Ambystoma mexicanum, her ne kadar dünyada biyomedikal mühendislik alanında deney hayvanı olarak uzun yıllardır kullanılsa da, ülkemizde yeni yeni önemi kavranan bir canlı türüdür. Evrimsel biyolojiden, rejeneratif tıbba, embriyolojiden, gelişim biyolojisine ve onkoloji çalışmalarına kadar birçok alanda model organizma olarak kabul edilmektedir. Bu ilginç hayvan; beyin, kalp, böbrek vb. iç organları ile kuyruk, ayak (limb) gibi uzuvlarını rejenere edebilme kapasitesine sahiptir.

Buna ek olarak, yaşlanma biyolojisinin araştırıldığı ve bu süreci tersine çevirmeyi amaçlayan çalışmalarda da son yıllarda sıklıkla kullanılmaktadırlar. Aksolotlların rejenerasyon mekanizmalarının tamamen anlaşılabilmesi neticesinde insanlarda yaşlanma sürecinin yavaşlatılabileceğini ve yaşlılığa bağlı hastalıkların önlenebileceğini/tedavi edilebileceğini düşünüyoruz. Ayrıca aksolotllar, düşük kanser insidansına sahip oldukları için, son yıllarda kanser araştırmalarında da bilim insanlarının ilgi odağı olmaya başladı.

Kan bağışı (veya "kan verme"), genellikle tıbbi durumlar veya acil durumlar nedeniyle kan nakline ihtiyaç duyan hastalar için tıbbi amaçlarla kullanılmak üzere kişinin kanının bir kısmını gönüllü olarak vermesidir. Bağışlanan kan; ameliyatlar, kanser tedavileri, travma bakımı ve anemi veya kan bozuklukları gibi belirli tıbbi durumları olan hastalar da dahil olmak üzere çeşitli tıbbi prosedür ve tedavilerde kullanıldığından, dünya çapında sağlık sistemlerinin kritik bir bileşenidir.

Kan bağışı, gönüllü olarak yapılan, fedakarca bir eylemdir ve hayat kurtarmada ve ihtiyacı olan bireylerin sağlığını iyileştirmede çok önemli bir rol oynar. Bağışçılar, uygunluklarına ve sağlık sisteminin ihtiyaçlarına bağlı olarak genellikle ya tam kan ya da belirli kan bileşenleri (trombosit veya plazma gibi) bağışlayabilirler veya çift kırmızı hücre bağışı gibi özel programlara katılabilirler. Birçok ülke, bağış sürecini kolaylaştırmak ve düzenlemek için kan bağışı organizasyonları ve merkezleri kurmuştur. Bağışçılar, tıbbi tedaviler için istikrarlı ve yeterli miktarda güvenli kan tedariki sağlamak amacıyla düzenli olarak bağış yapmaya teşvik edilmektedir.

Evrimsel biyolojide değişim 2 temel seviyede incelenir: mikroevrim ve makroevrim. Bunların ne anlama geldiği, isimlerinden kolaylıkla anlaşılabilir: mikroevrim, dışarıdan kolay kolay görülemeyen; ancak detaylı incelemelerle varlığı anlaşılabilen evrimsel değişimlere verilen isimdir. Tıpkı bakteriler gibi canlıları normalde göremememiz; ancak mikroskop kullanarak bunları görebilmemiz gibi... Mikroevrim, genellikle bir türün kendi içerisinde meydana gelen değişimlere verilen isimdir. Çoğu zaman bu değişimler genler ve proteinler bazında olur (ki bu nedenle "mikro" denir); ancak mikroevrim, bu kimyasal değişimlerin fiziksel görünüm (fenotip) üzerindeki etkilerini de kapsayabilir. 

Mikroevrim gücünü genellikle evrimin resmi tanımından alır. Hatırlayacak olursanız evrim, bir canlı popülasyonu içerisindeki her bir özelliğin görülme sıklığının (frekans) nesiller içerisinde değişmesi demektir. Örneğin insan popülasyonlarında sarı saç renginin oluşmasını sağlayan genler 1940'ta %24, 1970'te %21 oranında bulunuyorsa, bu evrimsel bir değişimdir. Ancak örneğin bir bebeğin 1 yaşındayken saçlarının hayali bir renk skalasında %90 sarışın, 25 yaşındayken %10 sarışın olması evrim değildir. Bu, bireyin ömrü içerisinde yaşanan bir değişimdir ve bu nedenle evrimsel biyolojinin değil, gelişim biyolojisinin ilgi alanıdır. Öte yandan sarışınlığa neden olan genlerin görülme sıklığının popülasyon içerisinde nesilden nesle değişimi evrimdir. İşte mikroevrim de; aslında tam olarak budur. Dışarıdan baktığımızda sarışın veya kahverengi saçlara sahip olmasıyla ilgisi olmaksızın insanın "insan" olduğunu biliriz. Fakat "insan" dediğimiz bu canlı, gözlerimizin önünde evrimleşiyor olsa da, bu evrimsel değişim dikkatli bakılmazsa görülemez. Tıpkı bakteriler gibi... Bu nedenle buna mikroevrim denir.

Türümüz, üst düzey bilişsel fonksiyonları sayesinde sadece bulunduğu çevreye değil, aynı zamanda kendi bedenine de hükmedebilen, son derece ilginç bir türdür. Buna bağlı olarak, kas biyolojisinin dinamiklerini (bilerek veya bilmeyerek) deneyimleyen insanlar, vücutlarında bulunan 650 kadar iskelet kasını çeşitli şekillerde zorlayarak geliştirebileceklerini fark etmişlerdir. Böylece egzersiz ve vücut geliştirme gibi fiziksel aktiviteler ortaya çıkmıştır.

Bir insan, istemli kaslarından birini, yani kendi isteğiyle kontrol edebildiği kaslarından birini hareket ettirmek istediğinde, beyninden çıkan bir sinyal neredeyse anlık olarak o kaslara ulaşır ve kaslara saçtığı kimyasal maddeler sayesinde kasın kasılmasını sağlar. Bu sürecin detaylarını buradaki yazımızdan öğrenebilirsiniz. Biz bu yazıda, bu kasılma sonucu kasların nasıl geliştiğini ve bunun evrimsel anlamını irdeleyeceğiz.

Akademik makaleler, bilim insanlarının yaptıkları araştırmaların arka plan bilgisini, yöntemlerini, sonuçlarını, analiz ve yorumlarını paylaştıkları, alanında uzman diğer bilim insanlarının ve hakemli dergi editörlerinin denetiminden geçerek yayınlanan resmi belgelerdir.

Akademik makalelerden bahsederken, teoride olması gerekenle pratikte olanlar birbiriyle birebir uyuşmayabilir ve ortaya "akademinin problemleri" olarak bilinen bazı sorunlar çıkar. Burada anlatacaklarımız, büyük oranda kağıt üzerinde işlemesi gereken süreci yansıtmaktadır.

İnsanlara olan ihtiyaca ne sebep oldu? Zeka mı? Kendi bilişsel evrimimizi anlamak için yaşayan en yakın atalarımıza, yani insan olmayan primat kuzenlerimize bakabiliriz.

Biliş, çevreden gelen bilgileri yorumlama, bunları birbirine bağlama ve elde edilen bu kişisel bilgileri gelecekteki durumlara ve problemlere uyarlayabilme yeteneğidir (Cheney ve Seyfarth, 1990). Böylesi önemli bir durum, hayvanın uyum başarısını geliştirmesini sağlar. Tüm hayvanlar yiyecek aramak, av olmaktan kaçınmak ve eş bulmak için çevrelerini anlamak zorundadırlar. Primatlar diğer taksonlar arasında, içinde bulundukları dünyayla nasıl baş ettikleri konusunda esneklikleri ile öne çıkmaktadırlar. Primer beyin büyüklüğünün ve buna bağlı olarak bilişsel yeteneklerinin gelişimini ilerleten ve önemli seçilim baskıları olduğu düşünülen karmaşık fiziksel ve sosyal dünyalarda yaşarlar (Byrne, 2000; Reader et al., 2011). Buna göre, öncelikle, fiziksel çevrelerini nasıl anladıklarını anlatacağız; daha sonra ise sosyal bilişi tartışmaya devam edeceğiz.

Bize daha hızlı internete erişmek istemeyen birini gösterin, size bir yalancı gösterelim. Ve ardından siz ikinize, routerınızdan ("yönlendirici") en iyi sinyali almak için şaşırtıcı şekilde basit olan ve bilim destekli beş ipucuna dayanan kullanışlı bir yazıyı göstereceğiz. Siz sormadan önce söyleyelim, evet bunlar işe yarıyor ve rica ederiz.

Wi-Fi yönlendiricinizden en iyi verimi nasıl alacağınızı anlamak için, önce Wi-Fi dalgalarının nasıl çalıştığını anlamanız gerekiyor. Bunlar radyo dalgalarıdır ve akıllı telefonunuz veya radyonuz ile aldığınız elektromanyetik dalgalara benzerler. Fakat yüzlerce metre uzunluğunda olabilen AM radyo dalgalarından farklı olarak, Wi-Fi dalgaları ortalamada sadece 12 cm uzunluğundadır, yani sinyaliniz yönlendiricinizden ne kadar uzaklaşırsa o kadar zayıf olur. Bunu akılda tutarak, işte bunun gerçekleşmesini önlemek üzerine bazı ipuçları:

Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en önemli fizikçilerinden olan Feza Gürsey'in 70 yaşındaki oğlu Yusuf Gürsey, 28 Nisan 2024 saat 21:30 sıralarında, Amerika Birleşik Devletleri'nin Connecticut eyaletinin New Haven kentinde Whalley Bulvarı'nda karşıdan karşıya geçmeye çalışırken bir arabanın kendisine çarpması sonucu acilen hastaneye kaldırıldı. Yusuf Gürsey, tüm müdahalelere rağmen ne yazık ki kurtarılamadı.

Şüpheli, olay yerinden hızla uzaklaştı. Polis, uzun uğraşlar sonucunda şüphelinin arabasını bulmayı başardı; ancak şüpheli henüz yakalanamadı. Bir yandan aramalar devam ederken, diğer yandan polis, bunun kasıtlı mı yoksa sehven mi olduğunu araştırmaya devam ettiklerini söylüyor: