Bilim Mutlak Doğru Değilse Ne Olur?

Bilim genellikle bize tek geçerli bilgi türü olarak sunulur. Ne zaman “doğru”yu öğrenmek istesek, hemen bilimsel otoritelerin görüşlerine başvururuz. Ancak bu genel kabulleri temelden sorgulayan önemli bir düşünür vardır: Paul Feyerabend. Onun yaklaşımı, bilim felsefesinde yerleşik sınırları altüst eden, kurallara karşı çıkan bir perspektifi temsil eder. Bu yazıda Feyerabend’ın bilim anlayışını, eleştirilerini ve “epistemolojik anarşizm” adını verdiği özgürlükçü bilgi kuramını ele alacağız. ^[1]

Feyerabend’ın Bilim Eleştirisini inceleyelim:

Feyerabend, 20. yüzyılın ikinci yarısında Popper, Kuhn ve Lakatos gibi bilim filozoflarıyla anılsa da onlardan oldukça farklı bir yol izlemiştir. Ona göre bilim, yöntemsel ya da mantıksal kalıplarla tanımlanamaz; bilim tarihi incelendiğinde, bilim insanlarının çoğu zaman önerilen kuralları ihlal ettiği, hatta kimi zaman mantıksız ya da saçma görülen yaklaşımlarla ilerleme kaydettiği görülür. Feyerabend’a göre bilimsel bilgi nesnel veya tarafsız değildir; tarihsel koşullar içinde biçimlenmiş bir otorite sistemidir. Bilimsel kurumlar ve yöntemler, tıpkı dini kurumlar gibi ideolojik bir yapıya bürünmüş, farklı bilgi biçimlerini bastırarak yol almıştır. Bu açıdan bakıldığında, bilim modern dünyanın “laik kilisesi” gibi işlev görmektedir. Örneğin Batı biliminin diğer kültürel bilgi türlerine üstünlük taslaması, kolonyal ideolojinin entelektüel boyutunu oluşturur.

Epistemolojik Anarşizm: “Anything Goes” Ne Demek?

Feyerabend’ın en çok bilinen savı, “Her şey geçerlidir” (anything goes) ifadesidir. Bu yaklaşım, bilimsel bilginin belirli bir yöntemle sınırlandırılamayacağını, aksine ne kadar çok yöntem varsa o kadar yaratıcı düşünce alanı açılacağını savunur. Bilim tarihinde büyük devrimlerin çoğu, geçerli kurallara uyanlardan değil; bu kuralları ihlal eden bilim insanlarından gelmiştir. Kopernik’in güneş merkezli modeli, Galileo’nun deneyleri ve Einstein’ın uzay-zaman kuramı gibi örnekler, o dönem geçerli yöntemlerin dışına çıkmalarına rağmen bilimi köklü biçimde değiştirmiştir.^[2]

Bilim tarihi incelendiğinde, yöntemsel tutarlılıktan çok, yöntemsel esneklik belirleyici olur.

Bu yüzden Feyerabend, bilimsel ilerlemenin temelinde kuralsızlığın yattığını öne sürer. Ona göre ne kadar “saçma” ya da “bilim dışı” görünürse görünsün, her fikir bilimsel araştırma sürecine dahil edilebilmelidir. Bilim, yaratıcı düşüncenin düşmanı değil, destekçisi olmalıdır.

Bilimin Toplumsal ve Kültürel Boyutu

Feyerabend, bilimin yalnızca teknik bir uğraş değil; aynı zamanda toplumsal ve kültürel bağlamda değerlendirilmesi gereken bir etkinlik olduğunu savunur. Bilimsel bilgi, belli bir kültürel tarihin, çıkar ilişkilerinin ve iktidar yapılandırmalarının ürünüdür. Bu nedenle bilim, başka bilgi biçimlerine üstünlük taslamamalı; onların yanında yer alabilmelidir. Örneğin geleneksel tıp, yerli halkların bilgi sistemleri ya da doğaüstü unsurları içeren inanç biçimleri, bilimsel bilgiyle eşit düzeyde tartışılabilmelidir. Bilgi üzerindeki tekel sonlandırılmalı; farklı düşünce tarzları da bilimle birlikte aynı masada yer bulmalıdır. Aksi takdirde bilim, demokrasiyi değil, teknokrasiyi besler. ^[3]

Sonuç: Bilimin Ötesini Düşünmek

Paul Feyerabend’ın fikirleri, yalnızca bilim felsefesinde değil, eğitimden politikaya, etik tartışmalardan kültürel çoğulculuğa kadar birçok alanda etki yaratmıştır. Onun yaklaşımı, bizi tek tip bilgiye teslim olmaktan korur. Bilimin dogmatikleştiği her durumda, Feyerabend’ın sesi yeniden yankılanır: “Her şeyin mümkün olduğu bir yerde, gerçek ilerleme başlar.”