Hedonik Adaptasyon

Hedonik, bir şeyin veya deneyimin zevkini veya hoşnutsuzluğunu tanımlayan bir kelimedir; diğer taraftan hedonizm, felsefe ve psikolojide hazzın (ve acıdan kaçınmanın) insanın temel motivasyonu olduğuna inanılan bir kavramdır. Hedonik çark (mutluluk çarkı) olarak da bilinen hedonik adaptasyon (hazza uyum) ise pozitif psikoloji araştırmacıları tarafından incelenen ve insanların yaşamın iniş çıkışlarına rağmen belirli bir mutluluk düzeyine dönme genel eğilimini ifade eden bir kavramdır.^[1]

Brickman ve Campbell (1971)^[2], insanların iyi ve kötü olaylara nasıl uyum sağlama eğiliminde olduklarını ve daha sonra aynı temel mutluluk düzeyine nasıl döndüklerini tanımlamak için "hedonik çark" terimini önerdiler. O zamandan bu yana, psikoloji ve ekonomi alanlarındaki bir dizi makale, insanların piyangodaki umulmadık kazançlardan, bir uzvunu kaybetmekten, kansere kadar değişen belirli yaşam olaylarına uyum sağladığına dair bazı kanıtlar gösterdi. Mevcut mutluluk doğrudan geçmiş mutluluğa bağlı olabilir, bu da mutluluğun otoregresif olup olmadığının değerlendirilmesi anlamına gelir.^[3]

Hedonik adaptasyon, insanların yeni uyaranlara karşı nasıl duyarsız hale geldiğini ve duygusal temel çizgisine hızla nasıl yeniden uyum sağladığını açıklayan, adaptasyon düzeyinde bir olgudur. Dolayısıyla bir duygunun (mutluluk, heyecan gibi) oluşması için gereken uyaranın, bir kişinin etkilerini hissedebilmesi için son uyarandan daha yoğun olması gerekir.^[1]

Pek çok araştırmacı hedonik çark olgusunu incelemiş ve mutluluğumuzun ne kadarının gerçekte kontrolümüz altında olduğunu belirlemeye çalışmıştır. Sonja Lyubomirsky vd. bu ayar noktasını incelediği araştırmasında, mutluluk ayar noktamızın %50'sinin genetiğe bağlı olduğunu, %10'unun ise esas olarak nerede doğduğumuz ve kimden doğduğumuz gibi koşullardan etkilendiğini belirledi. Geriye kalan %40 ise bizim etkimize bağlı.^[4]

Hedonik adaptasyon diğer birçok ilgili sürece benzer ancak onlardan farklıdır. Hedonik adaptasyon bir uyarana alışmayı içerdiğinden sıklıkla benzer bir kavram olan duyarsızlaştırma ile karıştırılır. Hem hedonik adaptasyon hem de duyarsızlaştırma, bir olayın duygusal yoğunluğunu azaltır. Bununla birlikte, hedonik adaptasyon, bir uyaranın pozitifliği veya negatifliğine ilişkin algıları değiştirerek, başlangıçta pozitif veya negatif olarak gözlemlenen şeyin nötr hale gelmesini sağlayarak bu yoğunluğu azaltır. Sonuç olarak, insanlar bir uyarandaki farklılıklara karşı daha duyarlı hale gelir. Örneğin, 400 metrekarelik bir daireye taşınan bir kişi, başlangıçta kendi dairesi ile yanındaki 450 metrekarelik daire arasında pek bir fark göremeyebilir. Ancak şu anki dairesine uyum sağladıktan sonra yan taraftaki daire çok daha büyük ve kıyaslandığında daha avantajlı görünmeye başlar. Duyarsızlaştırma ise aksine, daha genel anlamda bir olayın duygusal yoğunluğunu azaltır. Bir uyarandaki farklılıklara karşı duyarlılığın azalmasıyla karakterize edilir. Duyarsızlaşmış insanlar, şu anki 400 metrekarelik daireleri ile yandaki 450 metrekarelik daireleri arasındaki farkı fark etmeyecekler ve dairelerini daha büyük olanın yerine koyma girişiminde bulunmaya da motive olmayacaklar. Dolayısıyla duyarsızlaşma ve hedonik adaptasyon belirli özellikleri paylaşsa da, hedonik adaptasyon yalnızca bir uyarana karşı duyarsızlaşma olarak açıklanamaz. Diğer taraftan, sosyal istenirlik yaşam olaylarına uyum sağlamada rol oynayabilir. İnsanlar evlilik gibi olumlu bir olaydan sonra mutluluk düzeylerini abartabilirler çünkü bunun kendilerinden beklendiğine inanırlar. Aynı şekilde insanlar, eşlerinin ölümü ya da karmaşık bir boşanma gibi kendilerinden üzülmeleri beklenen olumsuz bir olaya karşı yaşadıkları adaptasyon miktarını en aza indirebilirler.[5]