Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Sosyal Jetlag Nedir? Birçok Problemin Kaynağı Olan Bu Olgunun Bize Etkileri Nelerdir?

Sosyal Jetlag Nedir? Birçok Problemin Kaynağı Olan Bu Olgunun Bize Etkileri Nelerdir? Deepstash
Sosyal Jetlag belirtisi: Uyku problemi
6 dakika
5,434
  • Kronobiyoloji
  • Klinik Psikoloji
Tüm Reklamları Kapat

Biyolojik saatimiz ve sosyal saatimiz arasında oluşan uyumsuzluğa, sosyal jetlag (İng: "Social Jetlag") adını veriliyor. Sosyal jetlag, nüfus genelinde yaygın olarak deneyimlenen, vardiyalı çalışmanın veya zorunlu zaman uyumsuzluğunun sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Sosyal jetlagın en belirgin semptomu olan uyku problemiyle karşı karşıya kalıyoruz. Kronik uyku yoksunluğu tip 2 diyabet, kalp hastalığı, obezite ve depresyon gibi Dünya Sağlık Örgütü ve ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından "halk sağlığı salgını" olarak nitelendiriliyor. Bu hastalıkların yanında uyku yoksunluğu, günlük yaşantımıza da zarar vererek uyanıklığımızı, el-göz koordinasyonumuzu, hafızamızı, mantıksal akıl yürütmemizi ve duygusal istikrarımızı etkiliyor.

Sosyal Jetlag Nedir?

Günlük yaşamımızda sürekli sonu gelmeyen bir koşuşturmacanın içerisindeyiz. İş, okul gibi sosyal yükümlülüklerimizi gerçekleştirmeye çalışıyoruz. Bunlardan arta kalan sürelerde ilgilenmek istediğimiz şeylere, hobilerimize, meraklarımıza, ailemize ve arkadaşlarımıza vakit ayırmaya çalışıyoruz. Ama elimizde bunları yapabilmek için sadece 24 saatten oluşan kısa bir zaman dilimi var. Peki bu yoğun tempoyu idare ederken ne kadar başarılı oluyoruz? Yaşamımızı kalıplara sokan zamanlar; Güneş'in saati, vücudumuzun saati ve sosyal saatimiz birbirleriyle ne kadar uyumlu diyebiliriz? Sabah iş için kurduğunuz saatin alarmı çaldığında biraz daha uyuma isteğimiz, bu saatler arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanıyor olabilir mi?

Tüm Reklamları Kapat

Bu sorulara cevap vermeden önce yukarıda sözünü ettiğimiz saatleri kısaca açıklamamız gerekiyor. İlki Güneş'in saati dediğimiz Dünya'nın kendi ve Güneş etrafında dönüş hareketiyle oluşan saat kavramıdır. Yani tam anlamıyla gece ve gündüzün birbirini takip eden döngüsü dediğimiz doğanın saatidir.

İkinci olarak sözünü ettiğimiz saati, biyolojik saatimizi, bir canlının belirli aralıklarla tekrarladığı fiziksel, zihinsel ve davranışsal değişiklikler olan biyolojik ritmi, yöneten organizmanın doğuştan gelen zaman aracı olarak tanımlıyoruz. Biyolojik saat sirkadiyen saat (İng: "Circadian Clock") olarak da biliniyor. Dış etmen olmadan uyku/uyanma döngümüz, vücut sıcaklığı döngüsü, hormonal salgıların döngüsü gibi olaylar biyolojik saatimiz tarafından kontrol edilen biyolojik ritmlerimizdir. Biyolojik saatimiz mevsimden ve aydınlık-karanlık döngüsünden etkilenen bir vücut saatidir. Biyolojik saatler ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için buradan yazımıza ulaşabilirsiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Son olarak yaşamımızı etkileyen saat tamamen kendi icadımız sosyal saatimizdir. Sosyal saat; iş, okul gibi sosyal yükümlülüklerimizi yerine getirmek için takip ettiğimiz uymamız gereken zaman dilimi olarak hayatımız içerisinde yerini alıyor. Bir yere yetişmek için belirlediğimiz saat ya da sabah işe yetişebilmek için trafik ve hazırlanma süresini de düşünerek kurduğumuz alarm, bizim sosyal saatimizi oluşturuyor.

Münih'teki Ludwig-Maximilian Üniversitesi'nde kronobiyoloji profesörü Till Roenneberg, yaptığı çalışmalar sonucunda biyolojik saatimiz ve sosyal saatimiz arasında oluşan uyumsuzluğa sosyal jetlag adını veriyor. Sosyal jetlag kavramı, normal jetlag durumu gibi, vücudumuzun iki zaman dilimi olan, sosyal normların dayattığı zaman dilimi ile biyolojik saatimizin zaman dilimi arasındaki kaymanın sonucu olarak açıklanabilir.

Till Roenneberg'e göre dünya nüfusunun üçte ikisi haftada en az bir saat bile olsa sosyal jetlag yaşıyor. Modern yaşamda özellikle sanayileşmiş şehirlerde yaşayan büyük bir çoğunluktaki bizler, biyolojik saatimizi bir kenara bırakıp sosyal saatlerimizi yakalamaya çalışıyoruz. Sosyal aktivitelerimiz, eğlenme, çalışma, yemek yeme, uyuma saatlerimizin hepsini sosyal normlara göre belirliyoruz. Biyolojik saatimizin ihtiyacı olan uyku süresini daha karşılayamadan "mecburen" kurduğumuz alarmın çalmasıyla uyanmak zorunda kalıyoruz. Vücudumuz, bu saatler arasındaki kaymadan etkileniyor. Bu noktada sosyal jetlag'ın en belirgin semptomu olan uyku problemiyle karşı karşıya kalıyoruz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Kronik uyku yoksunluğu; tip 2 diyabet, kalp hastalığı, obezite ve depresyon gibi Dünya Sağlık Örgütü ve ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından "halk sağlığı salgını" olarak nitelendiriliyor. Bu hastalıkların yanında uyku yoksunluğu, günlük yaşantımıza da zarar vererek uyanıklığımızı, el-göz koordinasyonumuzu, hafızamızı, mantıksal akıl yürütmemizi ve duygusal istikrarımızı etkiliyor. Ayrıca doğal Güneş ışığının döngüsünü kaçırarak sürekli yapay ışığa maruz kalma birçok kişinin uyku zamanlamasında gecikmesine ve dolayısıyla sosyal jetlag yaşamasına neden oluyor.

Biyolojik Saat Döngümüz
Biyolojik Saat Döngümüz
Wikipedia

Diğer bir araştırmacı olan ve Melbourne'daki Monash Üniversitesi'nde bulunan Andrew Phillips, yaptığı araştırmayla düzensiz yatma saati olan öğrencilerin akademik başarılarının daha tutarlı uyku düzenine sahip olan öğrencilere göre daha başarısız olduğunu ortaya çıkardı. Bu araştırmayla sosyal jetlag durumunun sadece bireysel hastalıklara neden olmasının yanında bireyin iş ve okul performansında da önemli rol oynadığını öğrenilmiş oldu.

Sosyal jetlag durumunun ortaya çıkardığı sorunlar listesi maalesef uzayarak devam ediyor. Hücrelerimizin her birinin içinde, vücudumuzdaki hemen hemen her fizyolojik sürecin zamanlamasını yöneten moleküler bir saat mevcuttur. Biyolojik saatler hormon salgılarımızı, bağışıklık hücrelerimizin aktivitesini, vücut ısımızı, hatta günün ve gecenin farklı zamanlarında ruh halimizi kontrol eder. Bir kişinin her hafta deneyimlediği sosyal jetlag'ın her saati için, kardiyovasküler hastalığa yakalanma olasılığında % 11'lik bir artışa neden olduğunu yine araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Sosyal jetlag ayrıca daha kötü ruh haline ve yorgunluğa neden olduğu bilinmektedir. Benzer şekilde, alkol ve nikotin tüketimi sosyal taleplerle baş edememenin davranışsal belirtileri olarak kabul edilmektedir.

Öte yandan başka bir çalışma, daha yüksek seviyelerde sosyal jetlag olan yetişkinlerin, daha düzenli uyku düzenine sahip olanlara kıyasla fazla kilolu veya obez olma ihtimalinin daha yüksek olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Sosyal Jetlag Konusunda Neler Yapılabilir?

Till Roenneberg sosyal jetlag kavramının çözümü için, toplumun gün ışığından yararlanma zamanının (başka bir sosyal jetlag kaynağı) ve kişinin uyku düzenin korunması için işverenler tarafından esnek çalışma saatlerinin uygulanması gerektiğini belirtiyor. Hatta bir açıklamasında, bir işveren olsaydı, çalar saat kullanımını yasaklayacağını ve çalışanlara yalnızca yeterli uyuduktan sonra işe başlama talimatını vereceğini söylüyor. "Çalışanların çoğu sabah 10 veya 11'de ofiste olacaktı, ancak bu üretkenliği artıracak, hastalık günlerini azaltacak ve bir işveren olarak en iyi zamanınızı alacağım" diyerek bunun bir "kazan-kazan durumu" oluşturacağını söylüyor.

Tüm Reklamları Kapat

Tüm bunlara bakarak modern çağın büyük sorunlarına yol açan etmenlerinden birisinin sosyal jetlag olduğunu söylemek yanlış olmaz. Ama maalesef sosyal jetlag'ın bu kadar zararı olmasına rağmen kendimizi günümüzde bu durumundan uzak tutmak imkânsız gibi gözüküyor. Sosyal jetlag, nüfus genelinde yaygın olarak deneyimlenen, vardiyalı çalışmanın veya zorunlu zaman uyumsuzluğunun sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Çalışma ya da okul temposu içerisinde hafta boyu biyolojik saatimiz için gerekli olan uykuyu alamıyoruz. Yine bu temponun sonucu olarak vücudumuz için gerekli Güneş ışığından yararlanamıyoruz. Sonuç olarak hafta sonlarını bu eksikleri kapatmaya çalışarak geçiriyoruz. Fakat biyolojik saatimiz ve sosyal saatimiz arasındaki uyumsuzluğu tam anlamıyla ortadan kaldıramıyoruz.

Özellikle teknolojik gelişmelerin hızla ilerlemesine ve üretkenlik verimliliğinin artmasına rağmen uzun süredir değişmeyen haftada 40 saatlik çalışma koşulları işimizi zorlaştırıyor. Yıllardır aynı çalışma saatlerine insanları mahkûm etmek, sosyal jetlag ile birlikte gelişen hastalıkları arttırıyor. Öte yandan tüm dünyada ve Türkiye'de hâlâ yaz/kış saati uygulamaları tartışılıyor ve birbirinin aksini savunan çalışmalar mevcudiyetini koruyor. Özellikle de şu anda Türkiye için baktığımızda, saatin sabitlendiği meridyeni Türkiye'nin Doğu sınırlarının bile dışında kalan 45 derece doğu meridyenin zaman dilimi UTC+3 (yaz saati) seçmek, çalışan nüfusun ve sanayinin yoğun olduğu Batı illerinde çalışanların, kış döneminde havanın aydınlanmadan uyanmasına ve bireyin sirkadiyen ritminin bozulması olasıdır. Bu saat sisteminin insanın fiziksel ve ruhsal iyiliği açısından, Güneş'in sağladığı doğal aydınlık-karanlık dengenin biyolojik saatimize uyumlu olarak değiştirilmesi, sosyal jetlag ile savaşın önemli bir noktası olabilir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
42
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 20
  • Muhteşem! 9
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Üzücü! 4
  • Bilim Budur! 2
  • Grrr... *@$# 2
  • Umut Verici! 1
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Korkutucu! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/06/2023 22:24:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9138

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Elektrik
Beslenme Bilimi
Eşeyli Üreme
Okyanus
Retrovirüs
Yakınsak Evrim
Bitki
Viral Enfeksiyon
Hayatta Kalma
Astrofizik
Eğilim
Oyun
Zooloji
Newton
Ara Geçiş Türleri
Taklit
Viral
Önlem
Ecza
Ağız Sağlığı
Kurt
Diş Sorunları
Zehir
Mavi
Ağaç
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Dizleriniz Neden Gıcırdıyor?
Dizleriniz Neden Gıcırdıyor?
Elektriği Dokunduğunuz Yere Yönlendiren Küre Nasıl Çalışıyor?
Elektriği Dokunduğunuz Yere Yönlendiren Küre Nasıl Çalışıyor?
Bilgisayar, 1 ve 0'ın Ne Olduğunu Nereden Biliyor?
Bilgisayar, 1 ve 0'ın Ne Olduğunu Nereden Biliyor?
Apollo 11: Astronotları Ölümle Burun Buruna Getiren Hata Nasıl Düzeltildi?
Apollo 11: Astronotları Ölümle Burun Buruna Getiren Hata Nasıl Düzeltildi?
James Webb Uzay Teleskobu'nun İlk Fotoğrafı Neler Gösteriyor?
James Webb Uzay Teleskobu'nun İlk Fotoğrafı Neler Gösteriyor?
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. R. Ulman, et al. Sosyal Jetlag Nedir? Birçok Problemin Kaynağı Olan Bu Olgunun Bize Etkileri Nelerdir?. (14 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 8 Haziran 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9138
Ulman, E. R., Bakırcı, Ç. M. (2020, August 14). Sosyal Jetlag Nedir? Birçok Problemin Kaynağı Olan Bu Olgunun Bize Etkileri Nelerdir?. Evrim Ağacı. Retrieved June 08, 2023. from https://evrimagaci.org/s/9138
E. R. Ulman, et al. “Sosyal Jetlag Nedir? Birçok Problemin Kaynağı Olan Bu Olgunun Bize Etkileri Nelerdir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 14 Aug. 2020, https://evrimagaci.org/s/9138.
Ulman, Erkan Remzi. Bakırcı, Çağrı Mert. “Sosyal Jetlag Nedir? Birçok Problemin Kaynağı Olan Bu Olgunun Bize Etkileri Nelerdir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 14, 2020. https://evrimagaci.org/s/9138.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close