Toksik Sosyal Medya Dilinin Çelişkisi

Sosyal medyadaki yorum kavramı, genel olarak etkileşime dayalı olduğundan yapıcı olmasını beklemek bir hayli güç. Sonuçta herkesin argümanlarla saygı çerçevesinde fikirlerini belirttiği ve tartıştığı entelektüel bir ortam "çok sıkıcı" olurdu ve bu da para getirmezdi. Elbette bunu isteyen kullanıcılar da olduğu için Evrim Ağacı gibi "entelektüel sosyal medya" olma amacı güden platformlar olacaktır. Ancak ana akım sosyal medyayı kullanan "genel" kitlenin böyle bir amacı olmadığından ana akım sosyal medya firmaları için bu yönde bir iyileştirmeye yatırım yapmak, çok zahmetli ve "gereksiz" olacaktır. En iyi etkileşim getiren yorumlar, birilerine laf atma, haklı görünmeye çalışma, çarpıcı iddialar sunma amacı güden yorumlar olduğu için en çok kâr getiren sistem de bu yönde olacaktır. Elbette salt bu şekilde olursa da bir süre sonra sıkıcı olacağından firmalar bu kaotik ortamı yok etmeyecek biçimde basit moderasyon araçları ile durumu dengelemeye çalışacaklardır.

Toksik Sosyal Medya Dili Nedir?

İşte söz konusu olan bu yönde bir etkileşim olunca karşımıza "toksik dil" kavramı çıkıyor. Burada toksik dili, karşıdaki kişinin pek cevap verme şansının olmadığı ama onu rahatsız etmeyi amaçlayan ifadeler anlamında kullanıyorum.

Önce Sosyal medyada toksik dil yöntemini kullanan kişilerin mantığını kısaca anlayalım. Genellikle (siyasi parti, futbol, ideoloji veya herhangi bir konuda) fanatik olarak nitelendirilebilecek kişiler, savundukları tarafı haklı çıkarmak için mantıksal olarak oldukça zayıf klişeler ("Çıkar telefonunu göster.", "Yol yaptı." vb.) öne sürerler. Bu kişilerle yapıcı şekilde mantıksal argümanlarla tartışmak, hatalarını kabul ettirmek pek mümkün değildir. Ayrıca fanatik olan taraf mantığı bastıracağından sizin onu bastırmanız gerekir. Karşıdaki kişiyi bu fanatik söylemleri kullanmaktan caydırmak ve rahatsız etmek için toksik dile (Ok boomer, sil, sus, napim vb.) başvurulur.

Toksik İfadeleri Mantıksal İfadelere Çevirmek

Aynı şekilde "duyar kasmak" ifadesini ele alalım. En klişe hali ile birisi kendisi için bir harcama yaptığında gelebilecek olan "Afrika'daki çocuklar açken bunu yapman hoş değil." ifadesi "duyar kasmak" olarak nitelendirilir. Bu durumda mantıksal olarak sağlam ya da geçerli bir bağı olmayan ancak kişinin kendisini dış olaylara karşı hassas göstermeye çalıştığı ifadeleri duyar kasmak olarak tanımlayabiliriz. Örneğin yukarıda verdiğim örnekte Afrika'daki çocukların aç olması ile benim kendime bir şeyler almam arasında güçlü bir mantıksal bağ yoktur. Bu, bir çeşit Whatabotism'dir. Aslında duyar kasmak, duyarlı olmanın çarpıtılmış versiyonu olarak görülebilir.

Başka bir örnek verecek olursak özel hayat ile iş hayatını karıştırıp özel hayatında içki içtiğini gördüğünüz bir öğretmene "Öğrencilerinizi biraz daha düşünün, içki içmek yerine onlara vakit ayırın, içki içerek onlara yardım etmiyorsunuz. Kötü örnek oluyorsunuz." dendiğini düşünelim. Bu durumda kişi, öğretmene yönelik olumsuz gördüğü bilgiyi öne sürerek öğretmeni düşürmeye çalıştı. Bu, kuyuyu zehirleme safsatasıdır. Öğretmen, işinde nasıl örnek olması gerektiğini planladığı ve bu plana uyduğu sürece işini yapıyor demektir. İşi dışında içki içmesi mantıksal olarak alakasızdır.

Halk arasında kalıplaşmış ve mecazi anlama gelmiş "köpek gibi" ifadesini "Köpeklere öyle diyemezsin. Haddini bil!" diyerek eleştiren biri olduğunu düşünelim. Bu durumda mecazi anlam ile gerçek anlam hatalı şekilde eşitlenmiştir. Dolayısı ile eleştiri mantıksal olarak geçersizdir.

Buradan da görebileceğiniz gibi mantıksal olarak hatayı analiz ettiğimizde ve mantıksal olarak geçersiz olduğunu gösterdiğimizde ifadeler toksiklik içermemektedir. Mantıksal çerçevede tanımlanmış bir terime dönüşmektedir. Tabii ilk paragrafta izah ettiğim üzere sosyal medya için mantıksal çerçevede tartışmak pek mümkün olmadığından tanımdaki "mantığın" yerini toksiklik alınca duyar kasmak kavramının da çarpıtıldığını görebiliriz.

Mantığın Çarpıtılması

Örneğin toplumsal cinsiyet kavramı ve toplumdaki algının kadın ve erkeklere verdiği hasarlar konusunda mantıksal olarak yapıcı eleştiri içeren argümanlar sundunuz. Ama karşıdaki kişi bu konuyu önemsemiyor ve bunu "duyar kasmak" ve "boş yapmak" olarak nitelendirip üstüne de "napim" gibi sizin hiçbir argümanınıza cevap vermeden sizi rahatsız etmeyi amaçlayan ifadeler kullanıyor. Bu durumda ne oldu? Bir ifadeyi bu şekilde yargılamak için argümanları mantıksal olarak analiz etmek, karşı argüman üretmek gerek. Bu yapabilmek için de düşünmek gerek. Ancak kişi, bu konuya baştan ön yargı ile yaklaşıp hiç düşünmedi. Hiç düşünmediği için de önemsiz görmeye devam etti. Bu yüzden size karşı mantıksal olarak sağlam bir karşı argüman üretemediğinden (yani düşünmek zor geldiğinden) düşünme gerektirmeden yapılabilecek en kolay hareketi yapıyor. Sizi rahatsız ederek, toksiklik yaparak sizi mantıksal argümanlarla ilerlemesi gereken tartışmadan koparmaya çalışıyor. Bu sayede ya umursamayacak ya da cevap veremeyeceksiniz. Bu da kendi gözünde "atışmasını kazandığı" algısı yaratacak.

Toksik Çelişki ve Sonuç

Yani kısaca böyle bir durumda toksiklik yapan kişi, hiç düşünmediği için fanatik bir şekilde o konunun önemsiz olduğu konusunda bir yargıda bulunmaya devam etti. Mantıksal olarak oldukça zayıf toksik dil klişeleri öne sürerek (toksik dili mantığı bastırmak için kullanarak) tartışmada üste çıkmaya çalıştı.

Bu tanıdık geldi mi? Evet. Toksik sosyal medya dilinin amaçlarından olan, fanatik kişilerin fanatikliğini yenmek için kullanılan ifadeler; çelişkili bir biçimde kişinin düşünmeyi durdurmasına, sorgulamamasına, fanatikleşmesine yol açtı. Bu tür bir yöntemle mantıksal argümanlardan kaçıp üste çıkmaya çalışmak, sadece düşünmekten aciz kişilerin kaçma yöntemidir.

Bir tür düşünce durdurucu klişe diyebiliriz. Düşünceyi durdurmaya karşı koymanın en güzel yolu, tartışmayı düşünülmesi ve sorgulanması gereken bir şekle çevirmektir. Diğer canlılara kıyasla daha kapsamlı düşünmemize olacak sağlayan koca beynimiz ve zekamız boşuna evrimleşmedi, değil mi? Kimse düşünmekten, sorgulamaktan kaçmamalı.