Yarı Beyinle Yaşamak | Hemispherektomi

Beyin, insan bedeninin en karmaşık ve en hayati organlarından biridir. Tüm bilinç süreçlerimizi, motor fonksiyonlarımızı ve duygusal tepkilerimizi yöneten bu organ, tarih boyunca sayısız bilimsel araştırmanın odak noktası olmuştur. Ancak, beyin cerrahisinde gerçekleştirilen bazı operasyonlar vardır ki, duyduğunuzda inanması güç gelebilir. Bunlardan en şaşırtıcı olanı, hemispherektomi adı verilen cerrahi işlemdir.

Hemispherektomi, beynin bir yarısının tamamen çıkarılması veya işlevsiz hâle getirilmesini içeren bir ameliyattır. Daha da ilginci, bu operasyonu geçiren bazı hastalar, büyük ölçüde normal yaşamlarını sürdürebilmekte, hatta bilişsel ve motor fonksiyonlarının büyük kısmını koruyabilmektedir. Peki, beynin yarısı olmadan yaşamak nasıl mümkün olabiliyor? Bu makalede, bu olağanüstü cerrahi işlemin arkasındaki bilimsel gerçekleri inceleyeceğiz.

Hemispherektomi Nedir ve Neden Yapılır?

Hemispherektomi, ilk olarak 20. yüzyılın ortalarında geliştirilmiş ve genellikle şiddetli epilepsi vakalarında kullanılan bir cerrahi tekniktir. Özellikle, tek bir beyin yarımküresini etkileyen ve diğer tedavi yöntemlerine yanıt vermeyen hastalarda uygulanır. Bu operasyonun amacı, beynin bir yarısındaki aşırı elektriksel aktiviteyi tamamen ortadan kaldırarak hastanın nöbetlerini durdurmaktır.

Hangi Durumlarda Yapılır?

Bu ameliyat genellikle şu hastalıkları tedavi etmek için uygulanır:

Rasmussen Ensefaliti: Beynin bir yarısını etkileyen, ilerleyici iltihaplanma ve nöbetlere neden olan nadir bir hastalık.

Doğuştan Beyin Anomalileri: Beynin bir tarafının yeterince gelişmemesi veya büyük hasar görmesi.

Şiddetli Tek Taraflı Epilepsi: Medikal tedavilerle kontrol edilemeyen, sürekli nöbetlere neden olan vakalar.

İskemik Felç Sonrası Kalıcı Hasar: Beynin bir tarafındaki fonksiyonların geri döndürülemez biçimde zarar görmesi.

Beynin Yarısı Alındığında Ne Olur?

Beynin iki yarımküresi birbirinden farklı görevler üstlenir. Genellikle sol yarımküre, dili işleme ve mantıklı düşünme becerileriyle ilişkilidirken, sağ yarımküre daha çok uzamsal farkındalık, yaratıcılık ve sezgisel düşünce süreçlerinden sorumludur.

Ancak, işin en şaşırtıcı kısmı şudur: Eğer bir kişi genç yaşta (genellikle 5 yaşından önce) hemispherektomi ameliyatı geçirirse, beyin plastisite adı verilen olağanüstü bir yetenek göstererek kayıp fonksiyonları yeniden düzenleyebilir.

Beyin Plastisitesi: Yeniden Yapılanma Mucizesi

Plastisite, beynin hasar gördüğünde veya bir bölümü çıkarıldığında bile kalan bölümlerin işlevleri yeniden üstlenmesini sağlayan bir özelliktir. Eğer ameliyat erken yaşta yapılırsa, sağlam kalan yarımküre zamanla diğer tarafın görevlerini üstlenerek hastanın bilişsel ve motor becerilerini büyük ölçüde korumasını sağlar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Yetişkinlerde plastisite bu kadar güçlü olmasa da, genç yaşta hemispherektomi geçiren çocukların çoğu konuşmayı, yürümeyi ve hatta okuma-yazmayı öğrenmeye devam edebilir.

Hemispherektomi Sonrası Hastalar Ne Durumda?

Gerçek hasta öyküleri:

Cameron Mott – "Beyninin Yarısı Olmadan Büyüyen Kız"

Cameron Mott, 3 yaşında şiddetli epileptik nöbetler yaşamaya başladı. 6 yaşına geldiğinde nöbetler dayanılmaz hâle gelmişti ve doktorlar sağ beyin yarımküresinin alınmasını önerdi. Ailesi büyük bir risk alarak hemispherektomi ameliyatına onay verdi.

Ameliyat sonrası Cameron ilk başta vücudunun sol tarafını hareket ettirmekte zorlandı. Ancak birkaç ay içinde beyni kendini yeniden düzenledi ve yıllar içinde yürümeyi ve konuşmayı tamamen geri kazandı. Bugün, normal bir genç olarak hayatına devam ediyor ve zekâ seviyesi ortalamanın üzerinde.

Jody Miller – Ameliyattan Sonra Bile Koşabilen Kız

Jody, Rasmussen ensefaliti nedeniyle 3 yaşında ameliyat olmak zorunda kaldı. Sol beyin yarımküresi çıkarıldıktan sonra doktorlar onun hayat boyu motor fonksiyon kaybı yaşayabileceğini düşündüler. Ancak Jody’nin beyni hızla uyum sağladı ve yıllar içinde sadece hafif bir hareket kısıtlılığıyla yaşamına devam edebildi. Bugün, herhangi bir kısıtlamaya sahip olmadan koşabiliyor ve eğitimine devam ediyor.

Beynin Yarımküreleri Birbirini Nasıl Telafi Edebiliyor?

Bu ameliyatın başarısının ardındaki en büyük etkenlerden biri, beynin "yanlış kablolamaya" karşı duyarlılığıdır. Eğer bir fonksiyonu yöneten bölge alınırsa, beyin alternatif yollar oluşturarak bu fonksiyonları başka bölgelere taşıyabilir.

Sağ Beyni Alınan Kişilerde Neler Gözlemlenir?

Yüz tanıma ve uzamsal algıda zorluklar ve duygusal ifadeleri yorumlamada hafif eksiklik

Sol Beyni Alınan Kişilerde Neler Gözlemlenir?

Dil öğrenme sürecinde zorluklar, konuşma hızında ve kelime seçmede yavaşlık

Ancak beyin bu kayıpları zamanla telafi edebilir, bu yüzden birçok hasta tam bağımsız bir hayat sürebilmektedir.

İnsan Beyni Tahmin Edilenden Çok Daha Güçlüdür

Hemispherektomi ameliyatı, insan beyninin ne kadar esnek ve uyarlanabilir olduğunu gösteren en güçlü kanıtlardan biridir. Beynin bir yarısını kaybetmek, ilk bakışta yaşamı tamamen değiştirecek gibi görünse de, özellikle genç hastalarda kalan beyin dokusu zaman içinde fonksiyonları yeniden düzenleyerek büyük ölçüde normal bir yaşam sunabilir.

Bu inanılmaz gerçek, insan beyninin hâlâ tam olarak çözülememiş bir mucize olduğunu ve bilim dünyasının her gün yeni keşiflerle bu mucizenin sınırlarını zorladığını göstermektedir.

"Ve Allah her şeyi en güzel şekilde yaratandır." (Saffat, 37:125)^{[1], [2], [3], [4], [5]}