Hız ve boyut oranı

Bir hareket ne kadar küçükse o kadar hızlı, ne kadar büyükse o kadar yavaş görünüyor. Bir filin adımları örneğin, sanki ağır çekim yürüyormuş gibi ama bir sineği yakalamak için elinizi kaldırdığınızda o sizden önce davranıp çoktan kaçmış oluyor; çünkü sizin hareketleriniz onlara ağır çekim gibi geliyor. Sinekler kendilerine göre standart bir zaman akışı içindeyken bize göre çok hızlı davranıyorlar.

Aslında bu prensibi sinema ve özel efektlerde de kullanıyoruz. Örneğin, büyük bir şehri sular altında gösteren bir sahne çekmek için küçük bir şehir maketine bir bardak su dökülüp, ardından bu görüntü ağır çekime alınarak gerçekçi bir sel baskını efekti oluşturuluyor. Benzer şekilde, küçük bir ateş yakılıp ağır çekimde büyütüldüğünde devasa bir orman yangını gibi görünebiliyor. Küçük ölçeklerde hızlı olan hareketler, büyütüldüğünde yavaş ve etkileyici hale geliyor, tıpkı büyük ve küçük ölçeklerde zamanın algılanışı gibi. Bu olay, biyo-temporal algı farklılığı olarak bilinir ve sinir sistemlerinin farklı işleyiş hızlarından kaynaklanır.

Daha da küçük şeylere baktığımızda, mesela bir protonun atom çekirdeği etrafında nasıl döndüğüne veya kuarkların proton içindeki hareketine baktığımızda, hızlarının inanılmaz derecede yüksek olduğunu görüyoruz. Bir foton boşlukta ışık hızıyla hareket ederken, bir elektron atom çekirdeği etrafında belirli enerji seviyelerinde hareket eder. Aslında, atom altı parçacıkların hareketi ile gezegenlerin yıldızlar etrafında dönmesi arasında ilginç bir paralellik vardır. Büyük ölçeklerde gezegenlerin yıldız etrafındaki dönüşü yıllar sürerken, atom altı dünyada bu hareketler planck zaman ölçeğinde gerçekleşir. Bu, hareketin hız ve büyüklükle nasıl ilişkilendiğini bir kez daha gösterir. Bir protonun veya elektronun belirli bir dönüş hızına sahip olup olmadığı tam olarak belirlenemese de, bir foton her zaman ışık hızında hareket eder ve kütlesiz olduğu için zaman onun için tamamen farklı işler. Dünyanın Güneş'in etrafında bir tam tur dönmesi 365 gün sürerken, Güneş Sistemi de Samanyolu Galaksisi'nin merkezi etrafında yaklaşık 230 milyon yılda bir tam tur atar. Dahası, Samanyolu da devasa bir hızla hareket ederken, evrenin geneli gözlemlenebilir bir genişleme içerisindedir.

Bu durumda bizim için geçen 13,8 milyar yıl, çok büyük bir canlı için bir saniye gibi olabilir. Burada görelilik devreye giriyor. Einstein'ın Özel Görelilik Teorisi'ne göre, zaman hareket eden bir gözlemciye göre farklı akar. İnanılmaz derecede büyük bir organizma veya sistem, bizim algılayamayacağımız bir zaman diliminde var olabilir. Dahası, mesela çayınızı karıştırdınız, çay kaşığını çıkardınız, tabağın kenarına koydunuz, bardağın içinde şekerle karışan çay hala dönüyor, bir tane de çay çöpü kalmış, o görüntüye birkaç saniye bakıyorsunuz... O kadrajda ölçülemeyecek kadar küçük canlılar kendilerine göre trilyonlarca sene yaşayıp, evrilip, hayatın anlamı üzerine kafa yormuş olabilir. Biz ise tüm bilgimiz, entelektüel kültürümüz, dinlerimiz, dillerimiz, dünya tarihimiz, felsefemiz, insanlık evrimi ve teknolojik gelişimlerimizle birlikte çok büyük bir boyutta göz açıp kapanıncaya kadar geçecek kısacık bir zamanda küçücük bir oluşumun bir parçası olabiliriz. Örneğin bir çocuğun tükürüğünde yere düşmek üzere...

Biz evrende ışık hızını sınır olarak belirledik, ancak bu sınır yalnızca bizim algıladığımız ve ölçebildiğimiz fiziksel evren için geçerli olabilir. Eğer hareket ölçeği küçüldükçe hız artıyorsa, belki de ışık hızından daha hızlı giden, algı sınırlarımızın tamamen dışında kalan varlıklar enerjiler veya parçacıklar vardır. Kuantum dünyasında bazı fenomenler—örneğin kuantum dolanıklık—ışık hızından hızlı bir etkileşim olduğunu düşündürmektedir. Belki de anti-madde dediğimiz şey, aslında bizim göremediğimiz ve ölçemediğimiz bir boyutta farklı bir düzen içinde var olan bir madde türüdür. Kütleçekimin kaynağını tam olarak açıklayamıyoruz; belki de bu, ışık hızından da hızlı, ölçebildiğimiz en küçük varlıktan da küçük, bildiğimiz hızların ve boyutların çok ötesinde işleyen bir sistemden kaynaklanıyordur. Çünkü bir şey sonsuzsa, sadece büyük ölçeklerde değil, daha küçüğe, daha hızlıya ve daha farklı boyutlara doğru da sonsuz olmalıdır. Bir şey sonsuzda he yöne sonsuz olmalıdır.