Hayalet Zaman Teorisi: Orta Çağ Hiç Yaşanmadı mı?

Giriş, Komplo Teorileri

Skolastik düşünce, kilise baskısı, kara ölüm... Lise düzeyinde tarih görmüş herkesin bu kalıplarla aşina olduğu bir dönemdi Orta Çağ. Avrupa'nın bu en karanlık yılları bu sözcüklerle anlatılırdı. Orta Çağı, Kavimler Göçü ile Batı Roma İmparatorluğunun yıkılmasından (476) Constantinople'ün düşmesiyle Doğu Roma İmparatorluğunun yıkılmasına (1453) kadar geçen kanlı ve karanlık bir süre zarfı olarak sınırlandırabiliriz. Her ne kadar bazı Batılı tarih çevreleri 1517 senesindeki "kilise olayını" (Martin Luther'ın protestosunu) çağın bitiş tarihi olarak kabul etse de bu, bize en azından güvenli bir 1000 yıllık zaman diliminden bahseder. Peki size dizilere, filmlere, romanlara konu olmuş bu klasik çağın 297 yıllık bir bölümünün (neredeyse üçte biri) geniş çaplı bir "krallar komplosu"nun ürünü olabileceğini ve belki de hiç yaşanmadığını söylesem bana tepkiniz ne olurdu? Muhtemelen izleme listemdeki bilim-kurgu filmlerinden kurtulmam gerektiğini düşünürdünüz. Aslına bakarsanız insanoğlu olarak komplo teorilerine evrimsel bir merakımız söz konusu. Adı üstünde komplo teorisi olan bu fenomenlere inanmadan önce meseleyi derinlemesine araştırmak gerekir. Zira araştırmadan, öğrenmeden katıksız bir şekilde "doğrudur" veya "yanlıştır" demek dogmatiktir ve absürttür. Kepler ve sonrasında Gallileo'nun küre dünya hipotezini bile kilisenin bir zamanlar komplo teorisi kisvesi altında yargıladığını da unutmadan fazla uzattığım giriş bölümünü kesiyor ve sizlerin bu kısa yazıyı keyifle okumanızı umuyorum.

Hipotezin Temel Hatları

1991 yılında Alman tarihçi Heribert Illig tarafından o dönemden bu güne kadar bilim çevrelerinde sert eleştirilerin odağı olmuş bir hipotez öne sürüldü. Phantom Time Hypothesis (Hayalet Zaman Hipotezi). Illig'e göre İS 614 ila 911 yılları arasındaki zaman dilimi hiç yaşanmamış ve Papa II. Sylvester, Kutsal Roma İmparatoru III. Otto ve Bizans İmparatoru VII. Constantine tarafından miladi takvimi ayarlanarak hükümdarlıkları İS (İsa'dan sonra) 1000 özel yılına denk gelecek biçimde yerleştirilmiş ve bu bağlamda Otto'nun Kutsal Roma tahtındaki meşruiyetini sağlamak amaçlanmıştı. Bu sayede tarihte 297 yıllık bir hayalet zaman oluşmuş, dönemin söz konusu hükümdarları bu hayalet zamanı sahte evraklar, sahte imtiyaz belgeleri, ve sahte tarihsel olaylarla doldurmuştu. Illig'in 90'lı yılların bilim dünyasına damga vuran hipotezince Charlmagne (Şarlman) ve Rollo gibi insanlar hiç var olmamış, Orta Çağ Avrupasının öncülü niteliğindeki Karolenj İmparatorluğuysa tarihsel bir aldatmaca olarak uydurulmuştu.

Hipotezin Lehine "Kanıtlar"

Illig, akademik dünyada itibarını yerle bir etme noktasına getirebilecek böylesine bir hipotezi elbette laf olsun diye ortaya atmamıştı. Kendince argümanları ve "sağlam" denilebilecek delilleri vardı. Bunlardan en sık dile getirilen ve haklılık payı da olan mevzubahis yıllar arasındaki arkeolojik kalıntı azlığı gerçekten de dikkat çekicidir. Ayrıca kozmik ölçüde "kısa" sayılabilecek bu zaman dilimi için kullanılan tarihlendirme yöntemlerinin (ağaç halkaları ve radyometri) hatalı sonuçlar verebilmesi de cabasıdır. Üstelik 10. yüzyıl Batı ve Kuzey Avrupa'sında pek yaygın olan romanesk mimarinin Roma döneminin düşünüldüğü kadar uzakta yaşanmamış hissiyatı vermesi bu hipotezi destekler niteliktedir. Bu argümanların en büyüğü olan takvimsel iddia ise Illig tarafından şöyle açıklanır: İS 1582 yılında Gregoryen Takvimi kullanılmaya başlandığında, Jülyen Takvimi ile tropik takvim arasında on üç günlük bir fark -her 128 yılda 1 günlük kayma- olması gerekirken, Papa XIII. Gregory (takvim ismini buradan alır) için çalışan matematikçiler yeni takvimin ayarlanmasında sadece on günlük bir fark olması gerektiğini bulmuşlardır. Tüm bu kanıtlar ve bilhassa sonuncusu Illig'i tarihte üç yüz yıllık bir uydurulmuş zamanın varlığına inandırmıştı.

Hipotezin Aleyhine "Kanıtlar"

Bilim dünyasının Illig'in hipotezinin yayınlanmasından sonra verdiği "anormal" tepkiyi daha iyi anlamlandırmak için hipotezin aleyhine bazı kanıtların varlığından bahsetmek gerekir. Öncelikli olarak Antik Mısırlı ve Mezopotamyalı astronomların güneş ve ay tutulmalarıyla ilgili verdikleri tarihler hipotezle değil, modern kronolojiyle uyuşmaktadır. Buna ek olarak Çin'deki Tang Hanedanı döneminde yapılan astronomik ölçümler ve Halley Kuyruklu Yıldızının görülme tarihleri bilinen kronolojiyle birebir örtüşmektedir. Hipotezi çürüttüğüne inanılan bir diğer kanıt ise Gregoryen Reformunun hiçbir zaman takvimi, İS 45'te kurulan çağdaşı Jülyen Takviminin mevcut dönemdeki hâli ile aynı hizaya getirmeyi amaçlamamış olmasıdır. Aksine Jülyen Takviminde ilkbahar ekinoksunu 21 Martta sabitleyerek Paskalya Pazarının tarihini belirlemek için bir yöntem belirleyen İznik Konsülünün toplandığı yıl olan İS 325'teki hâliyle aynı hizaya getirmeyi amaçlamış olmasıdır. Bu anlaşılması biraz güç de olsa bir önceki bölümde bahsedilen lehe kanıtın avantajlarını tamamen ortadan kaldıran bir tarihsel bilgidir. Ayrıca hipoteze yöneltilen en büyük karşı argüman, Illig'in çalışmasında aşırı Avrupa merkezci bir tutum sergilemesi ve 297 yıllık dönem içerisinde var olduğu bilinen Doğu hükümdar ve medeniyetlerini (II. Göktürk Kağanlığı, Kutluk Bilge Kül Kağan, Muhammed Peygamber vb.) görmezden gelen bir tavır sergilemesidir. Bütün bunlar hipotezin sarsıntılı temelini oymuş ve görüşün, yaşamına komplo teorisi adı altında devam etmesini sağlayan karşı argümanlar olmuştur.

Sonuç

Giriş bölümünde de bahsettiğim gibi komplo teorileri inanması kolay, eğlenceli ve heyecanlı fikirler olmuşlardır hep. Biyolojik evrimi gereği her zaman sırra ve sırlı olana merakı olan insanoğlu için biçilmiş kaftandır onlar. Bilime ve gerçekse insanoğlunun ihtiyacı olan yegâne besindir. Bugün Illig'in hipotezini ve ona karşı veya lehte getirilen argümanları inceledik. Tarihin bildiğimiz akışıyla ilgili bakışımıza yeni bir perspektif katması ve bizi düşündürmeye sevk etmesi bakımından böyle ilginç konuların düzenli okumalardaki gerekliliğine inanan birisi olarak bu kısa yazıda bana eşlik ettiğiniz için teşekkür ederim. Bir başka konuda, bir başka hikayede görüşmek üzere, Bilimin ışığının yolunuzu aydınlatması dileğiyle...