Elbette evrimsel biyoloji söz konusu olduğunda, soruların ucunun Tanrı inancına ve dinlere gelmemesi oldukça zor. Doğadaki evrim yasasının her ne kadar kütleçekimi yasasından veya kimyasal maddelerin tepkime dinamiklerini belirleyen yasalardan hiçbir farkı olmasa da ve her ne kadar Evrim Ağacı olarak biz, bugüne kadar bütün konuları bilimsel bir çerçeveden ele alıp, şahsi inançlara yönelik yorumlardan kaçınmış olsak da, ister istemez okurlarımız bizim halk arasında yaygın olarak Tanrı inancını bilimsel olarak nasıl izah edebileceğimizi, tanrıların, dinlerin ve bu inançların spesifik argümanlarının gerçeklik payı olup olmadığını ve Tanrı/din kavramını var oluşun neresine yerleştirmemiz gerektiğini soruyorlar.

Ne yazık ki bu soruların hepsinin cevabını veremeyiz; çünkü... Bilmiyoruz. Hatta halk arasında yoğun bir kamplaşma olsa da ve tutkuyla savunulan argümanlar/iddialar aksi yönde bir izlenim verse de, tarafların hiçbirinin yukarıdaki soruların nihai ve gerçek yanıtlarını bilmediğini de rahatlıkla iddia edebiliriz. Dolayısıyla biz, bu konuda bilimsel olarak sonlandırılmamış bir tartışmayı Evrim Ağacı olarak sonlandırma iddiasında olamayız - bugüne kadar hiç olmadık da. Ancak şunu yapabiliriz: İnsanı ve Evren'i tamamen doğal bir varlık olarak gören bilimin, "Eğer Evren bir süperbilinç tarafından var edilmediyse ve insan da dahil her şey doğal süreçlerle var olduysa, insanlar arasında görülen dini inançları ve Tanrı kavramlarını bilimsel ve doğal olarak nasıl izah edebiliriz?" sorusuna verdiği yanıtları size aktarabiliriz. Bu yazıda da yapacağımız bu olacak.

Evrim dendiği zaman akla ilk gelen, canlılar arasındaki benzerlik kıyaslamalarıdır. Hemen aklımız şempanzelerle insanlar arasındaki genetik benzerliğe gider. Ya da fosiller ile yaşayan türler arasındaki yapısal benzerliklere... İyi ama, bu benzerlikler neden evrime işaret ediyor olsun? Her biri ayrı ayrı, aynı tasarımcı tarafından tasarlandığı için benzer olamazlar mı? Sonuçta bizler de arabalar yaratıyoruz ve hepsi kabaca birbirine benziyor. Bu durum, arabaların evrimleşerek bugüne geldiği ya da ortak atalardan türleştiği anlamına mı gelir?

Türler arası benzerlik, evrimin kanıtı olmaktan ziyade bir sonucudur. Bir nevi "ipucu" olarak düşünülebilir. Türler arası biyolojik, morfolojik, genetik, anatomik, fizyolojik, davranışsal benzerlikler ve bu benzerliklerin türden türe kademeli olarak değişiyor olması, bu canlıların ortak atalardan türleştiği fikrini akla getirir. Ancak bu demek değildir ki evrimsel biyologlar, "Evrim doğruysa türler arası benzerlik olmalı. Türler arası benzerlik var. Dolayısıyla evrim var." gibi bir mantık hatası yapmaktadırlar. Benzerlik işin ilk adımıdır. Sadece bir parçasıdır. Sonraki adım, bu benzerliğin neden var olduğunu açıklamaktır. 

Zarar vermek ile zarar verilmesine izin vermek arasında ahlaki açıdan bir fark var mıdır? Eğer yoksa, pasif ötenazinin izin verilebilir olduğu şartlarda aktif ötenaziye ahlaki bir itirazın da olmaması; bir savaşta toplam ölüm sayısını en aza indirebilmek için masum sivillerin bombalanmasına itiraz edilmemesi gerekir. Bunun yanında, üçüncü dünya ülkelerinde yetersiz beslenmeden, susuzluktan, kızamıktan ölen milyonlarca çocuğun ölümünü engellemekteki başarısızlığımıza bir itiraz, daha doğrusu feryat edilmelidir. Bu soru, sonuççuluğun (İng: "consequentalism) doğru olup olmamasıyla ilgili gibi görünüyor; zira sonuççular zarar vermenin; basitçe zarar verilmesine izin vermekten daha kötü olmadığına inanırlarken, sonuççuluğa karşı çıkanların neredeyse tamamı aksi fikirdedir.

Peki zarar vermekle sadece zarara izin vermek arasında ahlaki bir fark var mı? Bu soruya ait yaklaşımları iki geniş türe bölebiliriz: İlki, örnek kullanarak (zıtlık stratejisi) ya da farklılığın kesin tabiatından bağımsız olduğu söylenen varsayımlar yolu ile farklılığın tabiatıyla ilgili hiçbir şeyden bahsetmeden soruya cevap vermeyi deneyenler. İkinci olarak, farklılığı derinlemesine analiz eden ve bu ahlaki soruya kendi temel tabiatının bir cevap gerektirdiğini göstermeye çalışanlar.

Bir önceki yazımızda mutasyonların sandığımızdan çok daha hızlı ve fazla miktarda popülasyonlara dahil olduğundan bahsetmiştik. Hatırlayacak olursanız, türümüzde bile en kötü ihtimalle her nesilde ortalama 2 yeni mutasyonun popülasyona dahil olduğunu açıklamıştık. Peki bu mutasyonların evrime etkisi nedir? Bu yazımızda buna göz atacağız. Evrim ve genel olarak bilim karşıtları mutasyonlardan söz ederken "Mutasyonların hepsi zararlıdır." gibi bir argüman kullanmaktadır. Bunun ne kadar büyük bir hata olduğunu bir önceki yazımızda göstermiştik. Evrimsel biyologlar ise, bir doğa yasası olan evrimi ve bu yasanın mekanizmalarından biri olan mutasyonları anlatırken "Evrim mutasyonlarla olmaz. Mutasyonlar sadece çeşitlilik yaratabilir. Kendi başlarına evrime neden olamaz." derler. Biz de, Evrim Ağacı olarak bunu sıklıkla söyleriz. Peki bu ne demektir? Neden mutasyonlar evrime neden olamaz? Mutasyonların evrimdeki yeri nedir?

Mutasyonların evrimle ilişkisini görmek için öncelikle evrimin "ölçü birimi" olarak düşünebileceğimiz uyum başarısı (fitness) kavramını anlamamız gerekiyor. Bunun matematiğine sonradan, özellikle seçilimin matematiksel analizini yaparken gireceğiz. Ancak şu etapta bilmeniz gereken, bir türün bir popülasyonu içerisinde yaşayan bir bireyin hayatta kalma ve üreme başarısının 0 ile 1 arasındaki (ya da yüzdelik dilimdeki) ifadesine uyum başarısı adını veririz. Uyum başarısı, hayatta kalabilme oranı ile üreme miktarına bağlı olarak hesaplanmaktadır. Bunların detaylarına daha sonradan gireceğiz. En temel düzeyde uyum başarısının, tüm popülasyon için hesaplanabileceğini bilmenizde fayda vardır. Bu tür uyum başarısına ortalama uyum başarısı adını veririz. Bir türün ortalama uyum başarısı ve bunun değişim miktarı, yönü ve hızı; o türün ne yöne doğru evrimleştiğini, yok olup olmayacağını, nesiller sonra gen frekanslarının neye evrimleşeceğini belirlemektedir. Dolayısıyla evrimin en temel kavramlarından birisi uyum başarısıdır.

2023'ün Aralık ayında, yılın en büyük uluslararası iklim konferansı olan COP28'de katılımcılar, küresel ısınmayı durdurmaya yardımcı olmak için önümüzdeki birkaç yıl içinde fosil yakıtlardan yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapmayı kabul ettiler. Eğer tropik, kaynak zengini ülkeler karbon emisyonlarını sınırlandırarak sıcaklık artışlarını 1,5 santigrat derece ile sınırlandırmayı öngören Paris İklim Anlaşması hedeflerine ulaşmak istiyorlarsa, hidroelektriğe yatırım yapmak hiç de zor değil gibi görünüyor. Görünüşte kulağa harika geliyor: Hidroelektrik, bir türbini itmek için barajlı nehirlerden akan suya dayanıyor, böylece bir yandan megawattlarca güç toplarken, diğer yandan doğrudan herhangi bir emisyon üretmiyor.

Ancak hidroelektrik, düşündüğünüz kadar çevreci olmayabilir ve çevresel etkileri genellikle göz ardı edilmekte ya da sözde iklim taahhütlerinin anıtları olarak mega projeler başlatmaya ve mega yapılar dikmeye çok hevesli hükümetler tarafından daha da kötüleştirilmektedir.

Baryum, "Ba" sembolü ile gösterilen ve atom numarası 56 olan kimyasal bir elementtir. Baryum, element olarak doğada bulunabilen gümüşi beyaz renkte bir metaldir. Kükürt, karbon veya oksijen gibi diğer kimyasallarla birlikte oluşur. Çok hafiftir ve yoğunluğu demirin yarısı kadardır. Baryum havada oksitlenir, hidroksit oluşturmak için suyla kuvvetli reaksiyona girerek hidrojeni serbest bırakır. Baryum, neredeyse tüm ametallerle reaksiyona girerek genellikle zehirli bileşikler oluşturur.

Baryum, yer kabuğunda şaşırtıcı derecede bol miktarda bulunur ve en bol bulunan 14. elementtir. Yüksek miktarda baryum yalnızca toprakta , deniz yosununda, balıklarda ve bazı bitkilerde bulunabilir.

Birkaç gün önce yeni bir müfredat yayınlandı, bilirsiniz. İçeriğine baktığımda gerçekten yalnızca öfke duydum. İlk dikkatimi çeken “Büyük patlama teorisi”nin kaldırılmış olması idi. Elbet bunu yapmanın kendilerince sebepleri vardır. Ancak sakin kafayla düşününce şu iki ihtimal dışında pek bir şey gelmiyor aklıma: Cehalet ve ihanet! Bilmem sizin aklınıza başka bir şey geliyor mu?

12.Sınıf din kitaplarından “İslam alimleri” de çıkarılmış. Tabii, bir genç bakıp da “Vay be! Baksana, Cabir bin Hayyan diye bir adam varmış ve bu adam ilk kimya laboratuvarını kurmuş. Üstelik Müslümanmış, o halde neden benden büyük bir adam olmasın?” diye sorgulayabilirdi. Ve daha da korkuncu “Büyük” bir adam olabilirdi.

1925'teki Scopes Maymun Davası'nın yüzüncü yıldönümü yaklaşırken, Amerikalılar ile yapılan yeni bir çalışma X kuşağının evrime yönelik tutumlarının yaşlandıkça değiştiğini gösteriyor.

Michigan Üniversitesi Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nde araştırmacı olan Jon D. Miller tarafından yönetilen çalışma, ortaokul ve lise öğrencilerinin evrime karşı belirsiz tutumlar sergileme eğilimindeyken, liseden mezun olup üniversiteye gittiklerinde ve işgücüne katıldıklarında bu tutumların daha katı bir hâl aldığını ortaya koydu. Miller, şöyle anlatıyor: