İnanmazlık Argümanları (İnanılmazlık Safsatası): "İnanmıyorum, Öyleyse Gerçek Değil!"

İnanmazlık argümanları veya inan(ıl)mazlık safsatası, bir kişi bir şeyin doğru olduğuna inanamadığı için yanlış olması gerektiğini veya bir şeyin yanlış olduğuna inanamadığı için doğru olması gerektiğini düşündüğünde ortaya çıkan mantık safsatasına, veya bu akıl yürütme sürecini temel alan argümanlara verilen genel addır. Bu safsatanın tuzağına düşen bir kimse, bir bilimsel teorinin neden doğru olduğunu anlayamadığı için teorinin yanlış olması gerektiğini düşünür.

İnsanlar genellikle katılmadıkları geçerli teorileri itibarsızlaştırmak ve çeşitli temelsiz veya sözde bilimsel teorileri desteklemek amacıyla bu safsataya başvururlar; bu nedenle bu safsatayı anlamak önemlidir.^{[1], [2]} Makalemizde inanmazlık safsatası hakkında daha fazla bilgi edinecek ve bu safsataya başvurulması halinde neler yapabileceğinizi göreceksiniz.

İnanmazlık Argümanları Nedir?

İnanmazlık safsatasına başvurulan argümanlar genellikle iki temel türden biri takip edilerek oluşturulur:

• X'in doğru olduğuna inanmıyorum, dolayısıyla X yanlış olmalı.
• X'in yanlış olduğuna inanmıyorum, dolayısıyla X doğru olmalı.

Bu türde bir akıl yürütme, bir kimsenin bir şeyin varlığına veya yokluğuna inanma kabiliyeti bu şeyi var ya da yok kılmadığı için hatalıdır. Yani bir kimsenin bir şeyin doğru olduğuna inanmaması bu şeyi yanlış yapmaz; aynı şekilde bir kimsenin bir şeyin yanlış olduğuna inanmaması da bu şeyi doğru yapmaz.

İnanmazlık safsatalarının temel yapısı, formel mantık penceresinden şu şekilde görülmektedir:

• Öncül 1: Öncül X'in nasıl doğru olabileceğini açıklayamam ve hayal bile edemem.
• Öncül 2: Eğer bir öncülün doğru olduğunu açıklayamıyor veya hayal edemiyorsam bu öncül yanlış olmak zorundadır.
• Sonuç: X öncülü yanlıştır.

Bir kimsenin bir öncülün nasıl yanlış olabileceğini açıklayamadığı veya hayal edemediği durumlarda bu öncülün doğru olduğunu öne sürmek için de benzeri bir ifade kullanılabilir.

İnanmazlık safsatasına başvurulduğunda genellikle birinci öncül açıkça ifade edilir. Konuşmacı belirli bir öncülün nasıl doğru olabileceğini anlamadığını dürüstçe ifade edebiliyorsa, bu öncül mantık çerçevesinde geçerli olarak ele alınabilir. Zira bu öncülün doğru olduğunu gösteren kanıtlar olsa bile öncülün geçerliliği veya geçersizliği, gerçeklerden öte konuşmacının bilgisine bağlıdır. Konuşmacı anlamadığını öne sürmüştür ve anlamadığı konusunda haklıdır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Öte yandan argümanın dayandığı ikinci öncül genellikle örtüktür ve bir öncülün doğruluğu veya yanlışlığı, bir kişinin belirli bir öncülün doğruluğunu ya da yanlışlığını açıklama kabiliyetinden bağımsızdır. Yani bir kimse "Venüs'ü kartallar yarattı." argümanını öne sürebilir ve size mükemmel bir hikaye anlatabilir; ancak bundan Venüs'ü kartalların yarattığı sonucuna varılamaz. Benzer şekilde bir kimse bilimsel bir teoriyi savunmayı deneyebilir ve başarısız olabilir; bundan da bilimsel teorinin geçerli olmadığı sonucu çıkmaz.

Bu bilgiler ışığında inanmazlık argümanları, bir bütün olarak ele alındığında mantıksal açıdan çürük argümanlardır; çünkü argümanın sonucunu destekleyen öncüllerden birinde bir sorun vardır.^[3] Bu sebeple inanmazlık argümanları, bu argümanların vardığı sonuçlardan emin olamadığımız için biçimsel mantık safsataları kategorisinde ele alınır.

Bir şeye inanmamanın ve bunu bir argümanın parçası olarak gündeme getirmenin kabul edilebilir olduğunu da göz önünde bulundurmak önemlidir; zira bazı şeyler gerçekten inanılmaz olabilir. Bununla beraber bir şeye inanmamanın gündeme gelmesi, bir kimsenin bir şeye inanamaması sebebiyle inanmayı tercih ettiği açıklamanın mutlaka doğru olduğunu varsaydığında bir sorun halini alır. Bu durum özellikle inanmazlığın gerekçelendirilmediği ya da kanıtlarla desteklenmediği durumlarda sorun yaratır, ancak inanmamaya yönelik argümanlar gerekçelendirilse bile bir açıklamanın doğru olduğunu varsaymak yine de yanlış olabilir.

Not: İnanmazlık argümanı bireysel inanmazlık argümanı, bireysel inanmazlığa başvurma, bireysel inanmazlık safsatası, inanmazlık safsatası gibi isimlerle de anılmaktadır.

Pixabay

İnanmazlık Argümanları Örnekleri

İnanmazlık argümanının basit bir örneği, "Anlattıklarının yanlış olabileceğine inanamıyorum, o halde doğru olmalı." ifadesidir.

Bu kullanıma ek olarak inanmazlık argümanları, bilimsel bir teoriyi itibarsızlaştırma veya çürütme girişimleri başta olmak üzere birçok durumda karşımıza çıkmaktadır.^[4] Örneğin:

İnsanların tek hücreli organizmalardan nasıl evrimleşmiş olabileceğini hayal bile edemiyorum; bu bana hiç mantıklı gelmiyor. Evrim teorisinin doğru olmasına imkân yok.

Bu örnek, inanmazlık argümanlarının, bir argümanın açıklanmasının veya doğruluğunun gerçekten imkânsız olmasından ziyade konuşucunun bir konuyu yanlış anlaması veya sahip olduğu bilgi boşluklarına dayandığını göstermektedir. Bu da bu safsataya başvuran kişilerin tartışılan konuya yönelik mükemmel derecede geçerli bir açıklama mevcut olsa bile bunu genellikle görmedikleri anlamına gelir.

Buna ek olarak inanmazlık safsatasına başvuran kişiler, tartışılan olgunun yanlış olduğuna inandıkları durumlarda bu yanlışlığı açıklamak için alternatif açıklamalar getirir. Örneğin:

Aşıların çocuklar için nasıl güvenli olabileceğini anlamıyorum; öyle ya da böyle, ciddi şekilde tehlikeli olmalılar. Doktorların aşı yönünde baskı uygulamalarının tek nedeni büyük ilaç şirketlerinden para almalarıdır.

Bu argümanların bir başka örneği de safsatanın dikkate değer bir alt türünde, özellikle de ilahi safsatada karşımıza çıkmaktadır. Bu safsata, bir kişinin belirli bir olguyu başkaca temellere dayandırarak açıklayamadığı veya olgunun yaşanmasını sağlayacak başkaca senaryoları hayal edemediği durumlarda olgunun ilahi müdahale veya doğaüstü bir gücün sonucu olarak yaşanması gerektiğini varsayması halinde meydana gelir. Örneğin:

Evrim teorisinin doğru olmasının hiçbir yolu yok; bana hiç mantıklı gelmiyor. Yaratılışçılık, nasıl var olduğumuzun çok daha iyi bir açıklamasıdır.

Not: Bu örneklerde de gösterdildiği üzere inanmazlık argümanları, genellikle bir düşüncenin zıttı yönde kanıt eksikliğine dayanarak tartışma konusu düşüncenin doğru veya yanlış olarak öne sürülebileceği hatalı öncülünü temel alan cehalet argümanları ile bir arada ele alınır.

İnanmazlık Argümanlarına Nasıl Cevap Verilir?

İnanılmazlık argümanına birkaç yöntem ile cevap verebilirsiniz:

İlk olarak, bu tür bir akıl yürütmenin neden hatalı olduğunu açıklamalısınız. Bunu yapmak için inanmazlık argümanının sorunlu öncülüne, yani bir şeyin doğru olduğuna inanmamanın o şeyin yanlış olması gerektiği anlamına geldiği varsayımına (veya tam tersi yönde işleyen varsayıma) odaklanmalısınız. Açıklamanızda aynı zamanda bu varsayımın tartışmaya konu argümanda nasıl ortaya çıktığına değinebilir veya bu durumun sebep olduğu sorunları göstermek amacıyla karşıt örnekler kullanabilirsiniz.

İkinci bir yöntem ise rakibinizden, ilk iddialarını desteklemelerini isteme, bu iddiaların neden temelsiz olduğunu açıklama ve bu iddiaların tartışma kapsamında sergilediği duruşu nasıl desteklediğini sorma yollarıyla akıl yürütmesini gerekçelendirmesini istemektir. Buna ek olarak rakibiniz, tartışılan olgu hakkında alternatif bir açıklama öne sürerse, bu alternatif açıklamayı da destekleyecek nitelikte kanıtlar sunmasını rica edebilirsiniz. Alternatif açıklamaya kanıt ricasında bulunurken tartışmacı olmamak genellikle daha faydalıdır; zira birçok durumda karşınızdaki kimseye bu kimseyi dikkatle dinleyeceğinizi hissettirmek, bu kimseyi diyaloğa ve akıl yürütme süreçlerindeki hataları görmeye daha açık hale getirir.

Agora Bilim Pazarı

Bebo ve Bice'nin Keşifleri - 2 | Bize Bir Mancınık Lazım!

Yo, olamaz! Köprü yıkıldı… Çekirge Zigi için kolay, şöyle bir zıplasa yeter. Ama Bebo ve Bice uçurumu nasıl aşacaklar?

Bebo pembe bir solucan, Bice ise mavi bir pire; birbirinden hiç ayrılmayan iki arkadaş. Bebo biraz şakacı, Bice ise serüven peşinde koşan bir oyunbaz. Meraklı Bebo ve Bice’nin karşısına her zaman tuhaf ve sıra dışı şeyler çıkıyor. Onlar da basit deneyler yaparak olayları açıklığa kavuşturuyorlar.

Bebo ve Bice’nin Keşifleri, okul öncesi dönemden başlayarak çocukları dünyayı gözlemlemeye ve problemler karşısında çözüm üretmeye teşvik ediyor. Hikayeye yerleştirilmiş basit deneyler aracılığıyla çocuklar erken yaşta bilimle tanışıyor.

Instagram’da kitap hakkındaki okur yorumlarını sizin için derledik, okumak için #bebovebicedomingo etiketiyle arama yapabilirsiniz.

Devamını Göster

₺100.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Son olarak, inançlarının yanlış olduğunu gösteren kanıtlar sunabilirsiniz. Örneğin, birisi belli bir bilimsel teoriyi anlamadığı için inanmazlık safsatasına başvuruyorsa, bu kimseye tartışmaya konu teorinin nasıl işlediğini açıklayabilir ve teoriyi destekleyen kanıtlar gösterebilirsiniz. Böylesi açıklamalarda bulunurken açıklamalarınızı mümkün ölçüde basit tutmanız gerektiğini unutmamalısınız; zira haddinden daha karmaşık açıklamalar etkisiz olabilir veya ters etki yaratabilir. Aynı ilke inanmazlık argümanlarına cevap verirken kullanabileceğiniz bütün yöntemler için geçerlidir.

Bütün bunlarla beraber inanmazlık argümanının öne sürüldüğü tartışmalarda ispat yükünün bu argümanı sunan tarafta olduğunu da unutmamalısınız. Yani bir olguyu siz de açıklayamıyorsanız, bilim de henüz açıklayamıyorsa bu elbette inanmazlık safsatasına başvuran kişiyi haklı kılmaz; ancak argümanını da geçerli hale getirmez. Zira argümanını geçerli kılmak için argümanını belirli kanıt ve fikirlere dayandırma yükümlülüğü hala bu taraftadır; bir şey açıklanamıyor diye zıttı doğru olmak zorunda değildir.

Son olarak, inanmazlık argümanına cevap verirken bu argümanı kullanan kişinin akıl yürütmesi hatalı olsa da doğru sonuçlara ulaşmasının yine de mümkün olduğunu unutmamak önemlidir. Zira bir argüman, ne kadar hatalı öncüllere dayansa da, ne kadar zayıf olsa da doğru bir sonuca ulaşabilir. Bir argüman inanmazlık safsatası veya bir başka safsata içeriyor diye argümanı bütünüyle reddetmek de kaçınmanız gereken bir başka safsatadır.

Özetle inanmazlık argümanlarına cevap vermek için argümanın temel aldığı akıl yürütmenin neden yanlış olduğunu açıklayabilir, rakibinizden tartışmada savunduğu pozisyonu gerekçelendirmesini isteyebilir ve aşırı karmaşık açıklamalardan kaçınarak söz konusu inancın yanlış olduğunu gösteren kanıtlar sunabilirsiniz.

Pixabay

Kasıtlı ve Kasıtsız İnanmazlık Argümanları

İnanmazlık argümanına cevap verirken bu argümanın bir çok insan tarafından farkında olmadan kullanıldığını ve yine bir çok insanın bu argümanın hatalarından haberi olmadığını göz önünde bulundurmak önemlidir.

Bu çerçevede Hanlon'un usturası yöntemini uygulamalı, eğer aksi yönde bir kanıt görmüyorsanız insanların bu argümanı kasıtsız olarak öne sürdüğünü varsaymalısınız. Hanlon'un usturası ile ele aldığınız argümanlar, karşı tarafla daya iyi bir diyalog kurma yoluyla karşı tarafın sizi daha iyi dinlemesini sağlamanın yanında inanmazlık argümanını içeren tartışmayı takip eden insanlar için de faydalı sonuçlar doğurur; zira seyirciler de sizin tartışmayı açık fikirli ve dostane bir tavırla yürüttüğünüzü görür ve argümanlarınızdan bir şeyler öğrenebilir.

Bununla beraber insanların bazı durumlarda argümanlarındaki mantık safsatalarının bilincinde olmasına rağmen yine de kasıtlı olarak argümanlarını sunmayı tercih edebileceğini ve bazen bu safsataya başvuran insanların fikirlerini ne yaparsanız yapın değiştiremeyeceğinizi de göz önünde bulundurmak önemlidir.

Böylesi durumlarda tartışmadan bütünüyle çekilmek mantıklı bir hal alır; zira çabalarınız boşa gidecektir. Bununla beraber bu sorunu göz ardı edip tartışmaya devam etmenin çeşitli faydalar doğurduğu durumlar da vardır; örneğin tartışmayı takip eden başka insanlar sizin fikirlerinize daha açık olabilir ve argümanlarınızdan bir şeyler öğrenebilir.

İnanmazlık Safsatasından Nasıl Kaçınabilirsiniz?

İnanılmazlık safsatasının tuzağına düşmemek için yapabileceğiniz ilk şey, bu safsatanın temel aldığı hatalı akıl yürütme sürecine aşina olmaktır. Bu aşinalık sayesinde geçmişte safsataya başvurduğunuz veya gelecekte safsataya başvuracağınız anlarda kendinizi durdurabilirsiniz. Eğer +bir konuya ilişkin akıl yürütmeniz örtük veya açık şekilde aşağıdaki biçime benziyorsa özellikle dikkatli olmalısınız:

• X'in doğru olduğuna inanmıyorum, dolayısıyla X yanlış olmalı.
• X'in yanlış olduğuna inanmıyorum, dolayısıyla X doğru olmalı.

Bu adımdan sonra aklınızda safsata kullanımınıza yönelik bir şüphe kaldıysa muhakeme sürecinizi yavaşlatabilir ve argümanınızın öncüllerini ve sonuçlarını birer birer belirleyerek savunduğunuz pozisyonu parça parça inceleyebilirsiniz. Bu inceleme sonucunda öncüllerinizden birisinin bir şeyin doğruluğuna veya yanlışlığına inanmadığınız temeline dayandığını görürseniz safsata tuzağına düşmüşsünüz demektir. Buna göre argümanınızı baştan kurmanız gerekmektedir.

Belirli tartışmalarda inanmazlık safsatasıyla öne sürülen öncülü gerekçelendirme ve kanıt sunma yoluyla destekleyebilirsiniz; zira bir şeye inanmamak da mantıklı temellere dayanıyor olabilir. Ancak böylesi desteklerde bulunurken bir şeye inanmamanızın argüman temelinde kesin bir kanıt olarak değerlendirilmediğini göz önünde bulundurmanız son derece önemlidir.

Özetle inanmazlık safsatasına başvurmaktan kaçınmak için safsata örüntüsüne aşina olmalı ve bu safsataya başvurduğunuz durumları tespit etmelisiniz. Bu tespitlerde bulunurken argümanınızın öncüllerini ve sonucunu birer birer belirleme yoluyla parça parça inceleme yöntemini takip etmek faydalı olabilir.

Mohamed Khaled

Özet ve Sonuçlar

• İnanmazlık argümanı, bir kişi bir şeyin doğru olduğuna inanamadığı için yanlış olması gerektiği sonucuna vardığında veya bir kişi bir şeyin yanlış olduğuna inanamadığı için doğru olması gerektiğini düşündüğünde ortaya çıkan bir mantık safsatasıdır.
• Bu çerçevede bu safsata tuzağına düşen bir kimse, belirli bir bilimsel teorinin doğru olduğunu anlamaksızın bu teoriyi yanlış olarak niteleyebilir.
• Bu düşünce tarzı hatalıdır, zira bir kişinin bir şeyin doğru olabileceğine inanamaması bu şeyi yanlış kılmaz. Benzer şekilde bir kişinin bir şeyin yanlış olabileceğine inanamaması da bu şeyi doğru kılmaz.
• İnanmazlık argümanlarına cevap vermek için bu akıl yürütmenin neden hatalı olduğunu açıklayabilir, rakibinizden pozisyonunu gerekçelendirmesini isteyebilir ve aşırı karmaşık açıklamalardan kaçınarak söz konusu inancın yanlış olduğunu gösteren kanıtlar sunabilirsiniz.
• Bu safsata tuzağına düşmemek için ise bu akıl yürütme yöntemine aşina olmalı ve kullandığınız durumları tespit etmeye çalışmalısınız. Bunun da etkili bir yöntemi, öncüllerinizi ve sonucunuzu belirleyip parça parça ele almaktır.