Gezgin Marco Polo'nun Tibet Mastifi için yaptığı tanımın bu olduğu söylenir. Son derece iri bir köpek çeşidi olan Mastiflerin bir cinsi olan Tibet Mastifi, Mastiflerin kaynağı olan Tibet köpeklerinden evrimleştirilmiştir. Başarılı bir çoban köpeği olan Tibet Mastifi, sürüyü leopardan dahi koruyabilir. Köy ve ıssız yerler için en iyi bekçidir. Fakat eğitimleri çok zordur. 

Genellikle boynundaki aslanın yelesini andıran yelesiyle tanınan ve bazen aslan yeleli tibet köpeği de denen bu Mastif türü, günümüzde bekçilik ve çoban köpeği amacıyla değil, özellikle Çin ve ABD'de zenginlik göstergesi olarak kullanılmaktadır. Normal piyasa değeri yavrular için 10.000 Amerikan Doları civarında olan bu çeşidin bir bireyi, "Büyük Sıçrama" isimli Tibet Mastifi, 2011'den bu yana "satılan en pahalı köpek" unvanını korumuştur ve satış değeri tam 1.5 milyon dolardır!

Trikotillomani, kişinin kafa derisinden veya vücudunun diğer bölgelerinden tekrarlı bir şekilde kıl veya saç yolması sonucunda vücudunun herhangi bir bölgesinde kıl kaybına, bununla birlikte kişinin sosyal hayat ve iş hayatı gibi alanlarda işlevselliğinde bozulmalara yol açan bir bozukluktur. Bu rahatsızlığa sahip kişiler dürtülerine yenik düşüp saçlarını yolduktan sonra rahatlama hissederler. Hastalık genellikle çocuklukta başlar. Rahatsızlığı yaşayan kişiler kıllarını yolma esnasında karıncalanma hissetseler de acı hissetmediklerini söylerler. Bazı kişiler saçlarını yolduktan sonra bu saçları ağızlarına alır ve neredeyse bu rahatsızlığı yaşayanların %30'u saçlarını yutar. Bu duruma trikofaji adı verilir.

DSM-5'te tanımlanan Obsesif Kompulsif Bozukluk ve İlişkili Bozukluklar kategorisinde tanımlanan Trikotillomani Bozukluğu için tanı kriterleri şunlardır:

Bilim, en küçük atomaltı parçacıklardan en büyük galaksi kümelerine kadar, fiziksel ve doğal dünyanın yapısını ve davranışlarını gözlem ve deney yoluyla, sistematik bir şekilde inceleyen, entelektüel ve pratik bir faaliyet olarak tanımlanabilir.^[1] Bilim, Evren'e, parçalarına ve varsa ötesine dair genel gerçekleri ve temel yasaları öğrenme yolunda çıkılan bir yolculuk; bir veri toplama, değerlendirme ve öngörü aracı olarak da düşünülebilir. Bir diğer deyişle bilim, doğal dünyada olan biteni ve bunların nasıl işlediğini öğrenmenin bir yoludur; bu bakımdan bilim, pul koleksiyonu yapmak gibi gerçekleri toplamaktan ibaret değildir; onları açıklayıp, anlamayı da hedefler.^[2]

Çalışma biçimine yönelik yapılacak bir diğer tanımla bilim, olguları açıklamaya çalışan, bir yanıyla eylemsel (gözlem, deney, sayım, ölçme vb.), öbür yanıyla zihinsel (kavram, hipotez, indüktif ve dedüktif çıkarım) bir etkinliktir. Bilim, olgudan kurama gider. Bilim olgular hakkında doğrulanabilir kuramlar geliştirir. 

Bu Türkçe sözler, biri bizden 21.7 milyar, diğeri 18 milyar kilometre uzakta olan iki NASA uzay sondasının gövdesine eklenmiş altın birer plak üzerine kazınmış halde bulunuyor. Ola ki ileride bir gün, gramafonu icat etmiş zeki bir uzaylı türün eline geçerse, onlara çoktan eskimiş bir şekilde, ama yine de Türkçe olarak günaydın diyebileceğiz. Tabii eğer gezegenlerinde gün ayıyorsa anlamlı olacaktır…

Plak, görevin azimli hedefleri gereği oldukça aceleyle hazırlandığı için az önceki Türkçe cümleyi kaydedecek bir Türk bulamamışlar. Onun yerine, Türkçe bilen, veya en azından Türkçeyi telaffuz edebilen Peter Ian Kuniholm isimli, ödüllü bir Cornell Üniversitesi arkeoloğu bu sözleri 1970’lerde kaydetti. 1977 yılında gönderilen 2 Voyager sondası ile uzaya, Türkçemizle birlikte 55 ayrı dilde selam gönderdik. Bu tüm kültürleri kapsayamıyor; ancak Dünya’nın %65’ini temsil ediyor. Bunlar arasında Sümerce, Antik Yunanca, çeşitli Afrika yerli dilleri, Ermenice, Persçe ve insanlığın ortak dil denemelerinden birisi olan Esperanto bile bulunuyor! Birçok dilde “merhaba”, “selam”, “barış” gibi kelimelerle iyi dilekler kaydedilmiş olsa da, örneğin İsveççe kaydı yapan Gunnel Schaar “Dünya gezegenindeki Ithaca kentindeki ufak bir üniversitesindeki bir bilgisayar yazılımcısından selamlar.” Demeyi seçti. Mandarin Çincesiyle kayıt yapan Liang Ku, uzaylıların eğer müsaitlerse gelip bizi ziyaret etmelerini istediklerini söyledi. Bizim favorimiz ise Arapça kaydı yapan Amahl Shakh’ın söyledikleri:

Su, insan sağlığı ve refahı için vazgeçilmezdir. Şehirlerde liderler temiz, güvenli ve uygun fiyatlı suya güvenli erişim sağlamak için çabalarlar (en azından çabalamaları beklenir). Kırsal bölgelerde ise çiftçiler, sağlıklı ürünler yetiştirebilmek için yeterli yağmur ve sağlıklı nehirler beklemektedir. Koronavirüs pandemisi bize temiz suyun sağlık ve hijyen için ne kadar kritik olduğunu hatırlatırken, halk sağlığı yetkilileri pandemiyi yönetebilmek adına sık sık el yıkama çağrısında bulundu. Yine de dünya tarihi, küresel bir su krizinin eşiğinde.

İklim değişikliğine bağlı olarak artan sıcaklıklar ve aşırı hava olayları su sistemleri üzerinde baskı yaratmaya ve kentsel su altyapısını zorlamaya devam ediyor. Bazı senaryolara göre 2025 yılına kadar 1,8 milyar insan su kıtlığı ile karşı karşıya kalacak.

Makroevrim nedir? Neden önemlidir? Makroevrimsel düşünce, primat evriminin modellerini yorumlamaya nasıl yardım eder?

Yaşam ağacında, hepsinin ortak bir ataya bağlandığı birçok dal vardır ve ağaç üzerindeki yaşam çeşitliliği evrimsel süreçlerden kaynaklanmaktadır. Yeryüzündeki yaşamı hiyerarşilere ayırarak düzenlediğimiz gibi, evrimsel süreçler ve modelleri için de aynısını yapmak istiyoruz. Bu nedenle, birçok bilim insanı, aralarındaki ayrım biraz yapay olsa da, evrimin mikroevrim ve makroevrim olarak iki ayrı hiyerarşik sürece ayrılabileceğini önermektedir. Mikroevrim, türlerin gen havuzlarındaki alellerin frekanslarını değiştiren mekanizmaları tanımlar (Rexnick & Ricklefs 2009). Bu mekanizmalar mutasyon, göç, genetik sürüklenme ve doğal seçilimi kapsar. Teori, bu süreçlerin etkilerinin zaman içinde biriktiğini ve bazen de popülasyonların ayrışmasına ve yeni türlerin doğmasına neden olabildiğini ileri sürmektedir. Buna karşılık, makroevrim geniş zaman dilimleri boyunca yaşam ağacı üzerindeki modelleri büyük bir ölçekte tanımlar. Denge, kademeli değişim, hızlı değişim, adaptif radyasyonlar, nesil tükenmeleri, iki veya daha fazla türün birlikte evrimi ve türler arasındaki genetik özelliklerde yakınsak evrim (convergent evolution) sadece birkaçı olmak üzere, yaşam ağacında büyük ölçekte birçok farklı model gözlemlenebilir (Görsel 1). Makroevrimsel çalışmalar, sonuçlarını çoğunlukla fosil buluntularından elde eder. Fosiller yeni yaşam formlarının ortaya çıkışını, coğrafi dağılımlarının zaman içinde nasıl değiştiğini ve sonunda nesillerinin ne zaman tükendiğini belgelemektedir. Buna karşılık, mikroevrimsel değişimler genelde fosil buluntularından gözlenemez, çünkü türlerin kendi içindeki evrimsel değişimleri yöneten süreçlerin çok daha kısa zaman ölçeklerinde gerçekleştiği düşünülmektedir. Bu nedenle, makroevrim, tür seviyesinin üzerindeki evrimsel modelleri açıklamaya odaklanmıştır (Rexnick & Ricklefs 2009) ve bu konuda çalışan araştırmacılar, bu modelleri açıklayan temel ilkeleri araştırmaktadırlar.

Homo sapiens, "Taksonomik Olarak İnsan" yazımızda da detaylarıyla ele aldığımız üzere, 275 milyon yıl kadar önce sürüngenlerden evrimleşmiş memeliler içerisinde, 47 milyon yıl kadar önce evrimleşmeye başlamış Primatlar takımı içerisinde bulunan ve son 6-7 milyon yıldır insansılar kolundan evrimleşerek günümüze gelmeyi başaran tek insan türüdür. Yani bu uzun yolculukta, ilk memelilerden günümüze kadar pek çok özellik değişmiş, bunların birikimi sayesinde önce primatlar dediğimiz iri beyinli memeliler evrimleşmeyi başarmış, bunların arasından bir kol da günümüz modern insanına doğru gitmiştir. Bu yoldaki değişimlerden başlıcaları morfolojik, anatomik, fizyolojik ve davranışsal değişimlerdir. Morfolojik değişimler insanın günümüzdeki dış görünümünün değişimini, anatomik değişimler organlarının yapısını, fizyolojik değişimler hücre, doku ve organları arasındaki ilişkileri, davranışsal değişimleri ise sosyal yapı içerisindeki etkileşimleri değiştirmiştir. Bu değişimlerin toplamı, günümüzde sadece insanı değil, her türü kendi atalarından farklılaştıran özelliklerdir. Örneğin bugün yaşayan bir tür, kendi atasından bu özelliklerin toplamı (ve hatta daha fazlası) çerçevesinde farklılaşmıştır, o ata tür ise kendisinden önceki atalardan... Bu böyle ilk canlılara kadar, cansızlıktan canlılığın evrimine kadar takip edilebilir.

İnsanın ve atalarının beslenme eğilimleri ve besinlere olan yaklaşımı da evrimsel süreçte değişmiştir. 6 milyon yıl kadar önce şempanzelerle ayrı yönlere doğru evrimleşmeye başladığımızdan beri, Thomas Hobbes'un tanımıyla "pis, zalim ve kısa" hayatlar yaşayan canlılar haline geldik (Hobbes, evrimleştiğimiz tarihi bilememiş olsa da, bu değişim tanımını Darwin'den bile 200 sene kadar önce yapabilmiş bir İngiliz filozofudur). Zekamızın evrimi pek çok şeyi iyileştirirken, bu iyileşmelerle kıyaslanmayacak miktarda fazla olan pek çok şeyi de kötüleştirdi. Ortalama ömrümüz bilim ve teknolojinin ilerlemesi ve özellikle tıp alanında yaptığımız keşifler sayesinde bundan 50.000 sene öncesine göre 3 katına kadar çıkarken; iklim, belki de canlılık tarihinde siyanobakterilerin evrimleştiği milyarlarca yıl öncesinden beridir ilk defa, tek bir tür tarafından, bu kadar köklü bir biçimde değiştirilmektedir. Dünya'nın milyarlarca yıldır süregelen doğal dengesini denklemin kendi tarafımıza düşecek şekilde değiştmeye çalışmaktayız ve bu işleri daha da karmaşık hale getiriyor. Ancak tüm bu değişimlerden yine en çok etkilenen türlerden biri yine biziz.

Şöhrətə gedən yol

Josephine 3 iyun 1906-cı ildə Missuri ştatının Sent-Luis şəhərində anadan olub. Josephinenın atası o anadan olandan qısa müddət sonra ailəni tərk etmişdi və anası camaşırxanada çalışaraq çətinliklə evi dolandırırdı. O, səkkiz yaşından qara işlərlə məşğul olaraq anasının maddi yükünü yüngülləşdirməyə başladı. Josephine çox gənc evləndi, lakin evliliyi cəmi bir il davam etdi. Tezliklə o, bir rəqqasə kimi bacarıqlarını inkişaf etdirməyə qərar verdi və the Jones Family Band ilə işləməyə başladı.

Stanford Üniversitesindeki bir grup biyolog, hayvanların kendi çevrelerindeki detayları öğrenme süreçlerine ilişkin yeni bir çalışma yaptılar.

Bir hayvanın dünya hakkında bilgi sahibi olması için kendi çevresinde bulunan şeylerden daha fazlasına dikkat etmesi elzemdir. Bu hayvanın ayrıca kendi çevresinde gördüğü, duyduğu ve hissettiği şeylerden hangilerinin önem taşıdığını öğrenmesi, bu şeylerin zaman içerisinde önemlerini yitirip yitirmediklerine dair gözlemler yapması gerekir. Ancak insanların ve diğer hayvanların bu gibi detayları nasıl takip ettikleri bilinmemektedir.