Evrim Ağacı
İlgi duyduğum alanın, kişinin o alanla bağlı olması. Temel içerigine tam olarak vakif olmadiğım içeriğin içeriğini bildiğim durumdaki ilgili olabilme ihtimali. Ki bu ihtimalin var olabilmesi için ilgili olmadığım alana ilgi duyma ön şartı olmadan ilgilenebilmemdir
İslam dinine göre insanın aklı Tanrı'ın yaptığı işleri tamamen kavrayamaz, çünkü Tanrı'nın insana verdiği akıl sınırlıdır. Bu yüzden İslam dinine göre Tanrı'nın insanı yaratmasını anlayamayız. İnsan Allah üzerine düşünebilir fakat Allah'ın işlerini ve niteliklerini anlayamaz.[1]
Yüzyıllardır birçok filozofun ve bilim insanının üzerine düşündüğü, sorguladığı, açıklamaya çalıştığı ancak üzerinde -özellikle modern bilimimizin gelişiminden önce- fikir birliğine varılamamış bir kavramdır bilinç. Aslında çok önemli bir kavramdır çünkü özellikle hem bilimin hala açıklayamadığı parçalar bulunmaktadır hem de özellikle dinler ve bazı felsefeciler bilinç kavramını farklı kavramlarla yani doğaüstü kavramlarla izah etmişler, yanıt vermişlerdir.
Bilinç kavramı benim de üzerine çok fazla düşündüğüm ve araştırma yaptığım bir kavramdır ve bu soruya gerçekten çok ayrıntılı bir cevap vereceğim. Önce biraz evrimsel süreçle başlayıp sonrasında felsefeden devam edip bilimle noktayı koyacağız. Tüm parçaları birleştirdiğimizde sonucun güzel ve büyük bir resim olmasını umut ediyorum.
Bundan 400 milyon yıl öncesine gidelim. Küçük, gözü pek bir balık karaya tırmanıyor ve denize dönmektense orada takılmaya karar veriyor. Bu balığın fosilleri 2004 yılında Kanada Arktik Takımadalarında bulundu. Bu balığın evrimsel tarihimizde son derece büyük bir önemi var. Kahramanımızın adı Tiktaalik roseae. 4 milyar yıl önce canlılığın suda başladığını biliyoruz ve Tiktaalik roseae tam olarak evrimsel süreçteki bir geçişi simgeliyor, sucul omurgalılardan, karasal omurgalılara geçişi. Tabii bu hayvanın karaya çıkarken aklından ne geçiyordu kimse bilmiyor ve açıkçası merak ediyoruz ama sanırım birkaç tahmin yapabiliriz. Bu hayvanlar karaya çıktıklarında yeni bir çevreyle tanıştılar ve bu çevre onlara uzun mesafeleri görme özelliği kazandırdı. Dalış yapanlar bilir ki suyun altında görüş mesafeniz çok daha kısadır. Işık, suyun içerisinde tamamen emilmeden önce sadece onlarca metre ile ölçülebilecek mesafeleri görebilirsiniz ancak açık havadaki görüş mesafeniz pratikte sonsuzdur. Evrimsel süreçte ise ne görebildiğiniz ile nasıl düşündüğünüz arasında dramatik bir ilişki bulunur. Bir balık olduğunuzu düşünün, suda birkaç metre mesafe alıyorsunuz ancak görüş mesafeniz kısıtlı. Yakınlarınızda anlık tehlikelerle ve avcılarla karşılaşabilirsiniz ve bu problemlerden kurtulmanızın yollarından bir tanesi çok hızlı düşünebilmek ve çok hızlı karar vermek çünkü kısıtlı bir zamanınız var. Ancak karada çok daha rahatsınız çünkü açık bir alan ve görüş mesafeniz oldukça yeterli. Tiktaalik hızlı düşünmek zorundaydı ve hızlı düşünmesi için de büyük bir evrimsel baskı vardı fakat karaya çıkan Tiktaalik artık etrafında olup bitenleri değerlendirmek için daha fazla zaman buldu. Tiktaalik'in hızlı düşünmesi için evrilen zihni çok büyük olasılıkla bilinç gibi karmaşık bir şeyin evrimine de katkı sağladı. Yani Tiktaalik hem karada düşünebilmek için fazladan zaman buldu hem de farklı stratejiler geliştirebildi. İşte bu kritik geçiş bilinç dediğimiz şeyin ortaya çıkışına katkı sağlamış olabilir.
Amerikalı antropolog Ernest Becker, bilinci şu güzel sözlerle tasvir eder:
Kendi kendinin bilincindeki bir hayvan olmak ne anlama gelir? Bu dehşetli değilse en hafifinden komik bir fikirdir. Kişinin solucanlara yem olacağını bilmesi anlamına gelir. Korkunçtur bu: hiçlikten belirmek, bir isme, kendilik bilincine, derin içsel duygulara sahip olmak, içinizden taşan bir yaşama ve kendini gerçekleştirme isteğiyle yanıp tutuşmak ve tüm bunlarla beraber ölecek olmak.
Kendinin farkında olma durumu, zengin içsel deneyimler, düşünceler, planlar, stratejiler, öz farkındalık ve tüm bu özelliklerin evrenimizdeki yeri.. Düşününce gerçekten hayranlığa kapıldığımız ve çok özel olarak gördüğümüz için özel bir anlam yüklediğimiz bir şey bilinç Hayatımızda gerçekten, evrenimizin dışından gelen bir güç ya da bir sihir gibi. Bilinç fizik yasalarıyla açıklanabilen, belirli sayıda atomun birbirleriyle etkileşimleri ve ortak eğilimleri neticesinde var olan yüksek seviyeli bir tanım düzeyi mi yoksa ona sebep olan gerçekten doğaötesi, sihirli bir bir özellik mi var? Bunun cevabını, bu yazının sonunda siz vereceksiniz. O halde devam edelim ve biraz felsefeye girelim.
Felsefi olarak bilinç konusunda çok eskilere gidebilmek mümkün fakat ben meseleyi çok uzatmamak adına özellikle Dualizm'in bayrak direklerinden biri olan Rene Descartes'le giriş yapacağım. Rene Descartes 17. yüzyılda yaşamış filozof, matematikçi ve aynı zamanda bilim insanıydı. Kendisi evrenin temelinde 2 farklı töz olduğunu iddia ediyordu. Bu tözlerden bir tanesi madde bir diğeri ise ruhtu yani insan için bu 2 tözden biri insanın fiziki bedeni bir diğeri ise bilinciydi. Yani bilince sebep olan farklı, doğaüstü bir nitelik vardı. Tabii ki bu özellikle o dönem için son derece makul bir düşünceydi. Günümüzde bile bilimimizin önemli ilerleyişine rağmen insanların çok büyük bir kısmı da Descartes gibi düşünüyorlar. Bu konuda insanların maalesef çok kuşkucu ve ikna edilebilir olduklarını söyleyemeyeceğim. Bunun temel nedenlerinden biri de bilimimizin başta da ifade ettiğim gibi kapsayıcı ve temel bilinç kuramını hala elde edememiş olması ama son yıllarda özellikle Nörobilimde önemli atılımlar var bunlara da değineceğiz ama biz Descartes'ten biraz daha devam edelim. Descartes o dönemin son derece saygın ve önemli bilim insanlarından biriydi fakat o da eleştirildi. 17.yüzyılın başlarında Roma İmparatorluğunda yerel yönetimler topluluğu olan Pfalz Elektörü V. Frederick ile İngiltere Kralı I. James'in kızı Elizabeth Stuart'ın kızları Elisabeth Simmern van Pallandt, 1618 yılında burada doğdu. Zamanın şartlarında kraliyet ailesinde doğmuş biri için fazlasıyla gitgelli bir gelişim dönemi geçirdi Prenses Elizabeth ve kendisi Bohemya Prensesi Elizabeth olarak biliniyor. Onu tarihin önemli figürlerinden yapan belirli özellikleri var o yüzden bu kısmı biraz detaylı tutmak istedim. Kendisi, kadınların görmezden gelindiği, hiç sayıldığı bir dönemde hem entelektüel olarak hem de politik olarak aktif biriydi ve üçten fazla dil biliyordu ayıraca da Hristiyandı. Asıl mevzu ise şu, Bohemya Prensesi Elizabeth, Descartes'in bu düşüncelerine bir itiraz mektubu yazdı. Bu itiraz mektubuna Descartes tatmin edici bir yanıt sunamadı. Prensesin mektubunu aşağı bırakıyorum:
Prensesin eleştirileri oldukça yerinde ve makuldü. Prensesin itirazının temelinde, bedenden ayı olan ve maddi olmayan ruhun, fiziksel olanla nasıl etkileştiğinin açıklanmasının gerektiği fikri vardı. Ruhun bedeni etkilediğini iddia ediyorsanız bunun nasıl olduğunu da açıklamak zorundasınız ve bu açıklama yükümlülüğü iddia sahibi Descartes'in omuzları üzerindeydi ancak o ve ondan sonrakiler de bu soruya tatmin edici bir yanıt veremediler. Yani bize bilincimizi veren ruh tözünün de hiç iyi bir açıklama olmadığı o günlerden bu günlere çok aşikardı ancak söylemiş olduğumuz gibi birçok insan ruhun varlığını günümüzde de kabul ediyorlar. İnsan, doğaüstü varlıklara inanma eğiliminde olan bir canlı ancak bizler tabi ki böyle bir cevaptan tatmin olamayız ve bu bilinç sorusunun yanıtını en güvenilir kaynaktan almalıyız, yani doğanın kendisinden. İşte bilimimiz bu yüzden elimizdeki en değerli ve en önemli araç. Felsefi olarak çok fazla şey yazabiliriz ama uzatmanın çok da önemi yok bilimden devam etmemiz gerekiyor.
Descartes'in ruh tözü fikrinin çok tutarlı ve isabetli bir fikir olmadığını ilk olarak Bohemya Prensesi Elizabeth göstermişti. Günümüzde de gerçeklikten son derece uzak. Diyebilirsiniz ki ''ee iyi de ruh diye bir şeyin varlığını test edemeyiz ki. Nereden bileceğiz var mı yok mu? Ya varsa?'' Evet haklısınız. Ruhun olmadığını size muhtemelen hiçbir zaman kanıtlayamayız, bilim de bunu yapamaz. Fakat işte tam olarak bu yüzden ruh gibi doğaüstü bir varlığın ya da bilincimizin doğaüstü bir nitelikle ilgili olmadığını düşünüyoruz. Çünkü kanıtlayamıyoruz. Descartes'in sunduğu hipotez yanlışlanabilir yani bilimsel bir hipotez değil ve bizlerin yanlışlanamayan bu varsayımlara düşük güvenç atamamız için gerekçelerimiz var. Bayesçi akıl yürütme, doğaüstü varlıklara ve psişik olgulara düşük olasılık atamamız konusunda fazlasıyla iyi bir yaklaşımdır ve çoğu bilim insanı da meselelere bu şekilde yaklaşır. Temel kuramlarımız, deneyimlerimiz ve bilimimiz evrenimiz içerisinde hiçbir sürecin doğaüstü müdahalelerle değil tamamen doğal süreçlerle, fizik yasalarına bağlı, fiziksel örüntüler sayesinde olageldiğini söyler. Bizler de en azından Natüralist yani doğanın sadece doğal olarak açıklanabileceğini savunan insanlar da ruh kavramına bu şekilde yaklaşacaktır. Bilimin de natüralist olduğunu söylersek yanılmış olmayız ve bilim de bize bilinç hakkında doğal bir açıklama verecektir.
Bilinci tam anlamıyla çözemedik ve elimizde kapsayıcı ve eksiksiz bir bilinç kuramı yok ama bu hiçbir zaman çözemeyeceğimiz anlamına gelmiyor. Bilimin, bilinci de çok iyi bir şekilde açıkladığı günlere tanıklık edeceğimizden şüphem yok. Bilim insanları genellikle beyin temelli, yani nörobilimsel bir yaklaşım benimser. Bu çerçevede bilinç, beyin aktivitelerinin belirli örgütlenme biçimlerinden doğan öznel deneyim, farkındalık ve dikkat durumudur.
Hiçbir bilim insanı ve nörolog bilinci doğaötesi olarak kabul etmezler. 100 milyar farklı nöronun birbirleriyle etkileşimleri ve belirli düzen oluşturmalarıyla bilinç meydana gelir ve her bir nöron bin ya da daha fazla sayıda nöronla bağlantı kurar. Toplamda 100 trilyondan fazla bağlantı vardır. Bizler artık biliyoruz ki daha küçük yapılı mikroskobik düzenlemelerin ve oluşumların birbirleriyle etkileşimleri ve ortak eğilimleri neticesinde makroskobik boyutta yeni ve farklı özellikler belirebilir. Buna Belirme diyoruz. Nöronlardan bilinç belirir. Renksiz atomlardan rengarenk bir tablo yaratılabilir gibi ve birçok örnek de sıralarız. Beynin içerisindeki Konektom'u yani tüm nöral etkileşimleri ve düzenlemeleri eksiksiz ve kusursuz bir şekilde bilmiyoruz ve muhtemelen şu anda bilme şansımız da yok ancak bazı basit beyinlere sahip canlıların Konektom haritalarını da çıkarmış durumdayız. Bilim hızla ilerliyor ve en zor, çözülmesi mümkün değil denilen sorulara bile yanıt vereceğini düşünüyorum. Biraz uzun oldu ama etkileyici olduğunu düşünüyorum.
Özet olarak şunu açık yüreklilikle ifade edebilirim ki bilinç tamamen sizin beyninizde oluşan, fizik yasalarına göre etkileşen, bilinçsiz, amaçsız, kavrayışsız, farkındalıksız atom topluluklarının meydana getirdiği insan üzerine etkili bir konuşma biçiminden ibarettir. Karmaşık ve etkileyici olması bizleri farklı açıklamalara yöneltebilirler ama bizler bilimle kalmaya, onun ışığında adımlamaya devam edelim, er ya da geç ama yavaş ama biraz hızlanarak sorularımıza cevap ala ala bu yolculuğa devam edeceğiz ama şunu hiç unutmayın, bu sonu gelmeyen bir yolculuk.
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Evrim Ağacı'nın site üzerinde bağımsız okur etkileşimini gerçekleştirmeyi mümkün kılan ilk dijital projesidir. Birçok diğer projenin öncülüdür. Bu kılavuz, kullanıcılara yol göstermesi ve sık sorulan bazı soruları yanıtlaması için hazırlanmıştır. Platformun kullanımına ve moderasyona yönelik iletişim için [email protected] adresini kullanabilirsiniz.
✨ 1 Ocak 2024: Kaliteli/Kalitesiz Cevap Sistemi: Platformumuzda gözüken cevapların kalitesini daha yüksek tutmak için, negatif oy sayısı pozitif oy sayısından 3 fazla (cevap sahibi Onaylı Kullanıcı ise, 6 fazla) olan cevapları artık "Daha Fazla Cevap Gör" başlıklı bir tuşun arkasında göstereceğiz. Böylece okurlarımızın ilk gördüğü cevaplar, komünite tarafından daha kaliteli bulunan cevaplar olacak.
15 Haziran 2023: Ödüllü Soru Sistemi aktive edildi. Artık sorularınıza ödül koyabilir ve böylece site genelinde daha çok duyurulmasını, böylece daha çok cevap verilmesini sağlayabilirsiniz. Koyacağınız ödül, Uyum Puanınızdan düşülecektir. Sadece kendi sorularınıza değil, başka sorulara da ödül koyabilirsiniz. Eğer ödül süresi dolana kadar bir cevabı kabul etmezseniz, en yüksek oyu alan cevabın sahibi ödülü kazanacaktır. Eğer süre zarfınca hiçbir cevap gelmezse, ödül puanları size geri verilmeyecek ve yok olacaktır.
3 Şubat 2023: Eskiden "Teoloji & Din Felsefesi" olan kategorimiz, Evrim Ağacı'nın ilkelerine uymayan paylaşımların artmış olmasından ötürü sadece "Din Felsefesi" olarak güncellenmiştir. Teoloji alanında sorulan, yani direkt olarak spesifik dinler ve onların ihtiva ettiği konular/iddialar ile ilgili soruların büyük bir kısmı silinmiştir ve gelecek günlerde silinmeye devam edilecektir. Din felsefesiyle ilgili meta soruları sormaya ve cevaplamaya devam edebilirsiniz. Güncellenmiş kuralları aşağıdan okuyabilirsiniz.
22 Ocak 2023: Yeni devreye sokulan işaretleme sisteminin bir parçası olarak, soru ve cevaplarda bulunan mantık hataları da işaretlenebilmeye başladı. Böylece platformumuzda daha sağlıklı bilgi alışverişini pekiştirecek bir sistem daha devreye girmiş oldu. Soru ve cevap kartlarındaki "beyin" ikonuna tıklayarak mantık hatalarını bildirebilirsiniz. Moderasyon onayından geçen mantık hataları, soru veya cevabın üzerini kapatacak şekilde işaretlenecektir. Böylece kullanıcılar öncelikle soru veya cevaptaki safsatayı görebilecek, sonrasında isterlerse soruyu veya cevabı görüntüleyebileceklerdir. İşaretlenmiş mantık hatalarını oylayarak moderasyona geri bildirimde bulunulmasını ve hatalı işaretlemelerin kaldırılmasını sağlayabilirsiniz.
20 Ocak 2023: Platform kurallarına uymayan veya hatalı soruları veya cevapları direkt silmek yerine, moderasyon ekibi tarafından uygun görülen durumlarda, tüm platform kullanıcılarını doğru yönlendirmek ve bilinçlendirmek adına, spesifik bir soru veya cevapta neyin kuralları ihlal ettiğini gösteren "işaretleme sistemi" devreye sokuldu.
15 Eylül 2022: Soru & Cevap Platformu da tamamen akış sistemimize entegre edildi. Sol tarafta çıkan kategoriler filtreye dönüştürüldü; yeni filtreler eklendi, eski çalışmayan filtreler kaldırıldı. Artık çok daha temiz bir kullanıma kavuştu. Tasarımsal geliştirmeler yapıldı.
13 Eylül 2022: Soru sorma sırasında yapılan yaygın hataları daha soru sorulmadan düzeltecek yönlendirme bilgileri eklendi. Eğer bilindik bir hataya düşecek olursanız, sistem sizi otomatik olarak uyaracak.
1 Eylül 2022: Cevapları Kaydettiklerim listesine ekleme özelliği geldi. Böylelikle hoşunuza giden veya önemli bulduğunuz cevapları kaydedip, sonrasında Kaydedilenler sayfanızdan kolayca erişebilirsiniz.
6 Ağustos 2022: Raporlama sistemi geliştirildi ve kolaylaştırıldı. Artık kolektif olarak platformun temizliğine daha kolay katkı sağlayabileceksiniz.
8 Ocak 2022: Soru sayfasının tasarımı güncellendi! Artık soruları ve cevapları sitemizin geneliyle daha uyumlu bir şekilde görüntüleyebilirsiniz.
15 Aralık 2021: Reddedilen soru veya cevaplara gerekçe girmek artık mümkün. Böylece ne tür kuralları ihlâl ettiğinizi görebilirsiniz.
5 Aralık 2021: Artık siteye giriş yapmadan da soru sorabiliyorsunuz (ancak sorunuzun yayına alınabilmesi için giriş yapmanız gerekiyor).
30 Ekim 2021: Olumlu oy ile arasındaki fark yeterince net olmadığı için "Teşekkür" butonu kaldırıldı. Görsel yükleme sistemi güncellendi ve geliştirildi. Komünite araçlarını geliştirme amacıyla soru ve cevapların geçmiş kaydı tutulmaya başlandı.
13 Temmuz 2021: Evrim Ağacı'nı mümkün kılan maddi destekçilerimizin doğrudan soru sorabilmeleri için Destekçilere Özel kategorisi açıldı. Bu kategoriye sadece Patreon, Kreosus ve YouTube destekçilerimiz soru sorabilecektir; ancak cevaplar herkese açıktır. Siz de Evrim Ağacı'na destek olarak büyümemize yardımcı olabilirsiniz.
26 Haziran 2021: Bugün itibariyle 50.000 UP seviyesi ve üzerinde olan kullanıcılar, kaynak zorunluluğu olan sorularda bu zorunluluğunu kaldırıp, kaynak zorunluluğu olmayan sorulara cevaplarda kaynak gösterme zorunluluğu getirebilecek. Bunu art niyetle veya kötüye kullandığı tespit edilen hesaplar, sahip oldukları puandan bağımsız olarak, 50.000 UP'un altına düşürülecek şekilde cezalandırılırlar. Söz konusu 50.000 UP sınırı, ilerleyen dönemde artırılıp azaltılabilir.
10 Şubat 2021: Artık e-posta hesabını onaylamamış kişiler soru ve cevaplara negatif oy veremeyecekler. Böylece trollüğü minimize etmeyi hedefliyoruz. Ayrıca varsayılan liderlik listelerinde moderatörler de yöneticiler ve editörler gibi gözükmeyecek.
9 Şubat 2021: Moderatörler atanmaya başlandı. Artık onaya düşen soru ve cevaplar daha hızlı onaylanacak, raporlar daha hızlı sonuçlandırılacak ve etkileşim daha sağlıklı bir şekilde sürdürülebilecek. Moderatörlerin soru/cevap silme ve düzenleme ile kullanıcı raporlarına karar verme yetkileri bulunmaktadır. Moderatörleri, isimlerinin yanındaki dengeli terazi işaretinden ayırt edebilirsiniz.
19 Ekim 2020: Metin düzenlemeleri sırasında (kalınlaştırma, bağlantı ekleme, liste oluşturma vb.) bazen oluşan format bozulması hatası giderildi. Ayrıca bir cevap için girilen metin düzenlemeleri yedekleniyor; böylece format ile ilişkili kayıpların önüne geçilebilecek.
17 Ekim 2020: Cevaplardaki kaynak sistemi, makalelerimizdeki kaynak sistemi ile aynı olacak biçimde geliştirildi.
24 Ağustos 2020: UP Geçmişini görüntüleme eklendi.
22 Ağustos 2020: UP Sıralamasındaki ek hatalar giderildi.
26 Temmuz 2020: Metin kutusundaki yazı düzenleme araçları kolay erişim eklendi.
3 Temmuz 2020: UP Sıralamasındaki hatalar giderildi.
30 Haziran 2020: Soru birleştirme ve soru yönlendirme raporlarındaki sorunlar giderildi. Soru birleştirme raporu oluştururken artık sadece URL girerek de soruyu bulmanız mümkün. Ayrıca liderlik sıralamasına aylık lider ve geçen haftanın lideri de eklendi.
29 Haziran 2020: Haftalık UP sıralaması paneli eklendi. Masaüstü kullanıcılarında Seçki filtresi altında sağ panele son sorular eklendi.
21 Haziran 2020: Filtreler geri getirildi, hız optimizasyonu yapıldı. Yeni tasarım geliştirmelerine başlandı.
17 Haziran 2020: Bir geliştirme projesinin uzantısı olarak Soru & Cevap Platformu'ndaki filtreler geçici olarak kaldırıldı. İşlem tamamlanınca geri getirilecekler.
15 Haziran 2020: Sorulara görsel ekleme özelliği getirildi. Yeni kategoriler eklendi. Tespit edilen bazı diğer sistemsel hatalar giderildi.
11 Haziran 2020: Bazı cevap girişleri sırasında sistemin hata verip, okurların cevabını sildiği bildirilmişti. Bu hatanın kaynağı tespit edildi ve giderildi. Uzmanlara sorma özelliği, bilimseverlere sorma özelliği ile birleştirildi. Tasarım sadeleştirmeleri ve geliştirmeleri yapıldı.
Sık Sorulan Sorular ve Cevaplar
Yönetim ve moderasyon ekibi; Evrim Ağacı'nın İlkeleri ile örtüşmeyen ve Kullanıcı Sözleşmesi'ni ihlâl eden, aşağıda gördüğünüz kurallara ve platformun işleyişine uymayan soru ve cevaplara gerekli gördüğü ölçüde müdahale etmektedir. Platformda genel olarak şu kurallar uygulanmaktadır:
Her kullanıcı, bu platformda yapacağı paylaşımlardan, içeriklerinden, yorumlarından ve platformda girdiği her şeyden bundan doğacak her türlü hukuki sonuçtan sorumludur.
Proje dahilinde sizin yapabilecekleriniz şunlar:
Uyum Puanı (UP), Evrim Ağacı'nın oyunlaştırma sisteminin bir parçası olarak geliştirilmiş olan, bir kullanıcının Evrim Ağacı'na yaptığı katkıları nicel olarak ölçen bir araçtır. Bu konuyla ilgili daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.
Soruyu soran kişi, verilen cevaplar arasından bir tanesini en tatmin edici, doğru, isabetli, iyi araştırılmış bulursa, onu "En İyi Cevap" olarak seçebilir. Bu her zaman doğru cevap olmak zorunda değildir, soruyu soranın öznel yargısına dayanmaktadır.
En İyi Cevap, diğer cevaplara göre daha yukarıda gösterilecektir ve cevap "Soruyu Soranın Seçtiği Cevap" olarak işaretlenir. Soruyu sahibi veya moderatörler, cevabın isabetli olmadığına kanaat getirecek olursa en iyi cevabı geri alabilir.
Evrim Ağacı yönetimi, verilen cevaplar arasından bir tanesini en tatmin edici, doğru, isabetli, iyi araştırılmış bulursa onu seçkin cevap olarak "Öne Çıkarılan Cevap" seçebilir. Bu cevap, diğer bütün cevaplardan daha üstte gösterilecektir ve cevabı veren kişiye UP verecektir.
Soruların oy puanı pozitif oy sayısından negatif oy sayısının çıkarılmasıyla hesaplanmaktadır. Cevapların oy puanı ise sadece pozitif oy sayısı üzerinden hesaplanmaktadır. Negatif oy vermek yerine beğendiğiniz diğer cevaplara pozitif oy verebilir veya kendi daha iyi olan cevabınızı girebilirsiniz.
Sorulara gelen cevaplar, cevabın aldığı pozitif oya göre sıralanmaktadır. Pozitif oy sıralaması ne olursa olsun, en üstte öne çıkarılan cevap, altında en iyi cevap yer almaktadır. Diğer cevaplar pozitif oy sıralamasına göre, aynı oy sayısına sahip cevaplar zamana göre yerleştirilmektedir. Ayrıca onaylı kullanıcıların cevapları otomatik olarak +3 olumlu oy almış gibi, öncelikli olarak listelenir.
Hayır. Soru & Cevap Platformu'nun amacı, bir soruya gelen cevaplar arasında münakaşa veya fikir alışverişi yaratmak değil, soru sahibinin spesifik bir sorusunu veya merak ettiği bir konuyu cevaba kavuşturmaktır. Faydalı bulduğunuz bir cevap gelene kadar oylama tuşlarıyla gelen cevapları oylayabilirsiniz ve uygun olduğunu düşündüğünüz cevabı "En İyi Cevap" olarak işaretleyebilirsiniz. Konuyla ilgili ek sorularınız için yeni sorular oluşturabilirsiniz.
Cevap ile cevaba cevap yetiştirmek dışında etkileşime girmek için "Alıntıla" butonunu kullanabilirsiniz.
Evet; ancak belirli koşulların sağlanması gerekiyor. Sorunuzu cevaplara kapatabilmeniz için:
Soruyu yeni cevaplara kapattığınızda okurlar o noktaya kadar gelen cevapları görmeye ve oylama devam edebilecek ancak yeni cevap ekleyemeyeceklerdir.
Evet; ancak sorunuzu veya cevabınızı ilettikten sonraki ilk 30 dakika içinde düzenleyebilirsiniz. Bundan sonra herhangi bir düzenleme yapamazsınız. Eğer çok önemli bir değişiklik gerekiyorsa bize e-posta yoluyla ulaşabilirsiniz. Lütfen soru veya cevap göndermeden önce, içeriğinden tamamen tatmin olduğunuzdan emin olunuz.
Evet, ancak sorunuzu sorduktan sonra hiç cevap girilmemiş olması gerekmektedir. Kimi zaman cevap göremeseniz de silemeyebilirsiniz; çünkü onaylanmayı bekleyen (moderasyon denetimine düşmüş) cevaplar bulunabilir. İstemeniz hâlinde sorunuzu anonim soruya dönüştürebiliriz.
Evet, Evrim Ağacı'nda kullandığımız metin editörü, matematiksel formülleri desteklemektedir. Ancak bunun için bir miktar TeX dili bilmeniz gerekmektedir (Bu ilk etapta ürkütücü olabilse de, 5-10 dakikada çözebileceğiniz çok basit bir sistemdir). Metin editöründeki fxf_x ikonuna basarak TeX formatını kullanarak matematik formüllerini girebilirsiniz. Kullanabileceğiniz bütün kodları buradan görebilirsiniz.
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu'nda her kullanıcı, kendini ve kendi iletişim kalitesini temsil etmektedir. Kötü bir soru veya kötü bir cevap, kötü bir kullanıcıya işaret etmektedir. Kötü bir cevap gördüyseniz daha iyisini yazmalısınız. Kötü bir soru gördüyseniz, daha iyisini sormalısınız. Geliştirdiğimiz araçlar, en iyi soruları ve en iyi cevapları öne çıkaracak biçimde geliştirilmektedir. Daha iyi bir soru sorarsanız, daha iyi bir cevap girerseniz, sistemimiz onu öne çıkaracaktır.
Ancak Soru & Cevap Platformu'nu kullanan herkes, bir yerde bilimsever komüniteyi de temsil etmektedir. Sorulan her soru ve yazılan her cevap, bunun bilincinde olunarak sorulmalı ve yazılmalıdır. Buna bağlı olarak, sorunlu soru ve cevaplar, yazım hataları ve bilgi hataları da kullanıcılarımıza sunduğumuz araçlar (örneğin raporlama, oylama, vb.) yardımıyla, komünite içinde çözülmelidir.
Evrim Ağacı, girilen soru ve cevaplardan mesul değildir.
Maddi destekçilerimiz ve okurlarımız bize bilim hakkında sorular sordukça, bu soruların başkalarınca da görülüp, faydalanabileceği, kolektif bir platformu neden geliştirmeyelim ki diye düşündük. Tabii aklımızda olan sadece bu değildi. Bu konuyla ilgili temel bilgileri buradaki Patreon yazımızdan görebilirsiniz.
Türkiye'de soru sormaya yönelik eksiği yıllardır hissetmekteyiz. Sadece Türkiye'de de değil, her yerde; ama özellikle Türkiye'de... Yurt dışında Stack Overflow, Quora, Reddit gibi enfes soru-cevap platformları (veya bu platformları bünyesinde barındıran oluşumlar) var. Türkiye'de bunu sistemli olarak yapan, bunu yaparken de popülist içerikleri değil, gerçeklere ulaşmayı ana hedef biçen kimse yok. Hatta yurtdışı emsallerinde de bu ikincisinin olduğu kuşkulu; ancak kitlenin kaliteli kısmı, ister istemez kaliteli ürünler ortaya koyabiliyor.
Bunu Türkiye'de yapabilecek bir ortam bulunmuyor. Sosyal medya (Facebook, Twitter, vb.) zorbalık, alay ve aşağılama üzerine inşa edilmiş vaziyette. Bunlardan geriye kalanlarda ise kâr maksimizasyonu hayali dolayısıyla tamamen popülist temeller üzerine inşa edilmiş bir ağ görüyoruz.
Bu şartlar altında, akıllarımızda bilime, hayata, Evren'e yönelik çok fazla soru olsa da, "saçma" olduğunu düşündüğümüzden sormuyoruz; sorsak, cevap verecek birini bulamıyoruz, cevap veren çıksa muhtemelen alay ediyor, aşağılıyor. Çünkü sosyal medyada prim yapan yorum tipleri bunlar; herhangi bir denetim (iç denetim bile!) yok veya çok kısıtlı.
Bu nedenle çok tehlikeli bir sonuç doğuyor: Merak, giderilemiyor! Soruların sorulmadığı, cevapların bilimsel yöntem ışığında aranmadığı durumlarda, hurafe ve mitler kaçınılmazdır. Soru sormanın teşvik edilmediği, cevapların aranmadığı coğrafyaların bilimden, sorgulamadan, meraktan uzak kültürlere evrimleşmesi tesadüf değildir.
Buna yönelik en kapsamlı deneyimi, son 2017-2019 yılları arasında Facebook Okur Paylaşım Grubu'muzda edindik. 100.000 küsür kişiden oluşan grubumuz, biz buna yönelik bir çaba sarf etmemişken, kendiliğinden bir soru-cevap platformuna evrimleşti. Demek ki bilimsever ve meraklı kitlenin buna ihtiyacı var!
Biz de kolları sıvayıp, Türkiye ve Dünya'daki soru-cevap sistemi emsallerini incelemeye, ülkemizde ne tarz bir sistemin en verimli ve vizyonumuza uygun şekilde çalışacağını tespit etmeye çalıştık. Buna yönelik bir proje planı çıkardık ve üretmeye başladık.
Birkaç hafta süren hazırlanma sonrasında, 31 Mayıs 2019'da ilk beta testlerini yapmaya başladık ve içimize sinecek bir çalışma olacağına kanaat getirdik. Geliştirmeler bir yandan devam ediyor; çok kapsamlı ve "özel" bir algoritma üzerinde de çalışıyoruz; böylece popülizmi değil, gerçeği öne çıkardığımızdan emin olmak istiyoruz. Algoritma henüz hazır değil; ancak çok yakın bir gelecekte devreye girecek.
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Türkiye'deki bilimseverler tarafından kolektif ve öz denetime dayalı bir şekilde sürdürülen, özgür bir ortamdır. Evrim Ağacı tarafından yayınlanan makalelerin aksine, bu platforma girilen soru ve cevapların içeriği veya gerçek/doğru olup olmadıkları Evrim Ağacı yönetimi tarafından denetlenmemektedir (editöryal bir denetim uygulanmamaktadır). Evrim Ağacı, bu platformda yayınlanan cevapları herhangi bir şekilde desteklememekte veya doğruluğunu garanti etmemektedir. Doğru olmadığını düşündüğünüz cevapları, size sunulan denetim araçlarıyla işaretleyebilir, daha doğru olan cevapları kaynaklarıyla girebilir ve oylama araçlarıyla platformun daha güvenilir bir ortama evrimleşmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Okurlarımızın sorular sorup, alanında uzman isimlerden ve genel olarak bilimsever komünitesinden güvenilir, saygılı, safsatalardan uzak yanıtlar alabilecekleri bir dijital platform yaratmak. Tahmin ediyoruz ki sizin de katılacağınız üzere, Evrim Ağacı bunun için en etkili ve kapsamlı yuva olacaktır.
Peki ya "bozarsa"? Bu tarz projelerdeki en büyük endişe genelde bu oluyor. Ancak sırtını Türkiye'deki bilimsever komünitesine dayamış olan bizlerin bu konuda endişesi yok. Ülkemiz kaliteli bir dijital platform çıkaracaksa, o platform bu kitleden çıkacaktır! Buna rağmen sözünü ettiğimiz algoritmayı geliştirmeyi tamamladığımızda, sistemsel olarak gözden kaçan detayları kolektif olarak tespit edip, gerçeği el üstünde tutabileceğiz.
Umuyoruz ki Türkiye'deki bilim komünitesi için faydalı, etkili, öğretici olan; bilimseverler, akademisyenler, uzmanlar ve halk arasında verimli etkileşimi/öğrenimi tetikleyecek bir proje olacaktır.
Bu sitenin Evrim Ağacı'nın gidişatı açısından önemi şu: Sitemiz ilk defa üyeler-arası etkileşime de açılmış oluyor! Yani Evrim Ağacı'na sosyal bir bileşen de eklemeye başlamak istiyorduk, bunun ilk adımını böylece atmış oluyoruz. Ek projeler yolda, bu daha bir "ilk adım"... Çok daha enfes ve Türkiye'deki bilimsever kitlesine yakışır, uluslararası standartların ötesinde projelerimiz yolda!
Şunu tekrardan hatırlatmak istiyoruz: Evrim Ağacı bir YouTube kanalı veya Twitter sayfası değil; bir bilim platformu! Dolayısıyla maddi destekçilerimizin destekleri 2 video, 5 tweet atmamızı sağlamıyor; devasa ve en azından Türkiye'de görülmemiş bir platform inşa etmemizi mümkün kılıyor.
Proje dahilinde atmak istediğimiz adımlar şunlar:
Burası, Evrim Ağacı üyesi olup da cevap vermek konusunda engellenmemiş tüm Evrim Ağacı ailesi üyelerinin sorulara yanıt verebileceği kısımdır. Eğer sorunuzun herhangi bir bilimsever tarafından yanıtlanmasını istiyorsanız buradaki kategorileri kullanmalısınız.
11 Haziran 2020 itibariyle tüm soru sorma yöntemleri birleştirilmiştir. Bazı kategoriler, sadece belirli kişilerce yanıt girilebilir biçimde ayarlanmış olabilir; fakat soru sorma sistemi tek bir yönteme indirgenmiştir.
Burası, Evrim Ağacı'na ve Türkiye'deki bilim algısına katkı sağlamak isteyen uzmanların, akademisyenlerin, doktora veya yüksek lisansını almış, belli bir alanda yetkinliğini ispatlamış kişilerin kendilerine özel alanlarının olduğu kategoridir. Eğer bir uzmana spesifik bir soru sormak istiyorsanız bu kategoriyi kullanmalısınız. Unutmayın ki buraya sorulan sorulara, o uzmandan başka hiç kimse yanıt verememektedir. Bu konuda daha fazla bilgiyi bu videomuzun 36. saniyesinden itibaren alabilirsiniz.
11 Haziran 2020 itibariyle tüm soru sorma yöntemleri birleştirilmiştir. Bazı kategoriler, sadece belirli kişilerce yanıt girilebilir biçimde ayarlanmış olabilir; fakat soru sorma sistemi tek bir yönteme indirgenmiştir.
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.
