Modern Taksonominin Kurucusu: Carl Linnaeus

Carl Linnaeus (23 Mayıs 1707-10 Ocak 1778) İsveçli hekim, botanikçi ve zoologdur. 1761’de aldığı soyluluk unvanı ile ismi Carl von Linné olarak değiştirilmiştir. Ayrıca, adı Latince kaynaklarda Carolus Linnaeus olarak da kullanılır. Uzmanlık alanı dışında adından çokça bahsedilen ve bilinen bir bilim insanı olmasa da, Carl Linnaeus’un bilim dünyasındaki yeri çok kıymetlidir. Carl Linnaeus modern taksonominin babası sayılmaktadır. Canlılara cins ve tür adlarını vererek sınıflandıran ilk bilim insanıdır. Tabii ki Linnaeus’tan önce de canlıların sınıflandırılmasında nasıl yöntemler uygulanması gerektiği birçok bilim insanı tarafından önerilmiştir ama ilk kapsamlı çalışma Linnaeus tarafından yapılmıştır.

Çocukluğu ve Bitkilere Olan Merakı

Carl Linnaeus'un babası bitkilere meraklı olan Luther taraftarı bir papazdı. Carl’ın bitkilere olan ilgisi çocukluğunda başlamıştı; örneğin bazı kaynaklarda, huysuzlandığı zaman çiçek verilerek sakinleştirildiği yazar. Evlerinde Latince konuşulduğu için Latinceyi İsveçceden daha önce öğrenmişti. Babası zamanının çoğunu bahçede ve bitkilerle geçirdiği için Carl da babası ile zaman geçirerek erken yaşta bitkilerin adlarını öğrenmişti. 17 yaşındayken botaniğe olan merakından dolayı, okul müdürü kendi bahçesinin sorumluluğunu Carl’a vermişti. Bu kadar erken yaşta bile Carl’ın botanik bilgisi birçok botanikçinin bilgisine erişmişti.

Üniversite Yılları

1727'de Lund Üniversitesi’ne, 1728 yılında da Uppsala Üniversitesi’ne kaydoldu. Lise öğretmeni Rothman’ın önerisi ile kaydolduğu üniversitede profesör Olof Celcius’un ilgisini çeken Linnaeus, profesörün evinde kalmaya ve evde bulunan, İsveç’in en büyük botanik kütüphanesini kullanmaya başladı. Daha mezun olmadan üniversitede dersler vermeye başlamıştı. Linnaeus 1729'da, bitkilerin üremesi üzerine Praeludia Sponsaliorum Plantarum adlı bir tez yazdı. Bu tez profesör Rudbeck'in dikkatini çekti ve Mayıs 1730'da Linnaeus üniversitede ders vermeye başladı. Dersleri çok popülerdi ve Linnaeus yaklaşık 300 öğrenciye hitap ediyordu.

Wikipedia

Bu süreçte Linnaeus, Tournefort'un sınıflandırma sisteminden şüphe etmeye başladı. Kendi kafasında kurguladığı sınıflandırma sistemindeki amacı bitkileri erkek ve dişi organ sayısına göre ayırmaktı. Daha sonra yayınlanacak olan Genera Plantarum ve Critica Botanica için yazım çalışmalarına hızla devam etti. Ayrıca, Uppsala Botanik Bahçesi'nde yetişen bitkilerle ilgili Adonis Uplandicus adında bir kitap yazdı.

Üniversite Sonrası Çalışmaları

1731’de İsveç’in kuzeyindeki Lapland’a gitmeye karar veren Linnaeus'un amacı orada yeni bitki, hayvan ve mineral keşiflerinde bulunmaktı. Bu seyahatler sırasında bitki örnekleri topladı ve o bölgelerde yaşayan insanların adet ve gelenekleriyle ilgili bilgiler edindi. 1732’de keşiflerine Ursula’da devam etmeye başladı. Bu seyahatler sırasında çok fazla bitki, kaya ve kuş gözlemi yapma şansı oldu. Daha önce tanımlaması yapılmamış 100 bitkinin tanımını yaptı. Bu çalışmaları 1737 yılında basılacak olan Flora Lapponica kitabının temellerini oluşturmuştu. Linnaeus isimlendirme ve sınıflandırma ile ilgili düşüncelerini ilk olarak Flora Lapponica’da uygulamaya döktü. Aynı zamanda tanımlanan türler için coğrafi dağılım ve taksonomik notları da dahil etti. Botanik tarihçi E. L. Greene, 534 farklı tür içeren Flora Lapponica'yı Linnaeus'un eserlerinin içinde ‘’en klasik ve en zevkli’’ olanı olarak nitelendirir.

Systema Naturae’nin Yayınlanması

Linnaeus, tıp doktoru olabilmek için 1735 yılında Hollanda’ya gitti. Aynı sene tıp doktoru unvanını aldı. Linnaeus'un Hollanda'da tanıştığı ilk bilim insanlarından biri Johan Frederik Gronovius oldu. Gronovius, Linnaeus'un bitkilerin sınıflandırılması için yeni bir sistem tanımladığını gördüğünde çok etkilendi ve bu konuyla ilgili bir kitap yayınlayabilmesi için parasal anlamda yardımcı olmayı teklif etti. İskoç doktor Isaac Lawson'ın ek parasal katkısı ile Systema Naturae 1735’te yayınlandı. Bu kitapta, standart terminolojiye göre bildiği her türü, ilk önce cins adını, ardından da tür adını yazarak tanımladı. Linnaeus'tan önceki doğa bilimcileri kafa karışıklığı yaratan düzensiz isimler kullanmışlardı. Linnaeus Latince sistemle birçok bitki ve hayvanı yeniden adlandırdı. Bu iki kelimelik yapının ilk kelimesi o yaşam formunun ait olduğu cinsin ismi, ikinci kelimesi ise o cinsin değişik türlerini belirtmek için kullanılan isimdi. Systema Naturae, zaman içinde birçok revizyondan geçti ve o zamana kadar keşfedilmiş tüm canlıları içerdi.

Wikipedia

Daha sonra Linnaeus, Hollanda'daki en saygın doktor ve botanikçilerden biri olan Herman Boerhaave ile tanıştı. Boerhaave Linnaeus’a Güney Afrika ve Amerika'ya uzanacak bir yolculuk teklif etti ancak Linnaeus bu teklifi reddetti. Bunun yerine, Boerhaave Linnaeus'u botanikçi Johannes Burman'ı ziyaret etmesi gerektiğine ikna etti. Ziyaretinin ardından Burman, misafirinin bilgisinden etkilendi ve Linnaeus'u evinde misafir etti. Bu süreçte Linnaeus Burman’a Thesaurus Zeylanicus çalışmasında, Burman da Linnaeus’a Fundamenta Botanica ve Bibliotheca Botanica çalışmaları konusunda yardımcı oldu.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Linnaeus Eylül 1735'te, Clifford’un kişisel doktoru ve bitki koleksiyonunun sorumlusu olmak için Hartekamp'e taşındı. 1738 yılına kadar Hartekamp’te kalan Linnaeus, Hortus Cliffortianus kitabını orada yazmıştır. Bu yılları "hayatımın en mutlu zamanları" olarak nitelendirir. Temmuz 1736’da İngiltere’yi ziyaret eden Linnaeus, İngiliz botanikçi Philip Miller’a sınıflandırma sistemini öğreterek onun da bu sistemi kullanmasını sağladı.

Wikipedia

Wikipedia

İsveç’e Geri Dönüş

Haziran 1738’de İsveç’e dönen Linnaeus, 1739’da evlendi. Mayıs 1741'de Uppsala Üniversitesi'nde tıp profesörü olarak görev yapmaya başladı. Kısa süre sonra, diğer tıp profesörü Nils Rosén ile yer değiştirerek botanik ve doğa tarihinden sorumlu oldu. 1745 yazında bir botanik kitabı olan Flora Suecica ve zooloji kitabı olan Fauna Suecica kitabını yayınladı. 1750 yılında Uppsala Üniversitesi’nin rektörü oldu. Botanik bahçesinde yaptığı dersler ve öğrencileri ile cumartesi günleri Uppsala çevresinde yaptığı botanik gezileri çok popülerdi.

Linnaeus, 1751'de Philosophia Botanica'yı yayınladı. Kitap, önceki çalışmalarında kullandığı taksonomi sisteminin tam bir incelemesini içeriyordu. Ayrıca seyahatler sırasında nasıl günlük tutulacağına ve botanik bahçesinin bakımına dair bilgiler içeriyordu. Günümüzde botanik terminolojisinin başlangıç noktası olarak uluslararası alanda kabul gören çalışması Species Plantarum'u (Bitkilerin Türleri) 1753 yılında yayınladı. Kitap 1.200 sayfaydı ve 7.300'den fazla türü tarif etmişti. İki terimli sınıflandırma biçiminin en tutarlı şekilde yapıldığı ilk çalışmadır. 1761'de kendisine asalet imtiyazı verildi ve Carl von Linné olarak anılmaya başladı. Linnaeus hastalanıncaya kadar çalışmalarına devam etti. Son yıllarını felçli olarak geçiren Linnaeus 10 Ocak 1778’de hayata gözlerini yumdu.

Carl Linnaeus’un İnsanlığa Faydaları

Bitki ve hayvan türlerine Latince isimler vererek taksonominin temellerini atmıştır. İki kelime içeren adlandırmasındaki ilk kelime o yaşam formunun ait olduğu cinsin ismi, ikinci kelime ise o cinsin değişik türlerini belirtmek için ve türün genel özelliklerine bağlı olarak seçilmiş tür ismidir. Günümüzde de türlerin bilimsel adları yani sistematik adları bu şekilde kullanılmaktadır. Ona göre tür, birbirine benzeyen bireylerin bir toplamı olarak kabul edilmeliydi. Hayvan sistematiğinde yaptığı en önemli işlerden biri de balinaları dört ayaklılarla birleştirmesidir; daha sonra bu grup memeliler adını alacaktır. İnsan ve maymunları kuyruksuz maymunlar grubunda birleştiren Linnaeus, Systema Naturae’nin 1758 versiyonunda insanı Homo sapiens şeklinde sınıflandırmıştır; Homo cins adı, sapiens de tür adıdır. Homo grubuna orangutanı da dahil etmiştir. Linnaeus dünyanın dört bir yanından topladığı bitki örnekleri ile temellendirdiği bir bitki dağılım teorisi geliştirmiştir. 12.000'den fazla bitki ve hayvan türü adlandırdı, elde ettiğimiz yeni bilgilerle bazılarını yeniden adlandırmak gerekti ama sonuç olarak temelleri hazır olan bir sistemi kullanmış olduk.

Filozof Jean-Jacques Rousseau ona şu mesajı göndermişti:

Ona dünyada daha büyük bir insan tanımadığımı söyleyin.

 Johann Wolfgang von Goethe şöyle yazmıştı:

Shakespeare ve Spinoza dışında, beni bu kadar çok etkileyen başka birini daha tanımıyorum.

İsveçli yazar August Strindberg ise şöyle yazmıştı:

Linnaeus gerçekte, doğa bilimci haline gelen bir şairdir.