Tembel Hayvanlar (Folivora)

Tembel hayvanlar, Orta ve Güney Amerika'da yaşayan, orta boylu memelilerdir. Folivora alttakımı olarak bilinen bu canlılara ait 6 farklı tür tespit edilmiştir. Dominant olarak otçuldurlar ve bitki gövdeleri, yaprakları ve kökleri ile beslenirler; ancak kimi zaman böcekler, küçük kertenkeleler gibi canlılarla da beslenebilirler.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Tembel hayvanlar, Pilosa takımı içerisindedirler, yani en yakın kuzenleri karıncayiyenlerdir. Aynı zamanda, Xenartha üsttakımı içerisinde yer alan bu hayvanlar, ilk olarak günümüzden 60 milyon yıl kadar önce evrimleşmişlerdir; hatta kökenlerinin 100 milyon yıl kadar geriye gidiyor olabileceğini gösteren veriler bulunmaktadır. Xenartha üsttakımında, tembelhayvanlar ve karıncayiyenler haricinde, armadillolar da bulunur.

Bu benzersiz canlılar, iki tırnaklı ve üç tırnaklı olmak üzere iki ana cins altında sınıflandırılır: Choloepus (iki tırnaklı) ve Bradypus (üç tırnaklı) şeklinde. Yaşayan altı farklı türü olan tembel hayvanlar, dört tane üç tırnaklı tür (Bradypus pygmaeus, Bradypus torquatus, Bradypus tridactylus, Bradypus variegatus) ve iki tane iki tırnaklı tür (Choloepus didactylus, Choloepus hoffmanni) içermektedir.

Genetik açıdan birbirlerinden oldukça farklı olan Choloepus ve Bradypus cinsleri, tahminen 30-40 milyon yıl önce evrim sürecinde ayrı yollara girmişlerdir. Choloepus cinsi, halk arasında "iki tırnaklı tembel hayvanlar" olarak bilinir, ancak aslında alt uzuvlarında üç adet tırnak ve üst uzuvlarında iki adet tırnak bulundururlar. Öte yandan Bradypus cinsi, hem alt hem de üst uzuvlarında üçer tırnak bulundurur ve Choloepus'a göre daha sakin bir yapıya ve genellikle daha küçük bir vücuda sahiptir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Tembel hayvanlar, Orta ve Güney Amerika'da yaşayan orta boylu memelilerdir. Tembel hayvan, kendi özgün yaşam tarzı ve biyolojik yapısı sayesinde, kendine has bir ekosistem oluşturur ve birçok farklı organizmaya ev sahipliği yapar. Adeta yürüyen bir habitattır. Tembel hayvan kürkü, 80'den fazla tür alg ve mantar için nem tutan mikro çatlaklar içerir.^[1]

Bu algler zamanla tembel hayvan kürkünü yeşile dönüştürür ve tembel hayvanların yağmur ormanında kamufle olmasına yardımcı olurlar. Ayrıca kürkleri, Tembel hayvan güveleri (İng: "sloth moths") olarak bilinen beş farklı tür güve dahil olmak üzere çeşitli omurgasızlara habitat sağlar.^{[2], [3]} Bu güveler ve tembel hayvan kürkünde bulunan birçok alg ve mantar türü, dünyanın başka hiçbir yerinde bulunmaz. Yalnızca tembel hayvan kürkünde yaşarlar.

Tembel hayvanlar, kürklerinde yaşayan ekosistemle karşılıklı, dolayısıyla mutualistik bir ilişki içindedirler. Yani hem tembel hayvan hem de üzerlerinde yaşayan organizmalar bu ortak ilişkiden fayda sağlar. Tembel hayvanlar simbiyotları için bir ev görevi görür ve algler, tembel hayvanlara renklendirme ve kamuflaj sağlar. Bir zamanlar tembel hayvanların kürklerindeki algleri yedikleri düşünülse de artık bunun gerçekleşmediği bilinmektedir.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Korunma Birliği), tembel hayvan türlerinin altısından ikisini soyları tükenmekte olan hayvanlar listesine almıştır.

Davranış ve Etoloji

Tahmin edeceğiniz üzere tembel hayvanlar memeliler sınıfının en yavaş hayvanlarındandır. Dolayısıyla bu kadar yavaş hareket eden bir hayvanın ağaçların üzerinde yaşaması gerekir çünkü en güvenli yerler ağaçlardır. Neredeyse tüm zamanlarını ağaçlara tutunup sarkarak geçirirler, uzun tırnakları ve pençeleri ile sıkıca tutunurlar. Uyurken bile bu pozisyonda durular. Çiftleşmeleri ve doğum yapmaları da ağaçlarda gerçekleşir. Yere sadece dışkılamak için haftada bir kez inerler.

Tembel hayvanlar karada çok yavaştır ama iyi yüzücülerdir. Yağmur ormanlarında yaşadıklarından dolayı mevsimsel su baskınlarında hayatta kalabilmek için iyi yüzücüler olarak evrimleşmişlerdir. Su altında nefeslerini 40 dakika tutabilirler.

O kadar yavaş hareket ederler ki, kürklerinde yosunlar yeşerir. Tüyleri aslında koyu kahverengi olmasına rağmen bu yosunlarla birlikte yeşilimsi görünür. Tür adı Trichophilus welckeri olan yeşil yosunlar, sadece tembel hayvanların kürklerinde büyür. Bu yosunların düşük enerjili bir diyete sahip tembel hayvanlar için besin takviyesi olduğu da öne sürülmektedir.

Ayrıca, yosunsu renge sahip olmak bu hayvanların ağaçların arasında kolayca kamufle olmasını sağlar. Dolayısıyla yırtıcı hayvanların ve insanlardan da kolaylıkla saklanmış olurlar. Tembel hayvanlar sadece yosunların değil, mikropların, mantarların, bazı böceklerin, güvelerin yaşamlarını idame ettirdiği küçük ekosistemlerdir.

Diyet ve Metabolizma

Tembel hayvanlar çoğunlukla bazı tür ağaçların yaprakları ile beslenirler ama bazı böcek ve sürüngenleri de yiyebilirler. Diyetlerinin büyük bir kısmını oluşturan yapraklar onlara çok çok az enerji verir ve besin açısından da kısıtlıdır, sindirimi çok uzun sürer. Bu sebeple tembel hayvanların çok büyük, özelleşmiş ve yavaş ama etkili sindirim enzimlerine sahip mideleri vardır. Midelerinde birden fazla bölme bulunur ve burada bol miktarda bakteri yaşar. Bu bakteriler ile simbiyotik yaşam kurmuş olan tembel hayvanlar, yaprakları bakteriler sayesinde sindirirler.

Bununla birlikte tembel hayvanların gövde yapısı, özellikle sindirim sistemlerinin büyük bir kısmını kaplayan dört bölmeli mideleri ile dikkat çekicidir.^{[4], [5]} Bu midenin boyutu tembel hayvanın gövdesinin yaklaşık üçte ikisini oluşturacak kadar büyüktür. Midenin bu büyüklüğü, tembel hayvanın beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzıyla doğrudan ilişkilidir.^[6]

Tembel hayvanlar, düşük enerji içerikli yapraklarla beslenirler ve bu yaprakların sindirimi oldukça yavaştır. Midenin dört bölmesi, bu yaprakların etkili bir şekilde mayalanmasını ve sindirilmesini sağlar. Mayalanma süreci sırasında ortaya çıkan gazlar, mideyi büyük ölçüde doldurur ve bu durum tembel hayvanların suda batmadan yüzebilmelerine yardımcı olur. Yani mide gazları bir açıdan bir nevi doğal flotasyon (suyun üzerinde kalma) cihazı görevi görür.

Lakin tembel hayvanların bu gazlı mide yapısı nedeniyle asla boğulamayacakları yönündeki yaygın inanış yanıltıcıdır. Gerçekte, tembel hayvanlar boğulabilirler ancak mide gazları, yüzme esnasında batmayı önlemekte ve su üstünde kalabilmelerinde önemli bir rol oynar. Bu özellik, özellikle tropik alanlarda sıkça gerçekleşebilen su geçişlerinde veya sel sırasında tembel hayvanların hayatta kalmasına katkıda bulunur.

Annual AMI Conference

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

İnsanlar genellikle tembel hayvanları, popüler kültürün de etkisiyle, yavaş tempolu yaşamları ve ilgi çekici davranışları nedeniyle sevimli bulurlar ve bu durum genellikle bir gülümsemeyle karşılanır. Ancak bu sevimli görünümler, zaman içinde yanlış anlamalara ve olumsuz algılara neden olmuştur. Gerçekte ise, tembel hayvanlar için "tembellik" kavramı, onların hayatta kalma stratejisinin bir yansımasıdır.

Etimoloji

Tembel hayvanların isminin kökeni de bu hayvanların yavaş hareketleri ve pasif yaşam tarzlarına dayanır. Bahsettiğimiz üzere tembel hayvanlar ilk Avrupalı gözlemcilere, olumsuz bir izlenim bırakmıştır. Aslında, tembel hayvanın adı, tembellik eyleminin de içinde bulunduğu yedi ölümcül günahtan birinden türemiştir. Bilim insanı Georges-Lois Leclerc de Buffon da, 1749-1767 yılları arasında tamamladığı Histoire Naturelle, générale et particulière, avec la description du Cabinet du Roi adlı eserinde tembel hayvanları "yavaşlık, sürekli acı ve aptallık" ile ilişkilendirmiş ve bu hayvanları "var olmanın en düşük formu" olarak tanımlamıştır.^{[7], [8]}

İnglilizce'de tembel hayvan anlamına gelen "sloth" kelimesinin kökü, Eski İngilizce'deki "slǣwþ" kelimesine dayanır ve tembel veya hareketsiz anlamına gelir. Dilimizde de olduğu gibi birçok dilde tembel hayvanın ismi, "yavaşlık", "gecikme", "tembellik" gibi anlamlara karşılık gelir. İlk Avrupalılar tarafından belgelendirilen isim, Portekizce "preguiça"dır, bu da Latince "pigritia" kelimesinden türemiştir ve yavaş veya tembel gibi anlamlara gelir. Modern İspanyolca'da ise bu hayvanlar yine uyuşuk, tembel gibi anlamlara gelen "perezoso" olarak adlandırılır.^{[7], [9], [10]}

2024 yılında hâlâ kullandığımız bilimsel isimlendirme sistemi Carl Linnaeus tarafından geliştirilmiştir. Bu sistemde, her türün bilimsel adı cins adı ve tür adı ile toplamda iki kelimeden meydana gelir. Bilimsel isimler genellikle Latince veya Grekçe kökenli olup, türün özelliklerini tanımlar. Örneğin, "Xenarthra" kelimesi, Yunanca "xénos" (yabancı) ve "arthron" (eklem) kelimelerinden türetilmiş olup, bu gruba ait türlerin farklı iskelet yapılarını ifade eder.

Tembel hayvan türlerinin bilimsel isimleri de onların en belirgin özelliklerine dayanarak Latince ve Grekçe kelimelerden türetilmiştir. Örneğin Bradypus variegatus ve Bradypus pygmaeus (Cüce tembel hayvan) gibi isimler de benzer şekilde türetilmiştir. Tür epitetindeki "variegatus" farklı renklerden yapılmış anlamına gelirken, "pygmaeus" kelimesi eski Yunanca'da "cüce" veya "küçük" anlamına gelir.^{[11], [12]}