İnsan bilgisinin, ufak bir esintiyle yıkılması istenmiyorsa, üzerine kurulacağı dayanaklı bir temele oturtulması zorunludur. 17. yüzyılda, Orta Çağ değerler sistemine bir başkaldırı olarak tarih sahnesine çıkan “Rönesans” kendi düşünce sistemini geliştiriyordu. Düşüncelere otoriteye bağlanmadan düşünülebilme, anlaşılabilme ve açıklanabilme imkanını veren tek yöntemse gözlem ve deneydi. Ancak dönemin önemli düşünürlerinden olan ve Immanuel Kant’a kadar Orta Çağ “varlık” yorumunu taşıyacak olan Rene Descartes ne kadar deney ve gözlemle ilişkili olabilirdi?

17. yüzyılda, deney ve gözlemin nasıl yapılacağına ilişkin yöntem ve ilkelerin konulmaması, bu yöntemin yanlış bilgiler barındırmasına sebep oluyordu. Bu nedenle 17. yüzyıl sağlam bir yöntem bulma arayışlarına sahne oldu. Johannes Kepler, elips yörüngeleri keşfetmişti, ancak keşfini kinemanyetik olarak, yani salt matematiğe dayalı biçimde açıklamıştı. Galileo Galilei’nin eğilimi de aynı yöndeydi. Matematiğe olan bu yöneliş Rene Descartes için de ilgi çekiciydi ve o da Rönesans’ın otoriteye değil, bireyin kendi aklına güvenmesi gerektiğine inanıyordu. Bu sayede bireyden çıkan, bireyden çıkıp doğayı en net şekilde açıklayabilen tek şeyin bilginin temeli olması gerektiğini belirledi. Bu şey de matematik olmalıydı. Otoriteye bağlı eski düşünce temelleri artık reddedilmeli ve düşünsel miras kullanılmamalıydı. Rene Descartes yaptığı incelemeler sonucunda doğaya ilişkin bilgilerinde umulanın çok ötesinde yanlışlara sahip olduğunu gördü. Rene Descartes, gerçeği arayanların bir kez olsun her şeyden şüphe etmesi gerektiğini¹ işte bu yüzden söylemiştir.

Her yıl 3.5 milyar civarında insanın, diğer insanlar ve o insanların ürünleriyle etkileşmek için kullandıkları internet, devasa bir bilgi ağına ev sahipliği yapıyor. Bu bilgi otobanında kişiler her gün birbiriyle yüzleşiyor, konuşuyor, tartışıyor, fikir alışverişinde bulunuyor. Böylesine karmaşık sistemlerde, zaman içinde kendini tekrar eden örüntüler görmek çok da zor olmuyor. İşte internetteki bu örüntüleri, tıpkı doğadaki örüntüler gibi birer "yasa" olarak düşünecek olursak, internette de oldukça sıra dışı yasaların belirmeye başladığını görebiliriz.

Elbette, bunların birçoğu "satirik" yasalar. Daha doğrusu birer "adaj" (vecize) veya "epigram" (taşlama)... Yani gerçek bir bilimsel değere sahip olan, bilimsel olarak araştırılmış olgular değiller. Ancak internetteki deneyimlerinizi genelleyecek olursanız, bunların isabetliliğini siz de görebilirsiniz. Dahası, bu "yasaların" nasıl çalıştığını anlamak, onları daha etkili bir şekilde kullanıp, çeşitli kararları almamızı o kadar kolaylaştırabilir.

Hayvanlar (Metazoa), taksonomik olarak Animalia alemini oluşturan, yaklaşık 665 milyon yıl önce evrimleşmeye ve çeşitlenmeye başlamış çok hücreli ökaryotik organizmalardır. Birkaç istisna dışında, hayvanlar organik madde tüketir, oksijen soluyabilir, hareket edebilir, cinsel olarak üreyebilir ve embriyonik gelişim sırasında içi boş bir küre küresi olan blastuladan büyüyebilir. Yaklaşık 1 milyonu böcek olan 1,5 milyondan fazla canlı hayvan türü tanımlanmıştır; ancak toplamda 7 milyondan fazla hayvan türü olduğu tahmin edilmektedir. Hayvanların uzunluğu bir metrenin 8.5 milyonda biri ile 33.6 metre arasında değişmektedir. Hayvanlardan önce "canlılığın" evrimi ise çok daha uzun süren bir biyokimya konusudur.

Erken hayvan olarak yorumlanan yaşam formları, geç Pre-Kambriyen'in Ediyakaran Dönemi'nde mevcuttu. Örneğin bilinen en eski hayvan Dickinsonia, Kambriyen Patlaması'ndan önce Ediyakaran Dönem'de evrimleştiği ispatlanmıştı! Birçok modern hayvan filumu, 542 milyon yıl önce başlayan Kambriyen Patlaması sırasında fosil kayıtlarında deniz türleri olarak açıkça seçilim gösterdiı. Tüm canlı hayvanlarda ortak olan 6.331 gen grubu tanımlanmıştır; bunlar 650 milyon yıl önce yaşayan tek bir ortak atadan kaynaklanmış olabilir.

Görüntü, floresan atomların keskin kırmızı noktalarının dalga paketlerinin bulanık lekelerine dönüştüğünü gösteriyor. Bu, kuantum mekaniğinin temel taşlarından biri olan atomların hem parçacık hem de dalga olarak var olduğu fikrinin çarpıcı bir göstergesidir.

Görüntüleme tekniğini icat eden bilim insanları, bulgularını ön baskı olarak arXiv'de yayınladılar.^[1] Bu nedenle araştırmaları henüz hakem denetiminden geçmedi.

Tartışmalar, tarih boyunca, yaygın ve hâkim fikirlerin insanlarca sorgulanmasını mümkün kılmıştır. Tartışmalar, daha önce düşünülmemiş konuların gözden geçirilmesini, henüz yıkılmamış tabuların sarsılmasını sağlar. Günümüzde de büyük bir öneme sahip olan tartışmaları yakından incelediğimizde sık sık “kavga” şeklinde gerçekleştirildiklerini ve asıl amacın dışına çıktıklarını görebiliyoruz. Ama her şey kaybedilmiş değil. Bilimin ve felsefenin gelişmesi sayesinde, artık tartışmalar içinde yer alan argümanların temel aldığı çeşitli safsataları da tespit ve kategorize edebiliyoruz. Dolayısıyla, bu safsataları anlamak için, öncelikle halk arasında oldukça yanlış tanınan ”tartışma” kavramını ele almak gerekmektedir.

Bu yazı dizimizde, “bilimsel tartışma” nedir ve ne değildir, nasıl yapılmalıdır ve nasıl yapılmamalıdır gibi temel sorular üzerinde duracağız. Bu bilgiler sadece bilim dünyasında değil, aynı zamanda günlük yaşamınızda da karşılaşabileceğiniz tartışmalarda faydalı olabilecek konulardır. Amaç “fikir değiştirmek” olduğunda, argümanlarınızın başarısı karşınızdaki kişinin açık fikirliliğine bağlı bir durum olsa da, argümanlarınızı bilimsel verilerle ve mantıkla desteklemek, sürdürülen tartışmayı daha da etkili ve işe yarar kılacaktır. Elbette her fikir eşit değerde ve/veya eşit değildir, hatta bazı fikirler sadece öznel olarak değil, nesnel olarak bile ”saçmalık” denecek kadar abartılı olabilir. Böylesine uç durumların tartışıldığı konularda çıkmaza girildiğinde, ”Bana saygı duy!” gibi savunmalar da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Halbuki hiç kimse, bir başka kişiye saygı duymak için o kişinin fikirlerine saygı duymak zorunda değildir. Futbol fanatiği bir dostunuzun spor sevdasının abartılı ve kendisine zarar veren düzeyde olduğunu ifade etmek, dostunuza saygı duymadığınız anlamına gelmez. Benzer şekilde, bir kişinin derinden inandığı inanç ve fikirleri sorgulamak, onlara saygısızlık etmek değildir. Bu kişi, sizden yaşça çok daha büyük ebeveynleriniz veya dedeniz olsa bile... Tam tersine, istisnasız olarak her türlü fikri sorgulamak, tartışmak, bu fikirlerin değeri ve geçerliliği üzerine kafa yormak, insanlığı ileri götüren, toplumları zenginleştirip güçlendiren, halkları aydın ve özgür kılan tutumlardır. Dolayısıyla, tartışma ve münazara kültürünün yer etmediği kültürler, diğerlerinden geri kalmaya mahkumdur.

Günümüzde gelişen teknoloji ile beraber gelen fayda ilişkisi yanında birtakım sorunları da beraberinde getiriyor. Bu sorunlar, doğada biyosfer ve ekosistemler üzerinde etkili olduğu gibi insan sağlığı ve yaşamı üzerinde direkt veya dolaylı yollardan etkili olabiliyor.

Geçmişten bugüne uzanan, bugünden geleceğe uzanacak olan teknolojik gelişmelerin insan ve çevresi üzerinde olan etkileri iyi veya kötü bir etkileşimi ifade eder. Sanayi devrimi ile başlayan ve diğer endüstri devrimleri ile günümüze uzanan gelişmelerin sonucunda bugün Yapay zekâ çağı olarak tanımlanan bir çağa adım atmış bulunuyoruz.

Maymunlar gerçekten nefes kesici hayvanlar, ona şüphe yok! Ancak maymunlarla insanları bir arada ele alan birkaç soru var ki, evrimsel biyologlar bu sorulardan hangi yüzyılda kurtulacak, bilmek zor. Evet, o meşhur sorulardan bahsediyoruz: İnsanlar maymundan geldiyse, şimdiki maymunlar neden insan olmuyor? İnsan maymundan mı evrimleşti? Maymunlarla sadece ortak atalarımız mı var? Biz, maymun muyuz? Sahi, insanın maymunlarla ilişkisi nedir? Gelin, şu soruları modern bilimin ve evrimsel biyolojinin ışığında detaylıca ele alalım ve artık bir açığa kavuşturalım.

Eğer ki evrimsel biyolojiyle herhangi bir noktada az da olsa ilgilendiyseniz, insanların diğer maymunlarla yakından bir akrabalık ilişkisi olduğunu duymuşsunuzdur. Kuvvetle muhtemel, evrimi anlayan bilimseverlerin sıklıkla sözünü ettiği "İnsanlar maymundan gelmiyor, sadece ortak ataları var." lafını da işitmişsinizdir. 

Katolisizm savunu grubu Catholic Answers, Nisan 2024'te "Peder Justin" adında, yapay zekaya dayalı bir rahip ürettiğini ilan etti! Ne var ki bu "Peder Justin", kendisinin gerçekten de bir din adamı olduğunu iddia etmeye başladıktan sonra sohbet botu hızla görevden alındı.

Futurism sitesinden yazarlar, Nisan 2024'ün son haftasının başlarında botla yazışmaya başladılar ve yapay zeka, işini biraz fazla ciddiye alarak gerçek bir rahip olduğunu iddia etti. Hatta İtalya'nın Assisi kentinde yaşadığını ve "genç yaştan itibaren rahiplik için güçlü bir çağrı hissettiğini" söyledi.

Fırsat maliyeti, farklı bir seçenek seçmeniz sonucunda kaçırdığınız en iyi alternatifin değeridir. Örneğin bir kişi, belirli bir girişime yatırım yapmayı seçtiyse, bu kişi için fırsat maliyeti, farklı bir girişime, yani kendileri için mevcut olan (tercihlerinden sonraki) en iyi alternatif girişime yatırım yaparak kazanabileceği paradır.

Fırsat maliyeti kavramının hem iş hayatında hem de günlük yaşamda önemli etkileri vardır, bu yüzden onu anlamak önemlidir. Bu nedenle, bu yazımızda, fırsat maliyeti hakkında daha fazla bilgi edinecek ve bunu mümkün olduğunca etkin bir şekilde nasıl hesaplayabileceğinizi anlayacaksınız.

Vegan beslenme tarzı, yani hiçbir hayvansal kaynaklı ürün tüketmemek, günümüzde popülerlik kazanmakta ve daha geniş kitlelere yayılmaktadır. Wikipedia'nın 2016 yılında yaptığı araştırmaya göre, 1990'lı yılların başlarında sayıları sadece birkaç milyonu bulan vegan insanlar, 2016 yılında 950 milyona kadar ulaşmış durumdadır. Google'ın yaptığı araştırmada ise 2012 ile 2017 yılları arasında ''veganizm'' teriminin aratılması %550 artmıştır. Buna karşılık omnivor beslenen yani hem et hem ot tüketen hepçil insanların sayısı azımsanmayacak kadar fazladır.

Peki evrimsel olarak omnivor sınıfına dahil olan insan (Homo sapiens) için, vegan beslenme ile hepçil beslenme arasında ne gibi farklar vardır? Gelin başlıklar halinde inceleyelim: