Carl Sagan: Akademik Bilime Derin Katkılar Sunmuş Dahi Bir Bilim Popülerleştiricisi

Carl Sagan'ı genellikle bilime ve topluma ışık tutan sözleri, bilimi halka anlatma konusundaki müthiş azmi ve başarısı ve benzeri toplumsal yanlarıyla tanıyoruz. Popüler bilim, yani bilim popülerleştiriciliği, tıpkı akademik bilim gibi aşırı zaman alan ve çok zorlu bir sahadır.

Her iki sahanın da kendince derin zorlukları vardır. Ancak şu bir gerçektir: Popüler bilimsiz akademik bilim sürdürülebilir değildir; akademik bilimsiz popüler bilimse güvenilir değildir. Çünkü halk bilimden haberdar edilmezse; bilimi talep etmeleri gerektiğini bilemezler, bilime heyecan duymazlar, akademiye yönelen gençlerin sayısı giderek azalır, halk bilimsel gerçeklerden uzak, cahil, izole kalır. Fildişi kalelerden sadece akademisyenlerin anlayabileceği makaleler yazıp, kenara çekilmek yetmez. Öte yandan, popüler bilim eğer akademik çalışmalarla beslenmezse, halihazırda bilinen aynı şeylerin tekrarından ibaret kalacaktır. Akademik temeli olmayan "bilim", sahtebilimdir.

Her iki alanda da emek harcayan bilim insanları, insanlık için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Her iki kitle de genel olarak insanlığın ileri gitmesini mümkün kılarlar.

İşte Carl Sagan gibi müthiş dehalar, bu iki yaka arasındaki köprüyü azimle, çalışkanlıkla ve zekalarıyla kurmayı başarmış önemli bilim insanlarıdır. Meşhur Kuiper Kuşağı'na adını veren astronom Gerard Kuiper, bu konu ve Sagan ile ilgili şunları söylüyor:

Bazı insanlar bir laboratuvarda aşırı spesifik bir alanda çalışmak konusunda iyidirler. Bazı diğerleri ise farklı bilim dalları arasında bir bağlantı gibidir. Dr. Sagan, bunlardan ikincisiydi.

Normalde popüler bilime yönelmek, akademik bilimdeki başarıları azaltır; çünkü söylediğimiz gibi her ikisi de aşırı zorlu ve zaman alan işlerdir; dolayısıyla her ikisinin de hakkını vermek imkansıza yakındır. Ancak nadiren bu ikisini bir arada ve sonuna kadar hakkıyla götürmeyi başaran dehalar yeryüzüne gelmektedir. Carl Sagan, bu dehalardan birisidir. Ve hem akademik bilim camiası, hem de popüler bilim camiası bunun farkındaydı ve tüm bunlar, sahaların en prestijli ödülleri olarak yansıdı:

Carl Sagan'a Verilen Ödüller

Akademik Bilim Çalışmaları İçin

• Apollo Başarı Ödülü, NASA
• Sıradışı Bilimsel Başarı Ödülü, NASA
• Amerikan Felsefe Cemiyeti Üyeliği (1995)
• John F. Kennedy Astronotik Ödülü (1982), Amerikan Astronotik Cemiyeti
• Klumpke-Roberts Ödülü, Pasifik Astronomi Cemiyeti (1974)
• Altın Plak Ödülü, Amerikan Başarı Akademisi (1975)
• Konstantin Tisolkovsky Madalyası, Sovyet Kozmonotlar Federasyonu
• Lowell Thomas Ödülü, The Explorers Club (75. Yıl Özel Ödülü)
• Masursky Ödülü, Amerikan Astronomi Cemiyeti
• Miller Araştırma Fellowship Ödülü, Miller Enstitüsü (1960-1962)
• Oersted Madalyası, Amerikan Fizik Öğretmenleri Derneği (1990)
• Le Prix Galabert d'astronautique, Uluslararası Astronotik Federasyonu
• UCLA Madalyası (1991)
• Uluslararası Uzay Hall of Fame Ödülü (2004)
• Whittier Koleji Fahri Doktorası (1978)

Ayrıca bilim insanlarının "akademik başarıyı" ölçmekte kullandıkları metriklere göre, 18 Haziran 2020 itibariyle:

• Carl Sagan'ın makaleleri ve eserleri, 30.000'den fazla defa alıntılanmıştır.
• h-index'i 77'dir. Yani Carl Sagan, her biri en az 77 defa alıntılanan 77 adet makale yayınlamıştır.
• i10-index'i 255'dir. Yani 10'dan fazla defa alıntılanan 255 makale yayınlamıştır.

Bu sayıların güncel versiyonlarına buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Popüler Bilim Çalışmaları İçin

• Üstün Televizyon Başarısı Yıllık Ödülü, Ohio State University (1981), PBS Cosmos Serisi için
• NASA Ayrıcalıklı Halk Servisi Ödülü (1977)
• Emmy Ödülü, Sıradışı Bireysel Başarı (1981), PBS Cosmos Serisi için
• Emmy Ödülü, Sıradışı Bilgilendirici Seri (1981), PBS Cosmos Serisi için
• Helen Caldicott Liderlik Ödülü, Nükleer Silahsızlanma İçin Kadın Hareketi
• Hugo Ödülü, En İyi Dramatik Sunum (1981), PBS Cosmos Serisi için
• Hugo Ödülü, En İyi Kurgusal Olmayan Kitap (1981), Cosmos kitabı için
• Hugo Ödülü, En İyi Dramatik Sunum (1998), Contact filmi için
• Yılın Hümanisti Ödülü (1981), Amerikan Hümanist Derneği
• Mantığa Övgü Ödülü (1987), Skeptical Inquiry Komitesi
• Isaac Asimov Ödülü (1994), Skeptical Inquiry Komitesi
• Campbell Anma Ödülü (1974), The Cosmic Connection kitabı için
• Joseph Priestley Ödülü, İnsanlığın iyiliğine yaptığı üstün katkılardan ötürü
• Locus Ödülü (1986), Contact kitabı için
• Peabody Ödülü, Cosmos belgeseli için (1980)
• Halk İyiliği Madalyası (1994), ABD Ulusal Bilimler Akademisi
• Pulitzer Ödülü, Genel Kurgu-Dışı, The Dragons of Eden kitabı için
• Bilimkurgu Kroniği Ödülü (1998), Contact kitabı için
• 99. En Büyük Amerikalı İlanı, Discovery Channel
• Demosthenian Edebiyat Cemiyeti Onursal Üyeliği (10 Kasım 2011)
• New Jersey Hall of Fame (2009)
• Skeptikler Pantheonu, Skeptics Inquiry Komitesi (Nisan 2011)

Gelin popüler bilime kattıklarını bir anlığına bir kenara bırakıp, akademik alandaki çalışmalarına bir bakış atalım.

Carl Sagan'ın Akademik Çalışmaları

Carl Sagan, Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'de prestijli Miller Bursu ile doktora sonrası çalışmalarını sürdürürken yayınladığı Science makalesinin başarısı nedeniyle 1961 yılında Harvard Üniversitesi astronomları Fred Whipple ve Donald Menzel tarafından üniversitede bir ders vermek üzere davet edildi. Dersin bitmesinden kısa bir süre sonra kendisine Harvard Üniversitesi'nde yardımcı doçentlik teklifi götürüldü.

Short Biography

Harvard Üniversitesi'ndeki akademisyenliği sırasında bir yandan da Dünya'nın en prestijli akademik enstitülerinden olan Smithsonian Enstitüsü'nün Astrofizik Gözlemevi'nde çalışmaya başladı.

Bu çalışmaları sırasında çok geniş bir alanda inceleme ve gözlemlerde bulundu, akademik çalışmalar yürüttü. Ancak tek bir konuya odaklanmak istemeyişi sonucunda, o dönemin "her profesör çok spesifik bir alanda çalışmak zorundadır" yaklaşımı dolayısıyla Harvard Üniversitesi'nde kalıcı olmasını sağlayacak pozisyonu alamadı.

Kimisine göre bunun sebebi, Carl Sagan'ın giderek yükselen bilim popülerleştiriciliği kariyeriydi. Harvard Üniversitesi, Sagan'ın akademik çalışmalara eğilememesinden korkmuş olabilir. Bir diğer üzücü durum, kimi akademisyenlerce popüler bilimin "başkalarının fikirlerini (ç)alıp kendini öne çıkarma" şeklinde çarpık bir görüş olarak algılanmasıydı. Halbuki 1999 yılında yayınlanan üç ayrı biyografi, 2006 yılında NASA'dan David Morrison tarafından yayınlanan analiz ve 2008 yılında Science and Public Policy dergisinde yayımlanan bir analiz, Carl Sagan'ın Bilimler Akademisi adaylığı için sahip olduğu akademik çalışmaların, akademiye kabul edilen diğer bilim insanları ile eşdeğer olduğunu göstermektedir. Buna rağmen Sagan, 1964 yılında Harvard Üniversitesi'nin prestijli araştırma ödülü olan Smith Ödülü'ne layık görüldü.

Bunun sonucunda Carl Sagan, büyük astrofizikçi Thomas Gold'un talebi üzerine Cornell Üniversitesi'nin akademik kadrosuna katıldı. Buradan öylesine memnun kaldı ki, 30 sene boyunca üniversitede araştırmalarını sürdürdü. 1970 yılında profesörlük unvanına erişen Sagan, Gezegensel Araştırmalar Laboratuvarı'nın başına geçti.

ABD Ulusal Bilimler Akademisi, Carl Sagan'ın ölümünden sonra, 1997 yılında kendisine Ayrıcalıklı Halk Hizmeti Ödülü'nü verirken, şu açıklamayı yapacaktı:

Carl Sagan sadece bilimi popülerleştirmekle kalmadı; aynı zamanda bilimin farklı yanlarını halkın anlayacağı ve takdir edeceği biçimde açıklamayı başardı. Cornell Üniversitesi'nin bu son derece başarılı ve gezegen bilimini kökünden değiştiren astronomunun kariyerine bakacak olursanız, bu bilgilerini halkın iyiliği için, çok satan kitaplar ve birinci sınıf televizyon programlarıyla nasıl kullandığını görebilirsiniz. Onun insanlığa bahşettiği hediye sınırsızdır.

Tüm bu süreçte yaptığı akademik çalışmalardan bazılarını şöyle sıralamak mümkün:

Mars Yüzeyi ve Bitki Örtüsü

Carl Sagan'ın çalışmalarından önce Mars'taki yüzey renklerinin değişimlerinin eskiden yaşamış ve yok olmuş bitki örtüsünden kaynaklandığı düşünülüyordu. Sagan, bunun nedeninin farklı yönlerde esen yüzey rüzgarları olduğunu gösterdi ve sonrasında yapılan uzay görevleri, Sagan'ın öngörülerini doğruladı. Mars üzerinde yaptığı çalışmalar birden fazla defa Science dergisinde yayınlandı. Mars'ın tozlarıyla ilgili yaptığı bir diğer çalışma ise Nature dergisinde yayımlandı.

Europa'da Yaşam

Sagan, Satürn'ün uydusu olan Titan ile Jüpiter'in uydusu Europa'da yaşam barınabileceğini öngören birkaç isimden birisiydi. Bu iki uydu, günümüzde halen Güneş Sistemi içerisinde Dünya'dan sonra yaşam barınması (ve hatta şu anda bile bulunuyor olması) muhtemel 2 gök cismidir. Titan'ın atmosferi üzerinde yaptığı çalışması Advanced Space Research dergisinde ve Nature dergisinde yayımlanmıştır.

Neptün'ün Uydusu Triton

Neptün gibi uzak bir gezegenin ufak uydusu Triton üzerinde en kapsamlı çalışmaları yürüten isimlerden birisi Carl Sagan'dır. Sagan'ın uydunun rengi ve kimyası üzerinde yaptığı çalışma, Science dergisinde yayımlanmıştır. Bu gezegensel uydudaki rüzgarın savruşturduğu tozlar ile ilgili bir diğer makalesi ise Nature dergisinde yayımlanmıştır. Uydunun stratosferik molekülleri ve organik çökeltileri ile ilgili bir diğer makalesi ise Geophysical Research Letters dergisinde yayımlanmıştır.

Halley Kuyruklu Yıldızı

Birçoğumuzun adını yakından bildiği Halley kuyruklu yıldızı üzerindeki en önemli çalışmalardan birine Carl Sagan imza atmıştır. Kuyruklu yıldızın kuyruğunu kızıl ötesi spektrumda inceleyen Sagan, organik kalıntılar tespit etmeyi başarmıştır. Bu makale Nature dergisinde yayınlanmıştır.

Satürn'ün Uydusu Iapetus

Iapetus, uzun bir süredir ta 1600'lü yıllardan beri akademisyenlerin ilgisini çeken bir uydudur. Carl Sagan, yaptığı çalışmalarla asırlara yayılan soru işaretlerini gidererek uydunun yüzeyindeki aydınlık ve karanlık bölgelerin organik kromoforlardan kaynaklandığını ortaya koymuştur. Bu çalışmaları Nature dergisinde yayınlanmıştır.

Nükleer Kış ve Dünya'da Yaşamın Sonu

Soğuk Savaş'ın tam gaz devam ettiği bir dönemde hem akademisyenlik, hem de bilim popülerleştiriciliği yapma gücüne sahip olan Sagan, bu gücünü insanlık için en faydalı yönde kullanmayı yapmayı bilmiştir. Ülkelerin bir hataya düşüp de birbirlerine nükleer füzelerle saldırmaları halinde olacak nükleer kışın nasıl bir mekanizmaya sahip olacağı ve fiziksel etkileriyle ilgili akademik çalışması Annual Review of Earth and Planetary Sciences dergisinde yayınlanmıştır. Bir diğer çalışmaları ise Science dergisinde yayınlanmıştır.

Dünya'da Erken Güneş Solması Paradoksu ve Sera Gazı Etkisi

Sagan'ın en ilginç akademik çalışmalarından birisi, erken Dünya'daki amonyak miktarının bir sera gazı etkisi yaratarak, Güneş'in etkilerinin daha kısa sürede azalmasına sebep olabileceğiyle ilgiliydi. Christopher Chyba ile yaptıkları çalışma sonucunda metan fotolizi sonucunda amonyağın yeterince korunabileceğini ve bu sayede gezegenimizin erken dönemlerindeki sıcaklığının donma noktasının üzerinde tutulabildiğini gösterdiler. Bu çalışmaları Science dergisinde "özel makale" olarak yayımlandı.

Venüs'te Tropikal İklim Hipotezinin Çöküşü

Carl Sagan'ın çalışmalarından önce Venüs'ün bir zamanlar Dünya'daki gibi, hatta Dünya'dan daha tropik bir iklime sahip olduğu düşünülüyordu. Sagan, çalışmaları sonucunda Venüs'ün tam tersine sıcak ve kuru olduğunu, bu nedenle yaşam barındıramayacağını gösterdi. Venüs'ün bulutlarının radyo dalgası saçılımlarını inceleyen Sagan, yüzey sıcaklığının 480 derece civarında olması gerektiğini gösterdi. Daha sonra kendisinin de bizzat görev aldığı NASA'nın Mariner uzay görevleri sonucunda öngörüleri aynen doğrulandı. Ayrıca Sagan, Venüs'te bir zamanlar su bulunabileceğini; ancak bu suyun sera gazı etkisiyle buharlaştığını gösteren ilk kişi oldu. Dahası, aynı gezegensel süreçlerin Dünya'da da şu anda görüldüğünü, dolayısıyla tehdit altında olduğumuzu vurgulayan ilk kişi oldu. Sagan'ın bu çalışmaları Science dergisinde yayımlandı.

Organik Moleküllerin Dünya Dışında Oluşumu

Dünya dışı yaşama ve yaşamın erken evrimine büyük ilk duyan Sagan, organik moleküllerin Dünya'ya nasıl geldiğine yönelik çalışmalar yürütmüş; gezegenimizdeki yaşamı mümkün kılacak organik bileşiklerin kaynaklarını incelemiştir. Sagan'ın bu alandaki çalışması Nature dergisinde yayımlanmıştır. Bu moleküllerin Dünya'ya kuyruklu yıldızlar ile gelebileceğine dair çalışmaları Science dergisinde yayınlanmıştır.

Agora Bilim Pazarı

Doğru Çeviklik Kılavuzu

“Şirketiniz çevik olma yolculuğunda nerede olursa olsun, Doğru Çeviklik Kılavuzu üst yönetim ekipleri için faydalı bir rehber olarak hizmet ediyor.”

– Ritch Allison, Genel Müdür, Domino’s Pizza

“Dönüştürücü değişime öncülük etmekten sorumlu iş liderleri Doğru Çeviklik Kılavuzu’ndan büyük ölçüde yararlanacaklar.”

– Paul Sanford, Kıdemli Başkan Yardımcısı, Teslimat Çözümleri, Cigna

Bu kitabı yazmaya başladığımızda okuyucuların neyi farklı yapmalarını istediğimizi sorduk kendimize. Çözmeye çalıştığımız müşteri sorunu neydi? Nihayetinde, çeviklikle ilgili olarak halka açık sayısız kitap, makale ve blog mevcut. Dünyanın neden bir diğerine ihtiyacı olsun ki?

Cevap çok basitti. Çeviklik konseptinin sinir bozucu bir hevesten daha değerli ve pratik bir araç olmasını gerçekten istiyoruz. Çevik zihniyetlerin ve yöntemlerin, bir organizasyondaki insanları çok daha mutlu ve başarılı kılabileceğine inanıyoruz. Okuyucuların, beş ila on yıl arasındaki kendi çeviklik geçişlerine baktıklarında, hayal kırıklığı ve pişmanlık yerine gurur ve tatmin duygularını hissetmelerini diliyoruz.

Endişemiz, çevikliğin modaya uygun şekilde kötüye kullanımının tüm fikri berbat etmesi. Eğer fanatikler bir tür dengesizliği tam tersi yönde düzeltmeye çalışırlarsa –ya da otoriterler bunu insanları emirlere eskisinden daha hızlı bir şekilde itaat etmeye zorlamak için başka bir uyarı olarak kullanırlarsa– çeviklik çok yakında yönetim manyaklarının kalite süreçlerine ve iş süreçlerini yeniden tasarlama faaliyetlerine dahil olacak…

Devamını Göster

₺145.00

Satın Al Tüm Ürünler

Organik maddelerin doğası ve kökeni üzerine yaptığı bazı diğer çalışmaları ise Icarus dergisinde ve Journal of Geophysics dergisinde yayımlanmıştır. Bu organik moleküllerin atmosferik uygulamaları ile ilgili bir araştırmaları ise Canadian Journal of Chemistry dergisinde yayımlanmıştır. Titan'ın organik yapısına, manyetosferine ve diğer gezegensel özelliklerine dair yayımlanan diğer akademik makalelerine buradan, buradan, buradan ulaşılabilir. Jüpiter ve Titan'ın atmosferinde bulunan polisiklik aromatik hidrokarbonlara yönelik makaleleri ise The Astrophysical Journal dergisinde yayınlanmıştır.

NASA Danışmanlığı ve Apollo Görevleri

Sagan, NASA'nın ilk kuruluşundan itibaren en önemli danışmanlarından biri olarak çalışmalarını sürdürdü. Örneğin Apollo astronotlarının Ay'a gönderilmesinden önce onlarla brifing verip, yapmaları gerenlerin üzerinden geçen kişi Sagan'dı. Sagan, ayrıca NASA tarafından Güneş Sistemi'ni keşfetmek üzere yapılan robotik görevlerin hemen hepsinde yer aldı. Örneğin öncelikle Pioneer 10 ve Pioneer 11, sonrasındaysa Voyager 1 ve Voyager 2 sondalarına eklenen Altın Plak üzerinde çalışan kişi Sagan idi. Voyager 2 sondasının Neptün geçişi sırasında elde ettikleri verilerle ilgili bir akademik makalesi Science dergisinde yayınlanmıştır.

Ayrıca Dünya'nın uzaydan fotoğraflanması ile ilgili akademik çalışmalarından birisi Journal of Geophysics dergisinde yayımlanmıştır. Ay'ın uzaydan fotoğraflanması ile ilgili çalışmaları ise Science dergisinde yayımlanmıştır. Dünya'da yaşamın bulunup bulunmadığını Galileo gibi bir uzay sondası ile tespit edip edemeyeceğimize dair oldukça ilginç bir diğer makalesi ise Nature dergisinde yayımlanmıştır.

Dünya Dışı Zeki Yaşam Arayışı

Carl Sagan, ABD'nin Dünya dışı yaşam arama programı olan SETI'nin öncü bilim insanlarından birisiydi. SETI bugüne kadar uzay dışı yaşama dair hiçbir ize rastlamadı; ancak çabaları devam ediyor. Öte yandan Sagan'ın galaksiler arası medeniyetler ile ilgili popüler çalışmaları Astronomy & Geophysics dergisinde; akademik çalışmaları ise The Astrophysical Journal dergisinde yayımlandı.

UFO'lara Yönelik Akademik İncelemeler

Carl Sagan, ömrü boyunca UFO fanatikleriyle mücadele ederek, bilimin sahtebilim tarafından bulandırılmasının önüne geçmeye çalıştı. Sayısız "UFO" iddiasını bilimsel verilerle çürüttü ve bu sayede, halk arasında dolanan yalan haberlerin ortadan kaldırılmasına katkı sağladı. Bu konuda ABD Kongresi önünde bilirkişi olarak ifade verdi.

Planetary Society

Günümüzde de en önde gelen bilim cemiyetlerinden biri olan Gezegensel Cemiyet'in (Planetary Society) kurucusudur. Cemiyet, sayısız genç bilim insanının önünü ve ufkunu açmayı hedeflemektedir.

Sonuç

Liste böyle uzayıp gidiyor; ancak Sagan'ın onca kitap, belgesel, konuşma arasında bir de bu müthiş çalışmaları yürütüp, Dünya'nın en prestijli akademik dergilerinde yayın yapabilmiş olması takdire şayandır.

Sagan'ın akademik geçmişine dair bir listeyi buradan görebilirsiniz.

Ne yazık ki Sagan, 1996 yılında, 62 yaşındayken, miyelodisplazi hastalığı nedeniyle hayatını kaybetti. 3 defa kemik iliği transferi yapılmasına rağmen iyileştirilemedi ve sonunda, şiddetli bir şekilde zatürreye yakalanarak hayatını kaybetti.

Karanlık Bir Dünyada Bilimin Mum Işığı, Carl Sagan

Hem akademik bilime, hem de popüler bilime eşi benzeri görülmemiş düzeyde katkılar sağlamayı başarmış, ömrü boyunca milyonlarca insanın hayatına dokunmuş, halkı ayrıştırmaksızın bilimi sevdirmeyi ve önemini algılatmayı başarmış, bilimi fildişi kalelerinden çıkarıp halka ulaştırmayı başarmış, bu yolda hor görülmüş olmasına rağmen yılmadan çalışmalarını sürdürmüş ve Evrim Ağacı gibi yüzlerce, belki binlerce bilim oluşumuna ilham ve yol gösterici olmuş bu büyük dehayı derin bir saygıyla ve özlemle anıyoruz.

Yerini doldurmak belki imkansız; ancak başarılarından ilham alarak meş'aleyi daha uzaklara taşımak için gece-gündüz demeden çalışmayı sürdüreceğiz.