasının da fark edilmesi güç olabilir çünkü pek çok zaman insanlar karşı tarafı da memnun eden, ara bir fikirde buluşmanın iyi niyetli olduğunu varsayarlar. Yani toplumsal bağlarımız, iki zıt kutuptan birini seçmek yerine, ortada buluşmamızı desteklemektedir. Halbuki sırf bu nedenle iki zıt görüşten birinin gerçekten de doğru olmadığını düşünmek safsata olacaktır.

Görselde gördüğünüz Lui Hua, "makrodaktili" ya da "dev parmaklılık" olarak bilinen çok nadir bir hastalıktan muzdariptir. Sol başparmağı 25.9 santimetre, işaret parmağı 30.5 santimetre uzunluğundadır. Uzmanlar, tam 7 saatlik bir ameliyat sonucunda Lui'nin parmaklarını normal haline getirmeyi başarmışlardır. Bunu yaparken, Hua'nın parmaklarından 5 kilograma yakın et çıkarmışlardır. Son şekilleri vermek için ikinci bir ameliyatın da yapılması gerekmektedir.

Bir tür "bölgesel devlik" hastalığı olan makrodaktili, vücudun belli bölgelerinin diğerlerine göre aşırı büyümesinin bir sonucudur. Makrodaktili, genellikle doğuştan gelen bir hastalıktır ve henüz hangi genlerde meydana gelen mutasyonlar sonucu oluştuğu tespit edilememiştir. Ancak son derece seyrek olarak görülür ve genellikle sadece bir veya birkaç parmağın diğerlerinden abartılı fazla büyümesi olarak gözlenir. 

Kimya, doğadaki maddelerin yapılarını, özelliklerini, bileşenlerini ve birbirleriyle olan etkileşimlerini inceleyen bir bilim dalıdır.^[1] Kimya bilimi; elementlerin, bileşiklerin ve karışımların özelliklerini atom ve molekül düzeyinde inceler. Ayrıca kimya, endüstride yeni malzemelerin tasarlanması, tıpta yeni ilaçların ve aşıların geliştirilmesi ve diğer birçok alanda önemli uygulamalara sahiptir. Kimyanın alanları arasında organik kimya, inorganik kimya, fizikokimya, biyokimya ve analitik kimya bulunur. Bu yazıda sizlere biyokimyanın temel ilkelerini detaylıca anlatacağız.

Biyokimya; hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalar gibi canlıların yapısında bulunan kimyasal bileşikleri ve canlının yaşamı boyunca süregelen kimyasal süreçleri ve tepkimeleri inceleyen kimya dalıdır.^[2] Biyokimya esas olarak proteinler, karbonhidratlar, lipitler, enzimler ve nükleik asitler gibi makro bileşiklerle ilgilenir. Biyolojik organizmalardaki protein sentezi, besinlerin enerjiye dönüşmesi, fotosentez ve hücresel solunum olayları, kalıtsal özelliklerin kimyasal süreçlerle iletilmesi gibi yaşam süreçleri de biyokimyanın ilgi alanına girer. Biyokimya yaşamın temel kimyasal süreçlerini ve bu süreçlerin moleküler düzeyde nasıl gerçekleştiğini anlamak için oldukça önemli bir disiplindir. Bu disiplin biyoloji ve kimyanın bir sentezidir ve organizmaların içindeki kimyasal tepkimeleri araştırır. Bu bağlamda biyokimyanın önemi pekçok açıdan gözlenebilir. Biyokimya, hastalıkların nedenlerini anlama ve tedavilerin geliştirilmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Örneğin; kanser, şeker ve kalp hastalıkları gibi birçok hastalığın temelinde moleküler ve atomik düzeydeki bozukluklar yatar. Biyokimyadaki bilimsel çalışmalar, bu hastalıkların anlaşılmasını ve tedavi yöntemlerini mümkün kılar. Ek olarak biyokimya, kalıtsal hastalıkların nedenlerini anlamamız için de kullanılır. 21. yüzyılın biyoteknoloji çağı olacağı kabul edilmektedir. Çünkü bilim ve teknolojinin öncelikli amacı insanlara sağlıklı bir çevre ve sağlıklı bir yaşam sunmaktır, bu da büyük oranda moleküler biyoloji ve genetik ve biyokimya alanındaki çalışmalarla mümkün oluyor. Son yıllarda nobel ödüllerinin büyük oranda biyokimya çalışmalarına verilmiş olması bunun en güzel kanıtıdır.

90 yıl önce ABD şu an içinde bulunduğumuz aşamayı geçti. Bu nedenle, sadece akıllı olabilir ve başkalarının deneyimlerinden öğrenebiliriz. Hayır, çok zeki olduğumuz için kendimizi zorunlu olarak çamura batmakta ısrar ediyorsak, o başka mesele. O zaman en azından çamurlu yolda ne olduğunu öğrenelim.

1925'te 15 ABD eyaleti, okullarda Evrimin öğretilmesini yasaklayan yasalar çıkardı. Ancak 24 yaşında bir öğretmen olan John Scopes, Dayton, Tennessee'deki bir okulda çocuklara kasıtlı olarak Evrimi öğretiyor. Doğu Perincay'ın İsviçre'de kanunları çiğneyip "Ermeni Soykırımı Yalan!" demesiyle ilgili. dediği gibi bir eylemdi. Yani kanunun adaletsiz olduğunu göstermek amaçlanmıştır.

Dünya, COVID-19'a sebep olan SARS-CoV-2 virüsü ile savaşırken, başka bir tehlikeli patojen grubu arka planda baş gösteriyor. Antibiyotiğe dayanıklı bakteri tehdidi yıllardır büyüyor ve durum daha da kötüye gidiyor gibi görünüyor. COVID-19'un bize öğrettiği şeylerden biri de hükümetlerin gelebilecek daha fazla global sağlık krizlerine hazırlıklı olmasıdır ve buna yaygın kullanılan ilaçlara dayanıklı hale gelen haydut bakterilerle savaşmanın yeni yollarını bulmak da dahildir.

Şu anki pandeminin aksine virüsler, bir sonraki salgındaki "kötü karakterler" olmak yerine, "kurtarıcı" olabilirler. Bilim insanları, virüslerin antibiyotiğe dirençli olan bakterilere karşı güçlü silahlar olabileceğini gösterdi. Her bir insan eşsiz bir bakteri ve virüs çeşidi ile yakından etkileşimde bulunur ve bu karmaşık ilişkileri deşifre ederek antibiyotiğe dirençli bakterilerin yol açtığı bulaşıcı hastalıkları daha iyi tedavi edebiliriz.