Carl Sagan Standardı'nın Aslı: Olağanüstü İddialar, Olağanüstü Kanıtlar Gerektirir!

Bugüne dek Carl Sagan’a ait olduğu sanılan "Olağanüstü iddialar, olağanüstü kanıtlar gerektirir." sözünün aslında ona ait olmadığını öğrenmek birçoklarına şaşırtıcı gelebilir.

Cosmos belgeselinde dile getirmesiyle birlikte bilimsel kuşkucular arasında bir "Sagan Standardı" olarak benimsenen bu söz, aslında Marcello Truzzi’ye aittir.

2003'te hayatını kaybeden Truzzi, Florida New College'da sosyoloji profesörüydü ve aynı zamanda Bilimsel kuşkucu örgüt Paranormal Vakaların Bilimsel Araştırı Komitesi eş başkanıydı. Ayrıca uzakgörü olarak bilinen astral seyahat, falcılık/kehanet gibi sahtebilimsel iddiaları incelemek ve geçerliliklerini analiz etmek amacıyla bir araya gelen Uluslararası Uzakgörü Derneği (IRVA) kurucularındandır. Skeptisizmin en önde gelen temsilcilerinden Paul Kurtz onu "şüphecilerin şüphecisi" olarak tanımlamıştır. İşte Marcello Truzzi, Carl Sagan'a atfedilen cümleyi çok küçük bir farkla*, 1978 yılında yayımlanan “Olağanüstülük Üzerine: Bir Aydınlatma Girişimi” adlı makalesinde telaffuz etmiştir.

Aslında eğer yalın bir şekilde, "fikir" olarak ele alacak olursak, iddianın olağanüstülük derecesiyle gereken kanıtın olağanüstülük derecesi arasındaki birebir ilişki olması gerektiğini sözel olarak ilk ifade eden kişinin aydınlanma çağının ünlü düşünürlerinden Laplace olduğunu söyleyebiliriz. Laplace, “Olağanüstü bir iddia için sunulan kanıtın ağırlığı, iddianın ilginçliğine uygun nispette olmalıdır” demiştir**.

Pek çok kaynak, bu fikrin yine aydınlanma düşünürlerinden David Hume tarafından Laplace’tan da önce ifade ettiğini belirtiyor: Hume’un bu hususta belirttiği iki görüş var. Bunlardan ilki, “Akıllı bir insanın inanç ve delilleri doğru orantılıdır”, ikincisi ise “Bir kanıtın bir mucizeye işaret edebilmesinin koşulu, o kanıtın yanlış olması durumunun kanıtlamaya çalıştığı mucizeden daha büyük bir mucize olmasıdır” şeklindeki karmaşık söylemidir***.

İkinci cümleyi bir örnek üzerinden açıklayacak olursak şöyle söyleyebiliriz: Eğer bir delilin “ruhların çağırıldığında geldikleri” gibi olağanüstü bir iddiayı kesin olarak kanıtladığı iddia ediliyorsa, söz konusu delil öylesine net ve öylesine gerçek bir delil olmalıdır olmalıdır ki, o delilin yanlış olması ihtimali çok daha olağanüstü bir durum olsun. Tabii bu karmaşık haliyle, söz konusu yalın ve açık sözü David Hume'a atfetmek ne kadar doğrudur bilemiyoruz; ancak Laplace, Hume'dan etkilenmiş olabilir.

Her neyse… Sagan’a atfedilen bu sözde Sagan’ın payı çok büyük olduğu için, hâlen ona atfedilmeye devam etmekte. Doğrusu buna hakkı da var. Yine de, bu şekliyle bu fikri ilk söyleyen kişinin Marcello Truzzi olduğunu bilmek ve onun da hakkını teslim etmek uygun olacaktır.

* Sözün Truzzi tarafından söylenen aslı: “Extraordinary claims require extraordinary proofs”. Carl Sagan, “proof” yani ispat yerine, “evidence”, yani "delil / kanıt" demiştir.

** Laplace’ın sözünün orijinali: “Le poids de la preuve pour une affirmation extraordinaire doit être proportionnel à son degré d’étrangeté”

*** David Hume: “No testimony is sufficient to establish a miracle, unless the testimony be of such a kind, that its falsehood would be more miraculous than the fact which it endeavors to establish.”

Teşekkür: Bu yazıyı hazırlayan Tevfik Uyar'a teşekkür ederiz. Yazının orijinali, buraya tıklayarak Tevfik Uyar'ın kişisel blogu'ndan okunabilir.