Meşruiyet, Egemenlik, Otorite... Bir Devleti Olduğu Şey Yapan Temeller

En Büyük Küme: Devlet

Modern dünyada insanoğlunun hiyerarşik olarak içinde bulunduğu sosyopolitik alt kümeleri sıralayacak olursak bu kümelerin en sonunda ulaşacağı birliktelik hâline devlet denir. 21. yüzyılda yeryüzünde yaşayan 8 milyon "uygar insanın" hiçbiri kendisini devlet olgusundan bağımsız bir şekilde yaşıyor olarak göremez. Zira içinde bulunduğumuz çağda belirli bir ulusça egemenlik altına alınmamış veya henüz kolonileştirilmemiş -insan yaşamına elverişli- toprak bulunmamaktadır. Daha kapsamlı açıklamak gerekirse binyıllardır dış dünyadan izole şekilde yaşayan Kuzey Sentinel Adası yerlileri dahi resmî olarak Hindistan hükûmetinin ev sahipliği altındadır. Devletleri ise var oldukları kurumlar yapan, yani bir bakıma devletleri devlet yapan bazı temel şartlar vardır. Bu şartlar üç temel başlık altında incelenebilir. Meşruiyet, egemenlik, otorite... Dilerseniz bu kavramların entelektüel dünyalarına bir bakış atalım.

Meşruiyet: Hükûmetin Kabul Edilebilirliği

İlk çağlarda ve nispeten yakın dönemdeki monarklarda kral veya kraliçenin hükümranlığını kendisinden önce gelmiş yöneticilere dayandırması olarak tanımlanan meşruiyet kavramı, özü itibarı ile devlet yönetimine gelen yönetici ve hükûmetin halkına kendini kabul ettirebilmesi anlamına gelmektedir. Kavram, aynı zamanda bir devletin uluslararası arenada gördüğü değer ve itibarla da doğru orantılıdır. Bilhassa Orta Çağ'dan sonra bu kavram, sadece yasal bir şekilde yönetme hakkını elinde bulundurabilme anlamını kaybetmemekle beraber buna ek olarak psikolojik himaye ve yönetebilme anlamlarına da gelmektedir. Günümüzde bir hükûmetin meşruluğu, onun geniş halk kitleleri tarafından kabul edilebildiği bir tutumu işaret eder. Çağımızdan bir örnek vermek gerekirse Amerika Birleşik Devletleri'nin oldukça meşru bir devlet olduğunu, seçimlerle yönetimde söz sahibi olan iki büyük partiden hangisi olursa olsun halkının hükûmettekine anayasal dönem boyunca saygı duyduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Öte yandan meşruluğun az veya hiç olmadığı ülkelerde sivil itaatsizlik eylemleri ve ulusal egemenliğin kaybına kadar giden hadiselerin vuku bulması beklenmedik gelişmeler değildir. Bu bakımdan meşruiyet olmadan hükûmetler etkisizdir.

Egemenlik: Hak İddiası ve Sınırları Korumak

Meşruiyet gibi egemenlik kavramı da ilk ve yakın çağların monarklarında bir hükümdarın kendi toprakları üzerindeki nüfuzunu (gücünü) ifade eden bir kavramdı. Ne var ki bu kavram özellikle Fransız Devrimi'nden sonra dünyada yaygınlaşan eşitlik, özgürlük ve kardeşlik fikirleri doğrultusunda sırayla yeryüzünün her köşesinde kurulan cumhuriyet rejimleri ile birlikte yeniden anlam kazanarak bir ülkenin meşru sınırları dahilinde hak iddia etmesi, ulusal sınırlarını dış istilalara karşı koruması anlamına gelmeye başladı. Bu doğrultuda "Egemen Devletler" dediğimiz gelişmiş veya yarı gelişmiş ülkeler, anavatanlarının düşman uluslarca işgaline karşın caydırıcı birer güç olarak ulusal veya yerel ordular bulundururlar. Aynı şekilde bu devletler ulusal sınırlarını korumak maksadıyla kapsamlı vize ve pasaport uygulamalarına da ihtiyaç duyarlar. Bir ülkenin egemenliğini tehdit eden unsurlardan çağımızda en önde geleni hiç kuşkusuz terör tehdididir. Egemen devletler, halkını yerli veya yabancı kaynaklı terör örgütlerinden korumak mecburiyetindedir. Öte yandan egemenlik olgusu 21. yüzyılın güncel politik atmosferi içerisinde meşruiyet kavramı ile sıkı bir ilişki içerisindedir. Egemenlik olmadan meşru bir hükûmet kurulamayacağı gibi meşruiyet olmadan egemenlik de etkisiz elemandır.

Otorite: Bir Lider, Bir Ulus

Sosyopolitik olarak otorite olgusunu tanımlayacak olursak, liderlerin başkalarını kendine itaat etme noktasında sergilemiş oldukları psikolojik kabiliyetidir. Bu kabiliyet genellikle meşru makam gücüne dayanan bir yükümlülük duygusu ile ilişkilidir. Gündelik hayattan örnek vermek gerekirse asker, üstüne itaat eder. Sürücü, trafik polisinin buyruklarını dinlemek zorundadır. Öğrenci, sınıfta bulunduğu süre zarfında öğretmene karşı sorumluluk taşır. Aynı şekilde bütün bu insanlar da içinde yaşadıkları ülkenin politik liderine saygı gösterirler. Lâkin bu saygı sadece demokratik yöntemlerle gelmek zorunda değildir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri 38. Devlet Başkanı Gerald Ford seçimle değil, var olan başkanın (Richard Nixon) anayasal görev süresi dolmadan istifası ile göreve atanmıştır. Veya "Sivil Haklar Tasarısı"nı kongreden geçiren Amerikan Başkanı Lyndon B. Johnson, göreve önceki başkan Kennedy'nin vefatının ardından başlamıştır. Yine de bu başkanlar Kuzey Amerika'daki çoğu politik kaynağa göre bazı seçimle başa gelmiş başkanlardan genel anlamda daha başarılıdır. Halk, bu noktada saygı ve itaati doğrudan makamın kendisine verir. Dünyanın gelişmiş demokrasilerinde sistem böyle işler.

Kapanış

Devletleri kuran, hükûmetleri işlevli kılan üç temel politik unsuru inceledik. Elbette pratik yaşamda bir yönetimin başarılı olup olmayacağını belirleyen birçok farklı etmenden söz edilebilir. Bunlar savaşlar, salgın hastalıklar, kıtlık veya doğal afetler olabilir. Veya bu üç kavrama ek olarak demokrasi ve anayasa da eklenebilir Fakat günümüzde işlevli ve sürdürülebilir bir devletin inşası için bu üç önemli kriterin hiçbiri otomatik değildir. Hepsi kazanılmalıdır ve biri erozyona uğrarsa onu diğer ikisi takip eder. Aynı şekilde biri gelişir ve güçlenirse diğerleri de onu izler.