Şiddeti Kategorize Etmek ve Hak Ayrımcılığı Meselesi

Günlük hayatta birçok şiddet olayı ile karşılaşıyoruz. Kadına şiddet, erkeğe şiddet, çocuğa şiddet, hayvana şiddet, doğaya şiddet, eşcinsellere şiddet, siyahilere şiddet; fiziksel şiddet, sözlü şiddet, psikolojik şiddet ve daha nicesi...

Bu şiddeti ortadan kaldırmak için kullanılan yasal hakları kategorize ettiğimizde ilginç bir tepki gelebiliyor:

Şiddet, şiddettir. Ayrımcılık Yapmayın.

Bir kategoriye sunulan itirazlar bütün kategoriler için de aynı olduğundan burada "kadına şiddet" üzerinden gideceğim. Kadın haklarını savunanlar derken bu kategorizasyonu savunanlardan, kadına şiddet uygulayanlar derken ise bu hakları yerle bir edenlerden bahsediyorum. Şiddet kelimesini her türlü haksızlığı, adaletsizliği, eşitsizliği kapsayan bir anlamda kullanıyorum. Şimdi, bu itirazın gerekçesine gelelim:

Kadına şiddetten bahsederken toplumsal cinsiyet eşitliği istiyorsunuz. Yani toplumsal cinsiyetlere eşit olarak bakılmasını, fırsat eşitliği sağlanmasını istiyorsunuz. Toplumsal cinsiyete göre ayrımcılık yapılmamasını istemenize rağmen "kadına şiddet" diyerek gereksiz bir ayrım yapıyorsunuz.

Bu itiraz ilk bakışta haklı görünüyor olabilir ancak itirazda "ayırmak" eylemi, yüklü bir biçimde "kötü" anlamda kullanılmıştır. Eğer ki kadına şiddete karşı kadın haklarını savunanlar, kadınların haklarını diğerlerine göre üstün görüyorsa bu "kötü niyetli bir ayrım"dır. Ancak ayırmak olarak nitelendirilen bu eylem, durumları kategorize etmek için kullanılıyorsa alt kategoriler, ana kategoriden niteliksel olarak farklı değildir. Sadece bir yapıyı veya sorunu daha kolay anlamak için o konuya yakınlaştırma yapılmıştır.

Sorunları Çözmek için Taksonomik Bakış Açısı

Aslında şiddeti kategorilere ayırmak, canlılığı taksonomik birimlere ayırmak gibidir. Sınıflandırma, gruplara ayırma, kategorilendirme anlamsız sebeplerle yapılırsa kutuplaştırmaya sebep olabilir ve bu durum kötü sonuçlar doğurabilir. Bunu Sosyal Kimlik Teorisi'nde görüyoruz. Ama gördüğümüzün sadece kötü sonuçlar olmadığını unutmamalıyız. Eğer kategorizasyon, doğru bir şekilde yapılırsa sorunu çözmeyi sağlar.

Taksonomide aşağı inildikçe türlerin ayrıntıları artar. Yukarı çıkarsanız daha "genel özelliklerle" karşılaşırsınız. "Hayvan, hayvandır." diyebilirsiniz. Bu önerme totolojik de olsa doğrudur. Zaten "modern insan"ın homo sapiens türü olduğundan bahsettiğinizde insanı hayvanlardan ayrı bir aleme koymuş olmazsınız. İnsanın özelliklerini daha iyi anlamak için insanın taksonomisine doğru yakınlaştırma yapmış olursunuz. Taksonomik özellikler sistematiktir. Hayvan deyince genel hatları anlarsınız ancak sistematik özelliklerde özele doğru gittikçe ayrıntıların tıpkı bir evrim ağacı gibi dallanıp budaklandığını fark edersiniz. İnsanlar ile ilgili sistematik bir sorunla karşılaştığınızda hayvanlar taksonu size ana hatları ile genel bir bilgi sağlayabilir. Ancak sorunu genelleştirerek çözemezsiniz çünkü sorunlar tıpkı bir evrim ağacı gibi dallanıp budaklanmıştır. Ne kadar özele ve ayrıntıya inerseniz sorunu o kadar ayrıntılı analiz edersiniz ve bu da o kadar ayrıntılı bir çözüm demektir.

Mantık Hatalarını Çözmek için Taksonomik Bakış Açısı

Mantık hataları, taksonomik bakış açısına harika bir örnektir. İnsan zihni, o muhteşem sayılan özelliklerinin yanında aslında birçok mantıksal safsata ve önyargıya düşmeye yatkındır. Bilişsel önyargıları ve mantıksal safsataları birçok kategoriye ve türe ayırabiliriz. Örnek olması açısından bu infografiğe ve bu listeye bakabilirsiniz.

"Mantık hatası, mantık hatasıdır, ayrım yapmayın." deyip geçebilirsiniz. Önyargılar, safsatalar ve mantık hatası azaltma teknikleri temelde benzerdir ve temel benzerlikleri kavramak, bu hataları azaltmaya gerçekten yardım eder. Ancak ayrıntılı sorunlarda gerçekten işe yaramasa yüzlerce farklı mantık hatası tanımlanmazdı.

Mantık hatalarını bilen ve mantık hatalarına düşmemek için çabalayan biri, kendi düştüğü spesifik bir hatayı fark etmekte zorlanabilir. Örneğin Maskeli Yüz Safsatası'na düşen biri, mantıksal hataları bilse de o hataya düştüğü için anlık olarak kendi hatasını bir hata olarak görmeyecektir. Bu durumda genel olarak mantık hatalarını anlatamazsınız çünkü kendi hatasını mantık hatalarından ayıran zaten o kişidir. Sorunu daha kesin bir şekilde çözmek istiyorsanız o mantık hatasının türünü söyler, sorunun ayrıntılarına girer ve çözümünü özel olarak anlatırsınız. Böylece sorun daha kolay bir şekilde çözülecektir. Aynı zamanda bu özel çözüm, kişiye genel olarak mantık hatalarına düşmemek konusunda yardım edecektir.

Şiddet Sorununda Taksonomik Bakış Açısının Önemi

Yukarıdaki örneklerde açıklandığı gibi kadına şiddet ve kadın haklarından bahsederken de kadın haklarını canlı hakları/insan hakları/birey haklarından ayrı bir nitelikte görmüyoruz. Sadece kadına şiddeti daha iyi bir şekilde çözebilmek adına ona yakınlaştırma yapıyoruz. Kadına şiddet, diğer bütün şiddet türleri gibi dallanıp budaklanan özel bir sorundur. Sihirli bir değneğiniz yoksa herkese aynı anda genel bir bakış açısı sağlayamazsınız. Bu yüzden genel bakış açısı ile bütün sorunları aynı anda çözemezsiniz.

Her özel şiddet türünün kendine özel bir sistematiği vardır. Bir sorunu çözmek için özel sistematiğe odaklanılmasının sebebi o sorunu diğerlerinden üstün görmek, sorun yarıştırmak, "ayrıştırmak" değildir. Tam tersine, ayrıştırmayı ortadan kaldırmak istiyorsanız derinleşmiş sorunların çözümüne odaklanmak için buna başvurmak zorundasınız.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Buna karşı çıkanlar şöyle diyecektir:

Kadın hakları insan haklarıdır. Kadın haklarını savunmak yerine kadınlar için de insan haklarının geçerli olmasını savunun, kadın-erkek diye bir ayrım yapmayın.

Bu itirazı birey hakları ve canlı haklarına kadar genelleştirmek mümkündür. Ancak ayrımı kadın haklarını savunanlar yapmamaktadır. Kadın haklarını savunanlar, zaten kadın haklarını insan haklarından ayrı görmemektedir. Kadın haklarını insan haklarına dahil etmeyenler, kadına şiddet uygulayanlardır. Kadına şiddet uygulayanlar, insan haklarının genel bakış açısını ve ana hatlarını anladıklarını düşünebilir. Bu bir bilişsel çelişki oluşturacaktır. Şiddet uygulayanlar, bu bilişsel çelişkiyi çözmek için kadınları "insan hakları" genel bakış açısının dışında görecektir. Bu yüzden sorunu genelleştirmenin ya da genel bakış açısı ile çözmeye çalışmanın bir faydası olmayacaktır.

Kısaca: "Kadına şiddet uygulayanlar, kadınlara insan oldukları değil, kadın oldukları için şiddet uyguluyor." Şiddet uygulayanlar, insan haklarını bilse bile cinsiyetleri sebebi ile kadınlara toplumsal, psikolojik, siyasi şiddet uyguladığı için cinsiyet sadece biyolojik bir olgu olmanın ötesine geçmiştir.

Sorun cinsiyet kaynaklı ise sorunu çözmek için cinsiyeti vurgulamanız gerekir. Cinsiyeti vurgulamaktan kaçmak, sorunun ayrıntısını görmezden gelmektir. Örneğin "Aynı işi yapan ve aynı emeği veren iki insandan birinin daha az maaş alması." sorunun genel tanımıdır. "Aynı işi yapan ve aynı emeği gösteren herkes aynı maaşı alsın." ise bir ana fikirdir, temennidir ve sadece bunu demek ile yetinirseniz ütopyadır. Sorunu çözmek için sorunun ayrıntısına inmek zorundasınız. Önce sorunun cinsiyet ile ilgili olduğunu kabul edersiniz. Bu cinsiyetleri ifade edersiniz. "Aynı işi yapan ve aynı emeği veren kadınlar, erkeklerden daha az maaş alıyor. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği var ve çözmek için şunlara başvurmalıyız." dediğiniz anda kadın haklarını savunmuş olursunuz.

Hakların Kazanılmasında Özel Bir Başarıyı Genelleştirmek

Kadınlar (ve onlara destek verenler), haklarını onlara şiddet uygulayanlara karşı direnerek, mücadele ederek, söke söke kazandı ve yine öyle olacak. Bu hakların kazanılmasını sağlayan şey, özel olarak kadınlara yönelik şiddete başkaldırmaktır.

Kadın haklarını savunmak, aynı zamanda insan haklarını savunmayı da kapsamaktadır. Özel başarılar, genel ana fikrin sonucunu güçlendirir. Kadın haklarını sağlamak, insan haklarını sağlamak ve "Her insan insan haklarından yararlanmalıdır." ana fikrinin gerçek olmaya yaklaşması açısından önemli bir başarıdır. Ancak bu başarı ana fikir sayesinde kazanılmamıştır. Ana fikir sorunu çözmek için yeterli gelmediği için özel olarak kadın hakları savunulmuştur. Esas başarı kadın hakları savunucularına aittir ve bu başarı ana fikir olan insan haklarını desteklemiştir. Başarıyı genelleştirmek, bütün özel tarihsel süreçleri ve özel mücadeleleri yok saymaktır.

Sonuç

Burada özel olarak kadın hakları ve kadına şiddete odaklanılmış olsa da taksonomik bakış açısı diğer hak ve şiddetler de dahil olmak üzere benzetme yönüne uyan her durum için sorunları çözmemizi kolaylaştıracaktır. Bu bakış açısını suistimal ederek kendini ana kategoriden de ayıran, haklarını almak için diğer hakları ezen ve tribalizm kurbanı olanlar elbet olacaktır. Bakış açısını çarpıtanlar, bu bakış açısının dışına çıkmış demektir. Saman Adam Safsatası nedeni ile bu özel mücadeleyi yok saymamalıyız.