James Randi Kimdir? Paranormal Olgular Neden Bilimsel Olarak İspatlanamıyor?

Belki de günümüz için en acı veren şeylerden birisi, birçok gencin bilimden çok bilim-dışı konulara önem vermeleridir. Elbette bilim-dışından bahsederken gerçekte madde-ötesi iddialardan bahsediyoruz.

Parapsikolojiyi geçerli bir bilim dalı gibi gören binlerce gencin internet üzerinden kendi düşüncelerini destekleyen bilgileri beğenmekte ve paylaşmaktadırlar. Elbette bilimsel gelişmelerle ilgilenmediklerini söylemek yanlıştır fakat ne zaman kendi düşünceleriyle uymayan bilimsel bir bilgiyle karşılaştıklarında o zaman ''tamam bu bilimsel kısımları kabul ediyorum ancak bu konuda bilim insanlarına katılmıyorum, hatalılar'' gibi cümleler sarf etmektedirler. Oturup da Carl Sagan, Richard Feynman ya da bilim dünyasındaki önemli isimlerin kitaplarını okumak yerine ruhsal tekniklerin nasıl geliştirebileceği gibi kitapları, eski metinlerde bulunan gizemli şifreleri, tarih boyunca görülmüş UFO olayları ya da ezoterik bilgileri içeren çalışmaları okumayı tercih ediyorlar. Öyle ki psişik güçlerin bilimsel çalışmalardan daha ilginç olduğunu düşünmektedirler. Acaba kaçı geriye yaslanıp televizyonda kanal değiştirirken ellerindeki kumandanın çalışma prensiplerini düşünmüştür? Basit bir cihaz olarak gördüğümüz bu kumandanın çalışma şeklini bile düşünsek, kaşık bükmenin o kadar da ilginç olmadığını anlayabilirdik. 

Bilim dünyasında yaşanılan büyük bir gelişme bütün Dünya'ya yayılabilir, ancak paranormal, gizemli, mistik, doğa-üstü, fenomen gibi adı her türlü ''açıklanamaz sır dolusu şeyleri'' andıran bilgiler ve görüntüler haberlere bile yansıyarak milyonlarca insanın ilgisini çekmiştir. Bizler de bu tarz şeyleri ilginç buluyor ve araştırmaya koyuluyoruz; ancak onları gereğinden fazla önemli ve özel olarak ele almıyoruz.

Birçoğumuz bilim-kurgu filmlerini beğenmektedir, ancak içeriğinde vampirler, kurt adamları, canavarlar, süper güçlere sahip insanlar olduğu zaman ilgi gösterenlerin sayıları da oldukça yüksektir. Sizin de benzer zevkleriniz olabilir; ancak zevk olsun diye ilgilenmekle, filmlerde gördüğümüz uçuk konuların gerçek olduğuna inanan binlerce insan vardır!

"Yeterince çalışırsam ve üzerinde durursam, ben de Uri Geller gibi kaşıkları sadece zihin gücüyle bükebilirim." diye büyük bir iş becereceğini düşünen ancak kendini kandıran binlerce genci görmekteyiz, oysa kendi nükleer füzyon reaktörünü daha 14 yaşında yapan Taylor Wilson gibi genç kişiler de bilim dünyasında büyük başarılara imza atmaktadırlar. (Bakınız: TED Talks). Kaşık bükme konusunda yazdıklarımızı buradan okuyabilirsiniz.

Bilim dünyasında yapılan onca çalışmayı internet üzerinden bulabildiğimiz halde yine de ısrarla ''görülmemiş madde-ötesi gerçeklerin'' olduğuna inanan gençlerin bizim gibi bilime değer veren bireyleri ''bilgisizlikle'' suçladıklarını görebiliyoruz. "Aklın var diyorsun ama olduğunu kanıtla bana." gibi saçma argümanlarla kendi fikirlerini bu şekilde kanıtladıklarını düşünerek ''Argumentum ad ignorantium'' (Cehalete başvurma) yöntemiyle tartışmayı kazandıkları yanılgısı içerisine giriyorlar. Bu suçlamamız okuyucularımıza sert gelmiş olabilir, ancak biz de insanlığa büyük hizmetler sunan bilim dünyasının böylesine basit düşüncelerle küçümseyen bireylere karşı da sessiz kalmak istemiyoruz. Gözlerimizin her şeyi göremediğini ve kulaklarımızın her şeyi duyamadığını gayet de iyi biliyoruz, işte bu yüzden mor-ötesinden kızıl-ötesine kadar x-ışını cihazlarından atom tarama cihazların görüntülerine kadar görmediğimiz ve duymadığımız birçok şeyin varlığını öğrenebilmiş oluyoruz. İnsan anatomisi detaylı bir şekilde bilindiği halde halen çakraların ve özel enerji merkezlerin ısrarla var olduğunu iddia edenleri yine de görebiliyoruz. Bizlerden milyonlarca kilometre uzaklıktaki bir uydudan bir sinyal bile alabilirken, hemen yakınımızdaki kişiden nedense özel bir güç ya da aurasına dair bir ize rastlayamıyoruz. Bu sebeple, James Randi gibi bireyler bu tarz şeylerin gerçek anlamda var olmadığını düşünerekten var olduğuna inanan kişilerin kanıtlamalarına karşın para ödülü teklif etmiştir. Paranormal kanıtlar için o kadar çok sayıda ödül sunuldu ki, buna rağmen hiçbiri bugüne kadar kazanılamadı. Liste için buraya bakabilirsiniz. Bu yazıya benzer bir diğer yazımız da buradadır.

James Randi Kimdir?

Bu yazıyı yazmamızın ana sebebi giriş kısmı için yaptığımız eleştiriden çok James Randi'nin kendisinden ve ödülünden bahsetmektir. 1928 doğumlu Randall James Hamilton Zwinge (herkes onu James Randi olarak tanır) Kanadalı-Amerikalı bir sahne sihirbazı ile ünlü bir skeptiktir. Kendisi James Randi Eğitim Vakfının (JREF) kurucusudur. ''The Amazing Randi'' (İnanılmaz Randi) sahne adıyla başladıktan sonra 60 yaşına gelince emekli olmuştur. Daha sonralarında okült, paranormal ve doğa-üstü iddiaları ele alarak bunları eleştirmeye başlamıştır. Uri Geller gibi kişilerin sahtekarlıklarını ortaya çıkaran ve bu tarz konular üzerine kitaplar yazan önemli bir kişi haline gelmiştir. Aynı zamanda iddiaların ve sahtekarlıkların bir ansiklopedisini bile hazırlamıştır. Buradan hepsine bakabilirsiniz. Bütün bunlarla beraber ''The Amazing Meeting'' (TAM) gibi bir etkinlik de düzenlenmektedir ve insanlar buna katılarak özellikle skeptisizm dünyasıyla ilgili farklı konuşmaları dinleyebilmektedir. James Randi’nin hayatını anlatan bir belgeseli buradan izleyebilirsiniz.

Yıllar geçtikçe bu tarz uçuk şeylerin var olmadığına giderek daha da inanan James Randi her türlü iddiaya karşı yine de açık görüşlü davranarak paranormal bir şeyi ya da olayı kanıtlayabilecek kişilere 1 milyon dolar vereceğini söylemiştir. Ancak başvuru yapan herkes başarısız kaldığından dolayı bugüne kadar kimse bu ödüle sahip olamamıştır. James Randi bile bunca iddiayı gördükten sonra ''1 milyon doların hiçbir zaman kazanılacağını düşünmüyorum, çünkü günümüze kadar herhangi bir paranormal iddia için ikna edici bir kanıt görülememiştir'' demiştir. Aynı zamanda Yeni Çağ (New Age) için de ''Yeni Çağ mı? Aslında bu Eski Çağ'nın mikrodalga fırınında 15 saniye boyunca pişmiş halidir.'' demiştir.

1 Milyon Dolarlık Ödül!

Şimdi de asıl konumuza gelerek bu 1 milyon dolarlık ödülden bahsetmek istiyoruz. Eğer siz herhangi bir paranormal olayı ya da şeyi kanıtlayabileceğinizi düşünüyorsanız o zaman bu siteye giriş yapıp bir başvuruda bulunabilirsiniz.

Bu iddialar arasında kaşık bükme, uçabilme, soğuk okuma (cold reading), geleceği görme, astral seyahat, telepati, telekinezi, büyü yapma gibi şeyler olabilmektedir. İnternet üzerinden bizimle tartışan bireylerle vakit harcamak ve açıklama yapmak yerine onlara böyle bir yazı hazırlayarak zenginleşme imkanını sunmak istedik. 1 milyon dolar ile hayatınız baştan aşağı değişebilir, bu sebeple elinizde bir kanıtın olduğunu düşünüyorsanız, ne bekliyorsunuz o zaman? 

Bir başvuruda bulunmadan evvel sizlere JREF'in bu ödül konusunda belirttiği bazı detayları paylaşacağız:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

• Başvuru Bilgileri
• Sıkça Sorulan Sorular 
• Katılımcıların Listesi

Bu ödül ilk kez 1964 senesinde başladı. James Randi kendi cebinden 1000 dolar sundu, daha sonrasında başkaları da maddi yardımlarda bulunarak bu ödül 1 milyon dolara çıktı. 1964 ile 1982 seneleri arasında 650 ve 1997 ile 2005 seneleri arasında ise 360 kişi başvuruda bulundu. JREF testin kendisini yapmamaktadır, sadece protokolleri düzenleyecek ve test etme şartlarını gözden geçirecektir. Nereli olduğunuz fark etmemektedir, ancak 18 yaş üstü ve antlaşma imzalayabilecek bir durumda olmanız gerekmektedir. Başvuranlar tam olarak neleri kanıtlamaları gerektiklerini açık bir dille anlatmaları gerekmektedir. Testlerde ''paranormal'' ile kastedilen şey bilim tarafından açıklanamaz olan, doğa-üstü bir şeydir. Testler uygun şartlar altında yapılacaktır ve katılımcı önce bir ön test ile denenecektir. Eğer başarılı çıkarsa, ondan sonra asıl teste geçilecektir. JREF insan sağlığını tehdit edebilecek iddiaları da kabul etmemektedir, çünkü testler sırasında kimsenin yaralanmasını ya da hayatını kaybetmesini istememektedirler. Anekdot sayılabilecek ruhsal ve dinsel iddialar da kabul edilmemektedir. Bugüne kadar hiç kimse ön testi bile geçememiştir. Sizlere bu yazımızı bitirmeden evvel basit bir örnek de sunmak isteriz.

"Psişik" Patricia Putt

Particia Putt isimli kadın, bir psişik (medyum) olduğunu iddia ediyor ve sadece karşısındaki insanların ruhlarına ulaşarak, "Ruh" dediği bir gücün ona bilgi verdiğini iddia ediyor. Bu bağlantıda tüm deney düzeneği ve taraflara sunulan deney basamakları aktarılmıştır.

Taraflar sözleşmeyi kabul etmişler ve Profesör Richard Wiseman ve Profesör Christopher French eşliğinde deney yapılmış. Putt, 10 denekten hiçbirinin bilgilerini doğru bilememiştir.

Bu konulara ilgi duyuyorsanız, bu oynatma listesinde bol miktarda deney örneği görebilirsiniz:

Bu yazımızın konusu olan 1 milyon dolarlık ödül, 51 yıl sonunda kimsenin almayı başaramaması sonrasında 2015 senesinde kaldırılmıştır.

Sözdebilimler ve Şarlatanlar: James Randi ile Bir Söyleşi...

Okurlarımızdan sevgili M. Bahadırhan Dinçaslan, büyük skeptik ve sihirbaz James Randi ile kısaca hayatını ve mücadelesini konuştu. Orijinali Radikal Blog'da yayınlanan yazıyı, kendisinin ricası ve bizim de isteğimiz dolayısıyla Evrim Ağacı üzerinden de yayınlamak istedik.

Söyleşinin sonunda okurumuza özel bir sihirbazlık numarası da yapıp "Kendine çok güvenme, sen de yanılabilirsin, herkes yanılabilir!" diye mesaj veren Randi, 2015 yılı itibariyle 86 yaşına geldi; ancak enerjisinden hiçbir şey kaybetmemiş gibi görünüyor. Yaşı ve yoğunluğu nedeniyle tadı damağımızda kalsa da, kısa kesmek zorunda kaldığımız bir söyleşi oldu.

MBD: Bay Randi, öncelikle söylemeliyim ki Carl Sagan'la birlikte akılcı, şüpheci ve bilimsel düşünceyi hayatımın şiarı haline getirmemdeki en önemli figürlerden birisiniz. Türk okuruna neler yaptığınızı ve her şeyin nasıl başladığını, örneğin gençliğinizi şöyle kısaca aktarabilir misiniz?

JR: "Gerçek" psişik yetenekleri, doğaüstü güçleri olduğunu iddia eden çok fazla insan gördüm. 86 yaşındayım ve dünyanın bir çok yöresinden böyle yüzlercesini inceleme fırsatı buldum. Ve bir tane bile, iddia ettiği güçleri sergileyebilen, kanıtlayabileni görmedim.

Gençliğime gelince... Pekala, bayağı eskiden bahsediyoruz şimdi. (Gülüyor) Kanada'da doğdum, okulda çok şanslıydım. Çünkü akranlarının ortalamasının üzerinde performans gösteren bir çocuktum, şu "harika çocuk" denenlerden, bu yüzden okula devam etmemi zorunlu tutmadılar. Gidip sınavlara giriyordum, onun dışında bolca vaktim oluyordu. Ben de bu süreyi iyi değerlendirdim, örneğin sık sık kütüphaneyi ve Royal Ontario Museum'u ziyaret ederdim -harika bir yerdi! Lise daha resmiydi, o yüzden derslere katılmak zorundaydım. 17 yaşımda liseden ayrıldım, bu yüzden diyebilirim ki büyük oranda kendi kendini eğitmiş, yetiştirmiş bir insanım. Sanırım zeki doğmuş bir insan olmak bu açıdan beni avantajlı kıldı.

Liseden ayrıldığımda çeşitli sihirbazlık numaraları yapmaya ve profesyonel bir sanatçı olmaya başlamıştım. Sanırım şimdi geldiğim yerde bunun payı vardır.

MBD: Adınızı taşıyan bir vakıf var, James Randi Eğitim Vakfı. Vakıf ne yapar, neyle meşgul olur?

JR: Astroloji, homeopati gibi, bilim olduğunu iddia eden ama aslında olmayan zırvaların gerçek yüzünü göstermekle uğraşıyoruz. Bu amaçla toplumda farkındalık oluşması için konuşmalar yapıyor, kitapçıklar basıp dağıtıyor, etkinlikler düzenliyoruz. Bütün bu sözde bilimleri tespit ettik ve okuyanları genel olarak bunların neden "gerçek olmadığı"nı anlamasını sağlayacak ücretsiz kitapçıklar oluşturduk.

Agora Bilim Pazarı

Globe Dünya Küresi: Yeşil, 26 cm, Işıksız

Yeryüzündeki tüm ülkeleri, sınırlarını, başkentlerini, önemli şehirlerini gösteren Globe Green, baktıkça doğanın güzelliğini hissettirecek hem gerçek bir eğitim materyali hemde şık bir aksesuar görünümündedir.

• Harita Türü: Siyasi
• Çap: 26 santimetre
• Işık Durumu: Işıksız

Devamını Göster

₺627.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

MBD: Günümüzde "inançlar"la alakalı sözler söylemek çok tehlikeli olabiliyor. Mücadelenizde zorluklarla karşılaşmıyor musunuz? Gözü dönmüş bir kesin inançlı...

JR: Bu tarz insanlarla uğraşıyorum ben de. Herhangi bir dine inanmıyorum, meleklere, şeytanlara, ruhlara ya da bu tarz çılgın şeylere. Bu da sıkıntılı bir alanda faaliyet gösteriyorsun demektir.

1 milyon dolarlık bir ödülümüz var bizim, herhangi bir şekilde doğaüstü gücü olduğunu basit bilimsel yöntemler şahitliğinde ispatlayan iddiacıya verilmek üzere hazırladık. Henüz hiç kimse alamadı. Aslında, bu kadar mistik, sözdebilimsel sav sahibi insan varken, bu kadar büyücü, ölüyle konuşucu, falcı varken, insanların binamızın dışında bu ödülü almak için sıraya girmesini beklerdin değil mi? (Gülüyor) Fakat olmadı...

MBD: Saldırı peki, saldırıya uğradığınız oldu mu?

JR: Direkt olarak saldırı olduğunu söyleyemem, bu açıdan şanslıydım. Ancak ben de tehdit alıyorum elbette, ve çok fazla insanın düşmanlığını kazandım. Biliyorsun, fanatikler var ve inançları sorgulandığında saldırganlaşıyorlar. Ben de bütün hayatım boyunca bunu yaptım.

Ben dine ya da ruhlara inanmıyorum dedim, bu konuda çok katı değilim: Ben kendi fikirlerimi kanıtlayabilirim. Üzerinde konuşabiliriz. Ve insanlara bir şans vermek istiyorum: Hadi çıkın ve doğaüstü güçleriniz olduğunu kanıtlayın.

MBD: Bir gözlemim var, iki bölge de Batı Medeniyetine dahil görülse de, sıradan bir Amerikalı, sıradan bir Avrupalı'ya nazaran daha mistik, daha batıl inançlara meyilli ve muhafazakar gibi geliyor bana. Buna katılır mısınız?

JR: Evet, kesinlikle öyle katılıyorum. Belki bunun sebebi, Avrupa'nın yaşadığı katliamdır. Örneğin binlerce Yahudi katledildi, sistematik olarak katledildi ve o esnada hepsi dua ettiler. Fakat dualarına cevap gelmediğini gördüler. "Yoksa Tanrı merhametli değil mi?" diye sordular... Ve bir sorun olduğunu fark ettiler. Bu yüzden hurafelere, batıl inanışlara aldanmaya karşı daha fazla bağışıklık geliştirdiler.

MBD: Peki siyaset? Siyasetçiler bu işin neresinde? Sizce toplumu daha kolay yönetmek için sözde bilimlerin, batıl inançların ve fanatikliğin yayılmasında kasten rol oynuyorlar mı?

JR: Bu iş para kazandırıyor. Şarlatanlar, mistikler, psişikler var olmayan güçlere sahip olduklarını iddia ediyorlar ve insanlar buna kanıyor. Ve falanca hastalığı gidermek ya da sorunu çözmek için para öderlerse, onlara yardımcı olabileceklerini söylüyorlar. Bu resmen bir meslektir. Ve her meslek gibi, her para kazandıran uğraş gibi, bunun da ekonomide ağırlığı var. Ekonomide ağırlığı olanın, siyasette de olur.

Politikacılar da bundan istifade ediyorlar diyebiliriz. Kesinlikle toplumu daha kolay yönetmek için daha dindar ve batıl inançlara meyilli olmasını tercih ediyorlar.

MBD: Eski bir sihirbaz olarak size kesinlikle sormam gereken bir soru: Sihirli bir asanız olsa, ilk neyi düzeltirdiniz?

JR: Tam da bununla mücadele ediyorum işte (Gülüyor). Doğaüstü bir yardım gelmeyecek, bizim vakfın da adı bu yüzden Eğitim vakfı. Ben eğitimin gücüne inanıyorum. O yüzden özellikle çocukların küçük yaştan itibaren iyi eğitilmesi için uğraşırdım yine. En çok önemsediğim şey bu: Çocukların beyninin batıl inançlarla, saçmalıklarla, örneğin astrolojiyle değil, bilimle, şüphecilikle, onlara sonraki hayatlarında yol gösterecek bir anlayışla doldurulması.

MBD: Michio Kaku bir söyleşisinde ilginç bir anıdan bahsediyor. Bugün İsviçre'deki CERN çarpıştırıcısından daha büyük bir çarpıştırıcı Amerika'da yapılacakmış. Öneri kongrenin önüne gelmiş ve kongre üyelerinden biri, fizikçi temsilcisine "11 milyar doları bu işe gömdüğümüz zaman ne yapacaksınız? Tanrı'yı mı bulacaksınız?" diye sormuş. Fizikçi de "Hayır, Higgs Bozonu'nu bulacağız" demiş ve bu yüzden kongre bütçeye onay vermemiş. Bay Kaku, "Ben o fizikçinin yerinde olsam evet Tanrı'yı bulacağız derdim" diyor. Bu ikilem hakkında ne düşünüyorsunuz, yer yer esnek olmamız gerekir mi?

JR: Kimsenin tercihlerine karışamam elbette, bu konuda direkt Kaku'ya dair bir şey söylemek bana düşmez. Bu onun sorunu, benim değil. (Gülüyor) Söylemeliyim ki ben bilim adamı değilim, ama iyi bir bilim kültürüne sahibim. Bence insanlara karşı dürüst olmalıyız. Çünkü bilim her zaman dürüst olmalıdır, çok dikkatli hareket etmelidir.

MBD: Son olarak dinciliğin, mistisizmin ve fanatizmin kıskacında seküler geleneğini muhafaza etmeye çalışan Türk toplumuna ne demek istersiniz?

JR: Burada tanıdığım emekli bir çift var, yaşça benden küçükler -şu sıralar herkes yaşça benden küçük- , yakın zamanda uzun bir Avrupa seyahatine çıktılar. Ve örneğin sizin ülkenizde gördükleri, insanların onlara davranışları, tavırları çok hoşlarına gitmiş. Fakat aynı zamanda, yer yer dinin insanları bağlayan, tutan, engelleyen bir şeye dönüştüğünü gözlemlemişler. Din bu olmamalı.

Birçok insan, şarlatanların yalanlarına kanmış, ya da bir şekilde bizim vakfımıza yolu düşmüş insanlar, bana gözlerinde yaşlarla geldiler, "Bay Randi, hayatımda büyük bir değişiklik yarattınız..." diyerek. Bu şarlatanlık, sözde bilimler, dincilik, insanların hayatını mahvediyor, ben her gün bunları görüyorum, bunlar üzerine çalışıyorum, mücadele ediyorum. Bu kötülüğün ülkenizi eline geçirmesine izin vermeyin.

Teşekkür: Söyleşiyi gerçekleştiren "M. Bahadırhan Dinçaslan"a teşekkür ederiz.