Orta Yol Safsatası: Ne Sağ Ne Sol, Tek Yol Orta Yol!

Hatalı İkilem Safsatasına oldukça benzeyen, prensip olarak onunla zıt olan bir diğer mantık hatası da Orta Yol Safsatası'dır. Bu tip safsatada gerçekten de iki olası ama birbirine zıt nitelikte seçenek vardır. Safsata ise, bu ikisinden birini seçmenin zor olmasından ötürü, doğru olan cevabın ikisinin arasında bir yerlerde olması gerektiğini ileri sürmektir. Yani "ortada buluşmanın", iki kutuptan birini seçmekten daha iyi ve doğru olduğunu varsaymaktır. Genel formu şu şekildedir:

1. A Fikri ve B Fikri iki zıt fikirdir.
2. C Fikri, A Fikri ile B Fikri arasındadır.
3. Dolayısıyla C Fikri doğru fikirdir.

Bu mantık hatasının da fark edilmesi güç olabilir çünkü pek çok zaman insanlar karşı tarafı da memnun eden, ara bir fikirde buluşmanın iyi niyetli olduğunu varsayarlar. Yani toplumsal bağlarımız, iki zıt kutuptan birini seçmek yerine, ortada buluşmamızı desteklemektedir. Halbuki sırf bu nedenle iki zıt görüşten birinin gerçekten de doğru olmadığını düşünmek safsata olacaktır.

Unutmayın ki iki ekstrem fikrin ortasında (veya ortasına yakın bir yerde) yer alan duruş, her zaman mantıklı ve/veya doğru olan olmak zorunda değildir. Bu orta yolun doğru tutum olduğunun bilimsel yöntemlerle ispatlanması gerekmektedir. Ne var ki, bu her durumda o kadar kolay değildir. Eğer o kadar kolay olsaydı birçok konuda tartışmamıza gerek kalmazdı. Örnekler verelim:

• "Kapitalizm emeğin sömürüsüne neden oluyor. Komünizm ise diktatörlüklere... Dolayısıyla her ikisinin karışımı olan orta bir noktada, yani merkezde buluşmak en iyisi."

Elbette merkez siyaset gerçekten de en doğru görüş olabilir. Ancak bu argümanınızı desteklemek için, iki ucun kötü olmasını dayanak olarak göstermemelisiniz. İki ucun olumsuz sonuçlar vermiş olması, orta noktanın bunlarla kıyaslanabilir olumsuzlukları yapısı gereği oluşturmayacağı anlamına gelmemektedir. Bir diğer örnek:

• Aziz: "Evrim Kuramı hakkında ne düşünüyorsun?"
• Leyla: "Bilemiyorum. Bir çok bilim insanı olduğundan son derece emin ve pek çok veriyle bu söylediklerini destekliyorlar. Ancak öte yandan birçok diğer insan da evrim fikrine karşıt bir tavır sergiliyor."
• Aziz: "Evet, iki tarafta da olmak sakıncalı. O yüzden ben ortada kalmayı yeğliyorum. Yani bence evrim gerçek olabilir ancak bunu pek çok insan kabul etmeden asla tam olarak bilemeyiz."

Burada, görülebileceği gibi, çok açık iki mantık hatası vardır:

• İlki Çoğunluğa Başvurma safsatasıdır. Aziz, bilimsel bir veriyi kabul etmek için gerekli bir kıstas olarak çoğunluğun kabulünü ileri sürmektedir. Bu, tamamen geçersiz bir argümandır.
• İkincisi mantık hatası ise Orta Yol safsatasıdır. Aziz, iki uçta olmaktan da korktuğu için orta yolun doğrusu olduğunu ileri sürmektedir. Ancak bu bilimsel olarak hatalıdır; çünkü evrim bilimsel bir gerçektir, bir doğa yasasıdır. Yani evrim, bir "görüş" değildir. Bu sebeple orta yolda yer almak kişisel bir tercih olabilir ancak bilimsel olarak bu tutum tamamen geçersiz olacaktır.

Şu örnekte de bu görülebilir:

• "Evrim ve yaratılış, iki ayrı kutbu simgeliyor. Okullarımızda hangisinin okutulması tartışmasında, orta yolu bulmak ve her ikisini de öğretmek en mantıklısı."

Orta Yol Safsatası, ne yazık ki tarafları memnun etme vaadiyle yola çıktığı için çoğu zaman son derece ikna edici olan bir safsatadır. Ancak iki kutbun karşı karşıya getirildiği durumlarda, kutuplardan birinin ve yalnızca birinin doğru olabileceğini unutmamak gerekmektedir. Evrim ve yoktan birdenbire var oluverme ("yaratılış") çatışmasında, evrim bilimsel olarak gerçek olandır. Dolayısıyla bu tip bir tartışmada orta yolu aramak mantık hatası olacaktır. Ancak kesinliği belli olmayan durumlarda, orta yol elbette ki makul bir karar olabilir. Son bir örnek verelim:

• "Eğer bu yeni uçak tasarımının kanat büyüklüğünü arttırırsak, fazladan kütle eklemiş olacağız. Bu da yakıt ekonomisini düşürecek. Ama kanadı çok küçük tutarsak, yeterince kaldırma kuvveti yaratamayacağız. Dolayısıyla orta bir değeri seçmek en mantıklısı."

Burada, teknik bazı istisnalar haricinde, herhangi bir mantık hatası yoktur. Gerçekten de optimizasyon problemlerinde (ki bu problemler sosyal yaşantıda da karşımıza sıklıkla çıkar: uçağı kaçırmamak için havaalanına erken gitmek; ama çok da erken gidip de aşırı uzun beklemeye engel olmayı optimize etmek gibi), çözüm iki ucun arasında bir yerlerde olabilir. Dolayısıyla bağlam ve sunuş, bu mantık hatasının tespitinde önemli bir rol oynamaktadır.