Maymun Çiçeği Nedir? Nasıl Bulaşır ve Tedavi Edilebilir mi?

Maymun çiçeği, insan da dahil olmak üzere belli hayvan türlerine "maymun çiçeği virüsü" veya kısaca MPVX aracılığıyla bulaşan, çiçek grubu hastalıklarından biridir ("çiçek-benzeri" bir hastalıktır). Daha teknik tabiriyle bu virüs, Poxviridae ailesi altındaki Chordopoxvirinae alt ailesindeki, Orthopoxvirus cinsi virüslerden birisidir. Aynı cins altında aşılar sayesinde yok edilebilmiş çiçek hastalığına neden olan variola virüsü, bu aşının üretiminde kullanılan vaccinia virüsü ve tarihteki ilk aşının üretiminde kullanılan inek çiçeği virüsü de bulunmaktadır.

Maymun çiçeği virüsü 200-250 nanometre çapa sahiptir ve elektron mikroskobu altında kısmen iri bir virüs olarak gözükür. Genomları DNA olarak taşınan, yani bir DNA virüsü olan Poxvirüsler, genel olarak tuğla şeklindedir ve etraflarında lipoproteinden oluşan bir zar vardır. mRNA translasyonu için konaklarının ribozomlarına muhtaçtırlar; ancak bunun haricinde poksvirüsler, genomlarında gerekli tüm replikasyon, transkripsiyon, montaj ve çıkış proteinlerini barındırmaktadır.

Cynthia S. Goldsmith & Russell Regner

Afrika'da, hastalığa yakalanan her 10 kişiden 1'i ölmektedir. Kıyas olması bakımından, çiçek hastalığı için bu oran %30 civarındadır. Ayrıca maymun çiçeği, çiçek hastalığından çok daha az bulaşıcıdır.

Belirti ve Semptomlar

Hastalığın semptomları arasında ateş, baş ağrısı, kas ağrısı, şişmiş lenf düğümleri ve yorgunluk bulunur. Bunları takiben hastanın vücudunda kabarıklıklar ve kabuklar (krust) oluşur. Hastalar, semptomların başlangıcından, vücutlarında oluşan pullar lezyonlar tamamen dökülene kadar hastalığı başka insanlara bulaştırabilirler. Hastalığın $R_0$ sayısına yönelik güvenilir tahminler henüz bulunmamaktadır; ancak birçok durumda Batı Afrika'daki endemik vakaların $R_0$ sayılarının 1'in altında olduğu düşünülmektedir.

Virüse yakalanma ile semptomların başlangıcı arasındaki süre 10 gün kadardır ve semptomlar yaklaşık 2-4 hafta sürer. Lenf düğümlerinin şişmesi, genelde çiçek hastalığında görülmeyen bir semptomdur ve hastalıkları ayırt etmekte kullanılabilir.

Visual Capitalist

Hastalık, genellikle şu semptomlarla başlar:

• Ateş,
• Baş ağrısı,
• Kas ağrısı,
• Sırt ağrısı,
• Şişmiş lenf düğümleri,
• Titremeler,
• Yorgunluk.

Bu belirtilerden 1-3 gün kadar sonra (kimi zaman daha uzun sürede), hastanın başta yüzü olmak üzere vücudunun çeşitli bölgelerinde kızarıklıklar oluşur ve bunlar giderek yayılır. Eğer bu lezyonlar gözde oluşacak olursa, körlüğe de neden olabilmektedir. Bu süreçte oluşan lezyonlar, dökülmeye başlamadan önce 1-2 gün arayla şu evrelerden geçer:

• Makül
• Papül
• Vesikül
• Pustül
• Yara

Lezyonlar eşzamanlı olarak değişir ve sert, derin yerleşimli ve 2 ila 10 mm boyutunda olarak karakterize edilir. Kabuklar oluşmaya başlamadan önce lezyonlar 5 ila 7 gün boyunca püstüler fazda kalır. Kabuklar sonraki 7 ila 14 gün içinde oluşur ve pul pul dökülür ve çoğu vakada semptom başlangıcından yaklaşık 3 ila 4 hafta sonra durum düzelir. Tüm kabuklar düştükten sonra hastalar artık bulaşıcı olarak kabul edilmez.

Bu lezyonların belirginliği kişiye göre değişir ve kızarıklık derecesine bağlı olarak bazı vakalar semptomları görmezden gelerek bulaşmaya ekstra katkı sağlayabilirler. Eğer lezyonlar vücudun çeşitli yerlerinde çok dağınık ve yayılmış bir döküntü örüntüsü sergiliyorsa, bu kadar görünür olmasından ötürü genelde tıbbi yardım alınmaktadır. Ancak lezyonlar daha çok tek bir vücut bölgesinde veya giysilerle kolayca örtülebilecek vücut bölgelerinde bulunuyorsa, o zaman tıbbi yardım alma ihtimali de daha düşük olmaktadır ve bulaşma riski artmaktadır.

NPR

Komplikasyonlar

Maymun çiçeğinden kaynaklanan olası ciddi komplikasyonlar şunlardır:

• Ensefalit,
• Sepsis,
• Bronkopnömoni,
• Olası görme kaybı ile kornea enfeksiyonu,
• Derinin bakteriyle süperenfeksiyonu,
• Ciltte kalıcı yara izi,
• Hiperpigmentasyon veya hipopigmentasyon
• Akciğer iltihaplanması,
• Dehidrasyon (kusma, ishal, ağrılı oral lezyonlar nedeniyle oral alımın azalması ve yaygın cilt bozulmasından kaynaklanan hissiz sıvı kaybı),
• Ölüm.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Bulaşma Yöntemleri

Maymun çiçeği virüsünün bulaşması, bir kişi virüsle kontamine olmuş bir hayvan, insan veya materyal aracılığıyla virüsle temas ettiğinde meydana gelir. Virüs, vücuda cilt kırıklarından/çatlaklarından (bu çatlaklar gözle görünmeyecek kadar küçük olsa bile), solunum yoluyla veya mukoza zarları (gözler, burun veya ağız) yoluyla girer.

Hayvandan insana (zoonotik) bulaşma, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya kutanöz veya mukozal lezyonları ile doğrudan temastan meydana gelebilir. Afrika'da ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya'da haşlanmış fareler, farklı maymun türleri ve diğerleri dahil olmak üzere birçok hayvanda maymun çiçeği virüsü enfeksiyonunun kanıtı bulunmuştur. Maymun çiçeğinin doğal rezervuarı henüz tanımlanmamıştır; ancak en güçlü aday kemirgenlerdir. Yetersiz pişmiş et ve enfekte hayvanların diğer hayvansal ürünlerini yemek, olası bir risk faktörüdür. Ormanlık alanlarda veya yakınında yaşayan insanlar, enfekte hayvanlara dolaylı veya düşük düzeyde maruz kalabilir.

İnsandan insana bulaşma, solunum salgıları, enfekte bir kişinin cilt lezyonları veya yakın zamanda kontamine olmuş nesnelerle yakın temastan kaynaklanabilir. Damlacık şeklindeki solunum partikülleri yoluyla bulaşma için genellikle uzun süreli yüz yüze temas gerekir ve bu da sağlık çalışanlarını, aynı evin hane üyelerini ve aktif vakaların yakın temas ettiği diğer kişileri daha büyük risk altına sokar. Bununla birlikte, bir toplulukta belgelenmiş en uzun art arda bulaşma zinciri, yakın geçmişte altı kişiden dokuz kişiye çıkmıştır. Bu durum, çiçek aşısının durdurulması nedeniyle topluluk genelinde bağışıklığın zayıflamasına bağlanabilir.

Bulaşma, plasenta yoluyla anneden fetüse (doğuştan maymun çiçeği hastalığına yol açabilir) veya doğum sırasında ve sonrasında yakın temas yoluyla da olabilir. Yakın fiziksel temas, bulaşma için iyi bilinen bir risk faktörü olsa da, şu anda maymun çiçeğinin özellikle cinsel bulaşma yolları yoluyla bulaşıp bulaşamayacağı belirsizdir. Bu riski daha iyi anlamak için çalışmalara ihtiyaç vardır.

Hastalığın Kökeni

Maymun çiçeğinin ana rezervuarı (ana hastalık taşıyıcısı) hala bilinmemektedir, ancak Afrika kemirgenlerinin bulaşmada rol oynadığından şüphelenilmektedir. Bugüne kadar tespit edilen potansiyel rezervuarlar arasında ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya keseli sıçanları, dormus (Gliridae) ve insan-harici primatlar vardır. Maymun çiçeği virüsünün doğal seyri konusunda belirsizlik devam etmektedir ve kesin rezervuar(lar)ı ve virüs dolaşımının doğada nasıl sürdürüldüğünü belirlemek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.

Bu belirsizliğin bir nedeni de virüsün vahşi doğada bulunmasının zorluğudur. Maymun çiçeği hastalığına neden olan virüs, bugüne kadar vahşi bir hayvandan yalnızca iki kez izole edilebilmiştir:

• 1985 yılında toplanan ilk örnekte virüs, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Ekvator Bölgesi'ndeki hasta görünen bir Afrika kemirgeninden (ip sincabı) elde edilmiştir.
• 2012 tarihinde toplanan ikinci örnekteyse virüs, Fildişi Sahili'nin Tai Ulusal Parkı'nda bulunan ölü bir mangabey maymunu bebeğinden elde edilmiştir.

Teşhis Yöntemleri

Maymun çiçeğini teşhis etmek için muayene sırasında lezyonlarınıza bakılır ve virüsle muhtemel olarak ne zaman temasa geçtiğiniz gibi semptomlarınız hakkında ayrıntılı olarak sorulur.

Bazı hastalarda genital lezyonlar da görülür ve bu nedenle maymun çiçeği döküntüsünü; frengi, herpes simpleks virüsü enfeksiyonu, zona ve diğer yaygın enfeksiyonlardan ayırt etmek zor olabilir. Hekiminiz, maymun çiçeğine benzer ama daha yaygın olan şu hastalıkları ekarte etmeye çalışacaktır:

• Kızamık,
• Suçiçeği,
• Frengi,
• Alerjiler,
• Uyuz,
• Bakteriyel cilt enfeksiyonları.

Eğer maymun çiçeğinden şüpheleniliyorsa, laboratuvar testi yoluyla nihai sonuca ulaşılabilir. Maymun çiçeği virüsü, Polimeraz Zincir Tepkimesi (İng: "Polymerase Chain Reaction" veya kısaca "PCR") kullanılarak teşhis edilebilmektedir. Bu yöntemde, bir hastanın lezyonlarının kabuklarından veya sürüntülerinden toplanan örneklerde bulunan DNA yapay olarak çoğaltılır ve böylece örnekteki viral DNA'nın türü tespit edilir.

MDPI

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Şu anda, maymun çiçeği virüsü enfeksiyonu için kanıtlanmış ve güvenli bir tedavi yoktur. Çoğu viral hastalıkta olduğu gibi, tedavi, destekleyici semptom yönetimi şeklinde olmaktadır.

Öte yandan bir maymun çiçeği salgınını kontrol altında tutmak amacıyla çiçek hastalığı aşısı, antiviraller ve aşı immün globulini (VIG) kullanılabilir.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Herhangi bir yoldan (orofarenks, nazofarenks veya intradermal) viral girişi takiben, maymun çiçeği virüsü aşılama bölgesinde çoğalır ve ardından yerel lenf düğümlerine yayılır. Ardından, ilk viremi viral yayılmaya ve diğer organların tohumlanmasına yol açar. Bu, "kuluçka dönemi" olarak bilinir ve tipik olarak 7 ila 14 gün sürer (üst sınır 21 gündür).

Semptom başlangıcı, lezyonlar ortaya çıkmadan önce ateş ve lenfadenopati gibi 1 ila 2 günlük prodromal semptomlara yol açan ikincil bir viremi ile ilişkilidir. Enfekte hastalar bu zamanda da bulaşıcı olabilir. Lezyonlar orofarenkste başlar ve daha sonra ciltte belirir. Serum antikorları genellikle lezyonların ortaya çıkmasıyla saptanabilir.

Hastalık, tipik olarak 2 ila 4 hafta içinde sonlanır. Ancak özellikle virüse çok fazla maruz kalan çocuklarda, diğer sağlık sorunları olan veya bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde hastalığın potansiyel olarak ciddi, hatta ölümcül sonuçları olabilir.

Agora Bilim Pazarı

Ne Yapar Serisi (Kutulu Set, 10 Kitap)

Büyüyünce ne olsam?
Çocuklardan sık sık işittiğimiz bu soruya ünlü Belçikalı çocuk kitabı yazar ve çizeri Liesbet Slegers’in pek çok yanıtı var. 12 dilde yayımlanan 10 kitaplık NE YAPAR? serisi sevimli tasarımı ve eğlenceli metinleriyle çocuklarla buluşuyor.
Çocuklar, aşçıların yeni lezzetler yarattıkları mutfaklarını ziyaret ediyor, hepimizin kahramanı olan itfaiyecilerle tanışıp pilotlarla gökyüzüne çıkıyorlar. İsterlerse çiftçi olup süt sağıyor, sebze meyve yetiştiriyor, isterlerse arkeolog olup havalı aletlerle tarihin gizemli derinliklerine iniyorlar.
Kitabın sonunda ise onları eğlenceli sürprizler bekliyor: Hazinelerini gömebilir, doğru hortumu bulup itfaiyecilere yangını söndürmelerinde yardım edebilir ya da daha önce denemedikleri yeni tatları keşfedebilirler.

Set içindeki kitaplar:

• Arıcı Ne Yapar?-Arıcı, arılar hakkında pek çok şey biliyor. Yaz kış demeden bütün bir yıl bu vızıldayan böceklerle ilgileniyor. Güneş pırıl pırıl parladığında ve etraf çiçeklerle dolduğunda  arıcı arılarıyla birlikte vızır vızır çalışıyor. Kovanlar inşa ediyor, arılarının sağlıklı olup olmadığına bakıyor, bal topluyor… Bunu biliyor muydun: Arılar olmasaydı, iştahla yediğimiz pek çok lezzetli meyveyi yetiştiremezdik.
• Balerin Ne Yapar?-Balerin her gün egzersiz yapıyor. Bu yüzden uykusunu iyi almalı ve sağlıklı beslenmeli. Bir sürü tütüsü, taytı ve tozluğu var. Ve tabii parmak uçlarında dans edebilmek için puant denen özel bir ayakkabısı. Gösteri zamanı gelip perdeler açıldı mı ondan heyecanlısı olmaz. Hiç durmadan dans eder, hareketleriyle izleyenleri büyüler, sonunda herkes onu alkışlar. Onunki müziği içinde hissetmek isteyenler için harika bir meslektir.
• Doktor Ne Yapar?-Kimisi ateşi kimisi yarası kimisi de aşı olmak için gelir. Doktorlar, vücudumuz hakkında her şeyi bilir. Beyaz önlüklerini giyer ve bazı aletlerle hastalarını muayene ederler. Hastalandığınızda birinin sizi iyileştirmesi ve sağlığınızı korumanıza yardımcı olması çok güzel değil mi?
• Astronot Ne Yapar?-Beş… Dört… Üç… İki… Bir… Uzay mekiği havalandı ve çoktan bulutların üstüne vardı. Astronot önce atmosferin içinden geçecek ve kendini uzayın derinliklerinde bulacak. Özel kıyafetleriyle uzayda gezecek, inanılmaz aletleriyle bir sürü deney yapacak ve sonuçları Dünya’ya gönderecek. Onun mesleği milyonlarca çocuğun hayali.
• Otomobil Yarışçısı Ne Yapar?-Formula 1 yarışlarına katılacak bir otomobil yarışçısı dünyadaki en iyi yarışçılar arasından seçilir.Yarışı kazanabilmesi için arabası ve ekipmanlarının en iyi kalitede olması gerekir. Daha da önemlisi son derece formda olmalı ve pisti avucunun içi gibi bilmelidir. Son hızda araba kullanmak hiç de kolay iş değil!
• Aşçı Ne Yapar?-Aşçı ve kocaman ekibi mutfakta! Harıl harıl çalışıyor, kesiyor, çırpıyor, yoğuruyor, pişiriyor ve restorana gelenlere damak çatlatan yemekler hazırlıyorlar. Aşçı bir tat ve baharat uzmanı! Değişik yemekler deniyor, farklı malzemeler kullanarak yepyeni yemek tarifleri ortaya çıkarıyor. Mmmm, çok lezzetli bir iş!
• Arkeolog Ne Yapar?-Kim bilir neler neler gizli…Eski çağlarda insanlar nasıl yaşarlardı?  Nerede oturur, evlerini nasıl süsler, nasıl giyinirlerdi? Toprağın derinliklerinde ya da denizin dibinde binlerce hikâye saklı. Arkeologtoprağı kazıp tüm bu hikâyeleri gün yüzüne çıkarıyor ve geçmişi anlamamıza yardımcı oluyor. Kazı denince sadece kova kürek gelmesin aklınıza, kullandığı aletler çok daha havalı.
• Çiftçi Ne Yapar?-Çiftçi sabah erkenden uyanıyor. Çünkü çok işi var:  Hayvanları besleyecek, inekleri sağacak, yumurtaları toplayacak, devtraktörünün de yardımıyla tarlasına mısır, patates, buğday ekip biçecek… Bizde sayesinde lezzetli sandviçler yiyip tazecik sütümüzü yudumlayacağız.
• İtfaiyeci Ne Yapar?– Yolu açın, itfaiye aracı geliyor! Yangın çıkmış, alevler yükseliyor. Telaşlanmayın, itfaiyeciler geliyor! Özel kıyafetleri, upuzun hortumları ve merdivenli araçlarıyla dakikalar içinde buradalar. Sadece yangın da değil, pek çok acil durumda kahraman itfaiyeciler hep yanımızdalar.
• Pilot Ne Yapar?-Kaptan pilot kalkış için son anonsu yaptı, kontrol kulesi kalkış iznini verdi ve artık uçağı havalandırma vakti. Hem kaptan pilot hem de yardımcı pilot uçağın hızını ve yüksekliğini sürekli takip ediyor, gözlerini yanıp sönen göstergelerden bir an olsun ayırmıyor.

Devamını Göster

₺950.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Bazı vakalarda, bir arada büyüyen ve aynı anda cildin büyük bölümlerinin hasar almasına neden olan binlerce lezyon oluşabilir. Maymun çiçeği hastalığına yakalananlar arasında ölümle sonuçlanan %10'luk dilim, tipik olarak daha genç yaş gruplarındaki kişilerden oluşmaktadır.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Maymun çiçeği, geleneksel olarak tropikal yağmur ormanlarının ekolojisiyle sınırlıdır. Fakat bu örüntünün bozulduğu durumlar da bilinmektedir.

İnsanlar arasında ilk maymun çiçeği vakasına 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin (eski adıyla Zaire), Équateur Eyaleti'nin Basankusu kasabasında, çiçek hastalığının yok edilmesine yönelik yoğun çabalar sırasında rastlanmıştır. Kongo Demokratik Cumhuriyeti, vakaların en sık görüldüğü ülke olsa da Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Gabon, Liberya, Nijerya, Kongo ve Sierra Leone gibi orta ve batı Afrika'daki ülkelerde de seyrek sayıda vakaya rastlanmıştır. Uluslararası seyahat dolayısıyla ABD, İsrail, Singapur ve İngiltere'de de vakalar görülmüştür.

Kongo Demokratik Cumhuriyeti/Zaire'de 1981 ve 1986 yılları arasında Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan sürveyans, 338 doğrulanmış vaka ve 33 ölüm kaydetmiştir (yani hastalığın vaka ölüm oranı %9.8 olarak ölçülmüştür). MPXV'nin bir diğer varyantı Batı Afrika'da bulunmaktadır; ancak bu varyantın vaka ölüm oranı %1'in altındadır. 2022 yılında patlak veren maymun çiçeği salgınına dek, Avrupa'da insandan insana bulaşma hiç raporlanmamıştır.

2003 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde orta-batısında evcil çayır köpekleri arasında bir salgın yaşanmıştır ve bu, Afrika dışında ilk maymun çiçeği salgınıdır. O salgın sırasında 71 kişi enfekte olmuştur ancak hiç ölüm yaşanmamıştır.

Tropikal yağmur ormanlarının dışına çıkan ilk salgın 2005 yılında Sudan'da (günümüzde Güney Sudan) yaşanmıştır. Bu salgında 49 vaka bildirilmiştir ve hiçbir ölüm yaşanmamıştır. Bu salgına sebep olan virüs üzerinde yapılan genetik analizler, virüsün Sudan'dan gelmediğini, büyük olasılıkla Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nden göç ettiğini göstermektedir.

Orta ve Batı Afrika'da ve özellikle Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde çok daha fazla maymun çiçeği vakası rapor edilmiştir: 2011 ve 2014 yılları arasında her yıl yaklaşık 2000 vaka bildirilmiştir. Ne yazık ki bu salgınlarda toplanan veriler genellikle eksiktir ve yeterli doğrulama yapılmamıştır; dolayısıyla yaşanan salgınların gerçek boyutları belirsizdir. Bununla birlikte, 2018 yılı itibari ile rapor edilen maymun çiçeği vakalarının sayısının arttığı ve coğrafi yayılımının genişlediği öne sürülmüştür.

Önlem Yöntemleri

Çiçek aşısı olmak, maymun çiçeğine yakalanma ihtimalini azaltabilmektedir. Maymun çiçeği virüsü ile enfeksiyonu önlemek için alınabilecek bir dizi önlem vardır:

• Virüsü barındırabilecek hayvanlarla temastan kaçının (maymun çiçeğinin meydana geldiği bölgelerde yaşayıp da hasta olan veya yakın tarihte ölmüş hayvanlar dahil).
• Hasta bir hayvanla temas etmiş olan yatak örtüsü gibi herhangi bir malzemeyle temastan kaçının.
• Enfekte hastaları, enfeksiyon riski altında olabilecek diğerlerinden izole edin.
• Enfekte hayvanlar veya insanlarla temastan sonra iyi el hijyeni uygulayın. Örneğin, ellerinizi sabun ve suyla yıkayın veya alkol bazlı el dezenfektanı kullanın.
• Hastalara bakarken kişisel koruyucu ekipman (KKD) kullanın.

Enfekte Olursanız...

Enfekte olan kişi karantinada kalmalı, cerrahi maske takmalı ve tüm lezyon kabukları doğal olarak düşene ve yeni bir deri tabakası oluşana kadar lezyonları mümkün olduğu kadar makul bir şekilde örtmelidir. Şiddetli vakalar için, hayvan çalışmalarında ortopoks virüslerine karşı kanıtlanmış yararı olan bileşikler ve şiddetli aşı aşısı komplikasyonları için araştırma amaçlı kullanım düşünülebilir. Oral DNA polimeraz inhibitörü brincidofovir, oral intraselüler viral salım inhibitörü tecovirimat ve intravenöz vaccinia immün globulin, maymun çiçeği virüsüne karşı bilinmeyen düzeyde bir etkinliğe sahiptir.

Virüse maruz kalan kişiler için ateş ve diğer semptomlar 21 gün boyunca, günde iki kez izlenmelidir; çünkü bu, maymun çiçeği kuluçka süresinin kabul edilen üst sınırıdır. Bulaşıcılık, semptom başlangıcı ile uyumludur; bu nedenle yakın temaslıların asemptomatikken izole edilmesi gerekmez.

"Ankara Aşısı" Yardımcı Olabilir!

Maymun çiçeği ile temas sonrasında olunabilecek "modifiye vaccinia Ankara" aşısı (hem çiçek hem maymun çiçeği aşısı olarak kullanılan, canlı, replikasyonsuz bir aşı) 2019 yılında onaylanmıştır. Bu aşının tarihi Türkiye'yi de içerdiğinden, burada yer vermekte fayda görüyoruz.

Modifiye Vaccinia Ankara (MVA) aşısının atası, 1928 yılında kurulan Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü'nün çiçek aşısı araştırmaları sırasında, ülkemizdeki buzağı ve eşeklerin derisinde yayılan vaccinia virüs suşundan üretilmiştir. Enstitü, 1940'lı yıllara kadar tifo, tifüs, difteri, BCG, kolera, boğmaca, tetanoz, kuduz aşılarının seri üretimini yapabilmiştir. Sağlık Bakanlığı'nın sitesinde Enstitü şöyle anlatılıyor:

1968’de kurulan serum çiftliğinde tetanoz, gazlı gangren, difteri, kuduz, şarbon akrep serumları da üretilmiştir. Ülkemizdeki hastalıkların yok olması ile 1971’de tifüs, 1980’de çiçek aşısı üretimi sonlanmıştır.

Ancak Türkiye'deki aşı üretimi 1996’da DBT ve kuduz aşısı, 1997’de BCG aşı üretiminin kesilmesi ile sona ermiştir. Enstitü, 2011 yılında kapatılmıştır. Günümüzde bütün aşılar yurt dışından satın alınmaktadır. Buna rağmen Enstitü'nün izleri hâlen aşı biliminde yerini korumaktadır.

Enstitü tarafından keşfedilen bu suş, 1953 yılında Almanya'nın Münih kentine getirilerek, Münih Üniversitesi'nin Enfekte Edici Hastalıklar ve Tropikal Tıp Enstitüsü'ndeki virüs suşu koleksiyonuna dahil edildi. Sonrasında Herrlich ve Mayr, embriyolaştırılmış tavuk yumurtalarındın koryoallantois zarı üzerinde virüsü çoğalttılar ve bu nedenle aşıya Koryoallantois Vaccinia Virüsü Ankara (CVA) adı verildi.

Bavyera Eyalet Aşı Enstitüsü'nden araştırmacılar, 1954/1955'te Münih'teki aşı kampanyaları için çiçek hastalığı aşısı üretmek için buzağıların derisinde CVA yetiştirmeyi başardılar. Ek olarak CVA, Münih Üniversitesi'nde ortopoks virüslerinin genetik stabilitesini ve evrimini incelemek için çeşitli doku kültürlerinde geçiş deneylerinde test edildi.

Mayr ve Munz, kendi geliştirdikleri ve birincil tavuk embriyo fibroblastlarında (CEF'te) 371 kez CVA geçişi yapılması prosedürü yoluyla, sınırlı konak (hücre) tropizmi ile bir enfeksiyon fenotipinin gelişmesiyle sonuçlandığını tespit ettiler. Yayınladıkları çalışmada, benzer biyolojik özelliklerin, belirli konakçılara yüksek oranda adapte olan çiçek virüslerinden (örneğin, insanlara variola virüsü veya tavuk çiçeği virüsü) bilindiği vurguladılar. Sonrasında yapılan çalışmalarda, kıyılmış tavuk embriyo dokusunda vaccinia virüsünün yukarıda tarif edilen ardışık geçişi, çiçek hastalığı aşısında kullanılabilecek virüslerin bir kültür sisteminde in vitro amplifikasyonu için başarılı bir strateji olduğu gösterildi. Böylece bu suş, aşıya dönüştürülme konusunda güçlü bir aday hâline geldi.

CVA'nın CEF üzerinde yapılan seri geçişi, Anton Mayr ve meslektaşları tarafından daha da devam ettirildi ve 1968 yılında, CEF üzerinde yapılan tam 516 geçişten sonra, virüs, Modifiziertes Vakziniavirus Ankara (Tür: "Modifiye Vaccinia Ankara" veya kısaca "MVA") olarak yeniden adlandırıldı ve çiçek hastalığı aşısı üretimi için uygunluğunu test etmek üzere Bavyera Eyalet Aşı Enstitüsü'ne gönderildi.

Yapılan çalışmalar sonucunda, bu art arta geçiş sırasında vaccinia genomunun %10'unu yitirdiği görüldü ve bu nedenle virüsün, primat hücrelerinde kendi kendini kopyalayamadığı anlaşıldı. Bu, onu tam anlamıyla etkili bir aşıya dönüştürdü.

Sözünü ettiğimiz gibi çoğalma yeteneği modifiye edilmiş virüsleri içeren bir aşı olan vaccinina Ankara aşısı, birinci ve ikinci nesil çiçek hastalığı aşılarına kıyasla daha üstün bir güvenlik profiline sahiptir ve günümüzde 4 hafta arayla yapılan iki aşıdan oluşur. Canlı aşı virüsü preparatlarından farklı olarak, modifiye vaccinia Ankara aşısı, deri lezyonlarına sebep olmaz veya hem lokal hem de genel yayılma riski oluşturmaz. Ek olarak, klinik araştırmalar, modifiye vaccinia Ankara'nın güvenli olduğunu ve canlı aşı uygulamasının kontrendikasyonları olarak bilinen atopi ve bağışıklık sistemi zayıf olan hastalarda antikor üretimini uyardığını göstermiştir.

Cilt çatlakları veya mukoza zarları yoluyla enfekte bir hastanın vücut sıvıları, solunum damlacıkları veya kabukları arasındaki temas, temas sonrası aşılamayı mümkün olan en kısa sürede garanti eden "yüksek riskli" bir maruz kalma olarak kabul edilir. CDC'ye göre, maruziyetten sonraki dört gün içinde aşılama, hastalığın başlamasını önleyebilir ve 14 gün içinde aşılama, hastalığın şiddetini azaltabilir.

Diğer Potansiyel Aşılar

JYNNEOS (Imvamune veya Imvanex olarak da bilinir), maymun çiçeğinin önlenmesi için ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanmış, zayıflatılmış bir canlı virüs aşısıdır. Şu anda ABD Bağışıklama Uygulamaları Danışma Komitesi (ACIP), JYNNEOS'u, çiçek hastalığı ve maymun çiçeği gibi ortopoks virüslerine mesleki olarak maruz kalma riski altındaki kişilere, olay öncesinde korunma amaçlı uygulanması ihtimalini değerlendirmektedir.

ACAM2000, ABD Gıda ve İlaç Bakanlığı tarafından lisanslanmış, çiçek hastalığı enfeksiyonuna karşı yüksek risk altında olduğu belirlenen kişilere uygulanan, çiçek hastalığına karşı aktif bağışıklama sağlayan, canlı bir aşıdır.

Etimoloji

Hastalık, ilk olarak 1958 yılında bir grup laboratuvar maymunun keşfedildiği için bu adı almıştır; aslında sadece maymun türlerine özgü bir hastalık değildir (örneğin primatların en yakın kuzeni olan kemirgenlerde de bu hastalığa rastlanmıştır). 

Sık Sorulan Sorular

2022'deki Salgın Pandemiye Dönüşebilir mi?

Bu olasılık her zaman mevcut; ancak şu etapta böyle bir pandemi beklenmiyor.

Maymun çiçeğinin insandan insana bulaşabiliyor olması, virüsün insandan insana daha verimli yayılmasını sağlamak için genetik değişikliklere uğrayabileceği endişesini artırmaktadır. Yine de maymun çiçeği, hızlı mutasyona meyilli olmayan, kararlı yapılı bir DNA virüsüdür ve yılda binlerce enfeksiyonun meydana geldiği Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde bile yüksek bir evrimleşme hızı rapor edilmemiştir.

2022 Salgınını Özel Yapan Ne?

Normalde maymun çiçeği rapor etmeyen birçok ülkede, kümeler halinde birden fazla bulaşma zinciri olmuştur. Bu, hastalığın normalden fazla yayıldığına işaret etmektedir.

Ayrıca bu vakalar, hastalığın endemik olduğu coğrafyalara yakın zamanda seyahat etmemiş kişilerde görülmüştür. Daha ziyade hastaların, çok sayıda asemptomatik birey aracılığıyla virüsün başka coğrafyalara taşınması sonucu hastalığa yakalandıklarından endişe edilmektedir. Bu tür asemptomatik vakaların olduğu bilinmektedir; ancak genellikle bu vakalar, 40 ila 50 yıl önce kullanılmış olan ve artık yaygın olarak kullanılmayan çiçek hastalığı aşısı olan kişilerde görülmektedir.

Vakaların büyük bir kısmı, erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkekler arasında olmuştur, bu da yakın cinsel ve kişisel temas yoluyla bulaşmayı düşündürmektedir. Portekiz'deki bir hastadan toplanan maymun çiçeği virüsünün genetik dizisinin erken analizi, orada yayılan suşun Batı Afrika soyuna veya evrim ağacının dalına ait olduğunu ve en çok son yıllarda Nijerya'dan İngiltere, İsrail ve Singapur'a göç eden vakalarda karşılaşılan virüslerle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu daldan gelen maymun çiçeği virüsü suşlarının vaka ölüm oranı %1 ila %3.6 arasındadır.