Amerika'da Aşırı Sağ: Trump' ın "Yeni Dünyası"

Yeniden En Tepeye

Kasım ayında gerçekleştirilen seçimlerde rakibi Kamala Harris'i mağlup ederek "siyasi bir geri dönüş"e (political comeback) imza atan Donald J. Trump, geçtiğimiz günlerde düzenlenen yemin törenini takiben göreve başladı. Seçim dinamikleri, partilerin politikaları ve uluslararası ilişkilerin Amerikan iç siyasetine etkisi bir yana Cumhuriyetçilerin son çeyrek asırda almış oldukları bu en çarpıcı sonuçlarda özellikle retorik sanatını (hitabet) bu kadar iyi kullanan popülist bir "halk önderi" durumuna gelmiş Trump'ın aday olarak kitlesini konsolide etmesindeki başarısı yadsınamaz. Bugün, bundan birkaç ay önce evinden ve şirketlerinden "federallerin" çıkmadığı, Amerikan tarihinin hukukî yönden en çok araştırılan kişisi olma unvanına sahip 78 yaşındaki birini, Amerika'nın yeniden en tepesine taşıyan hikâyeyi anlatacağım. Dilerseniz başlayalım.

ABD'de İçselleştirilmiş Irkçılık

On sekizinci asrın son çeyreğinde bağımsızlığına kavuşan Amerika Birleşik Devletleri'ni, kurucu babaları (founding fathers) üç temel ülkü ekseninde konumlandırmıştır. Eşitlik, özgürlük ve anayasa. Bu üç temel kavram üzerinden bir değerlendirme yapmak gerekirse bu kavramları, bilhassa özgürlük kavramını, Amerikan tarihi boyunca yerinde ve efektif biçimde kullanan kimselerin, bu hususlar hakkında hassasiyeti olan Amerikan halkı tarafından ne denli benimsendiğini ve sahip çıkıldığını görüyoruz. Fakat Amerikan tarihçileri ve sosyologların yıllar süren gözlemleri ve Amerikan toplumunun iç yapısından aldıkları ilhamlarla yazılan makaleler ve denemeler kapsamında bu kavramların "Beyaz Anglo-Sakson Protestan Amerikalı" (White Anglo-Saxon Protestant American, WASP) vatandaşlarına yönelik bir çeşit pozitif ayrımcılığın aleti hâline geldiği anlaşılıyor. Dün doğmamış herkes ABD'nin Kızılderililere, siyah ırklara (Afro-Amerikan veya Latin) ve daha yakın zamanda da Müslümanlara karşı uygulamış oldukları sosyal ve ekonomik pratiklerden haberdardır. Bu pratikler yirminci asrın ortalarında Amerikan Kongresinden geçen Sivil Haklar Yasası'na (Civil Rights Act) değin iç siyaset ve felsefede düpedüz ırkçılık olarak nitelendirilirken bu görünüş 1970'lerden günümüze Malcolm X ve Martin Luther King Jr. gibi aktivistlerin ve geniş halk örgütlenmelerinin mücadeleleriyle önemli ölçüde baskılanmıştır. Lâkin içinde bulunduğumuz çağda dahi Amerikan iç siyasetinde ırk ayrımının içselleştirilmiş bir şekilde sürdüğünü söylemek gerekir. Örnek vermek gerekirse pandemi döneminde elli yıl önce olduğu gibi siyahilerin mahallelerine yardım veya erzak götürmeme gibi bir durum söz konusu değil ancak Sağlık Bakanlığı'ndan ve hatta doğrudan Beyaz Saray'dan isimler, siyah ırkların pandemide neden beyazlardan daha fazla ölüm oranına sahip olduğu ile ilgili yöneltilen sorulara kurnaz ve kaçamak bir şekilde, bu oranların "siyahilerin kendilerine has yaşayış biçimleriyle ilgili olduğunu" öne sürmüş ve yüzyıllardan beri gelen WASP kimlikçiliğinin içine işlemiş ötekileştiriciliği gözler önüne sermiştir.

Beyaz Anglo-Sakson Protestan Amerikalı, Ne Demek?

Yazının genel gidişatına kısa bir ara vererek sizlere bu kavramdan bahsetmek isterim. Amerikan kültür bilimcilerin, sosyologların ve antropologların bulgularından yola çıkarak bu tanımın on sekizinci asrın son çeyreğinde "Yeni Dünya" da yeni kurulan "özgürlükler ülkesine" göç etmiş İngiliz, Fransız ve sayıları nispeten sınırlı da olsa İskandinav ailelerin Amerikan topraklarına ulaştıktan sonra anavatanlarında uygulayageldikleri geleneksel "Kuzey Avrupalı Protestan" yaşam dinamiklerini sürdürmeleriyle birlikte ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Noel, Paskalya, Şükran Günü ve daha nice dinsel ritüeli yeni yurtlarında ekonomik ve sosyal birer aktiviteye dönüştürerek devam ettiren bu göçmenler bugün de Amerikan iç politikasında kendilerine geniş yer bulmaktadırlar.

WASP ve Politik Partiler: Amerikan Ailesi

WASP, geçmişten günümüze değişen siyasi atmosferde politik tercihlerini partilerin özellikle sosyal hayatı doğrudan etkileyen konularla ilgili öne sürdüğü demeç veya uygulamalarla belirlemiştir. Bu noktada bir genelleme yapmak gerekirse son yıllarda Amerika'da nüfus çoğunluğunu önemli ölçüde kaybeden bu kitle, tarih boyunca "sürekli ve çok çalışmak, aileyi sıkı bir biçimde denetlemek ve korumak" kisvesi altında yapılan siyasete yâr olmuştur. 1920'lerde bu yönde siyaset güden İlerici Parti (Progressive Party) o dönemler Amerikan demografisinde önemli ölçüde yer kaplayan bu kitleyi nispeten de olsa kendinde konsolide edebildiğinden ana akım diğer iki partiye göre kısmî bir başarı elde etmiştir. Amerikan orta sınıfını yok olmanın eşiğine getiren 1929'daki büyük buhrandan sonra mevzubahis kitlede Demokratik Parti'ye (Democratic Party) bir yönelme gözlemlenmiş ve bu yönelme 1960'ların sonuna dek ivmelenerek artmıştır. Sivil Haklar Yasası'nın kongreden geçmesiyle birlikte bu yasaya büyük ölçüde muhalefet gösteren Amerikan beyaz orta sınıf bu kitle 1970'lerden itibaren kendini Cumhuriyetçi olarak nitelendirmeye başlamış ve bu tanımlama 2016'ya kadar sürmüştür. 2016 yılında Donald Trump gibi bir aşırılıkçının Amerikan başkan adayı olması orta sınıfın tamamı olmasa da yadsınamaz bir bölümünü sosyal özgürlükler ve sivil haklar konusunda endişeye düşürmüş olsa gerek ki 2016'dan sonra Amerikan orta sınıfını oluşturan bu kitle blok olarak hiçbir partinin kesin oy tabanı olmamıştır. Lâkin 2024 yılına kadar olan süreçte de Demokratların marjinalleşmesi ile birlikte orta sınıfı tekrar kendi çatıları altında toplayabilen Cumhuriyetçiler ve Trump, seçimi kazanmıştır.

Daha Sağ, Daha Radikal, Daha Güçlü

2016 yılının başında Amerikan başkan aday adaylığını ilan eden Trump, geçtiğimiz gün ikinci dönemi için yemin eden Trump'tan bihayli farklı. Sosyo-politik konularda olduğundan çok daha muhafazakâr ve ekonomik anlamda olduğundan çok daha liberal, liberteryen bir konumda. Bunda 2016'dan farklı olarak bu sene kazandığı Senato ve Meclis çoğunluğunun etkisinden bahsetmemek hata olur. Zira kendisindeki bu radikalleşmeyi seçtiği başkan yardımcılarının politik görüş farklılıklarından kolayca anlayabiliriz. 2016'da 80'lerdeki ılımlı Cumhuriyetçilerin bir temsilcisi olarak görülen Mike Pence, Trump'ın henüz kendisi gibi radikalleşmemiş Cumhuriyetçi Partinin içinde diğer adayların arasından sıyrılabilmesi için bir araçtı. Fakat geçtiğimiz dokuz yılda Trump'ın partisi üzerindeki hakimiyeti muazzam derecede genişledi ve bunun bir sonucu olarak WASP kültüründen gelen aşırı sağcı JD Vance onun koşu arkadaşı (runing mate) konumuna yükseldi. Geçtiğimiz ay açıklanan kabine ile birlikte ise Trump'ın devletin en üst makamlarına yerleştirdiği bürokratların "Ofansif WASP" (Amerika'da demografik WASP hakimiyetini ne pahasına olursa olsun koruma politikası güdenler) kimliklerine ne denli sahip çıktıklarını görmemek mümkün değil. Amerikan iç siyaseti 21. yüzyılın ikinci çeyreğine girdiğimiz bu günlerde böyle şekillenirken önümüzdeki yıllarda hiç olmadığı kadar radikal sağ bir siyasetin ekseninden kurtulamayacak bir ABD göreceğimizden şüphe yok.

Kapanış

Amerikan iç politikası 200 yılı aşkın süredir birbirine yakın iki partinin çevresinde şekillenmektedir. Bu iki partinin bir tanesinin inanılmaz şekilde sağa ivmelenmesi Amerika'daki göçmen ve azınlık gruplar için bir alarm çanı niteliğindedir. Bunları yazarken Donald Trump'ın göreve gelir gelmez ABD'yi Dünya Sağlık Örgütü'nden çektiğini de belirtmek isterim. Her ne olursa olsun yakın gelecekte içine kapanık, kendi vatandaşlarıyla kavga edebilecek potansiyele sahip bir ABD görmek şaşırtıcı olmayacaktır. 2000'lerin başından beri Avrupa'da etkisini gösteren aşırı sağ akımların son durağı ABD'ye hoş geldiniz.