Yerkabuğunda En Bol Bulunan Mineral Grubu Feldispatlar.

Feldispat nedir?

Feldispat, yer kabuğunun %50'den fazlasını oluşturan, kaya oluşturan büyük bir silikat mineralleri grubunun adıdır. Dünyanın her yerinde magmatik, metamorfik ve tortul kayaçlarda bulunurlar. Feldispat mineralleri çok benzer yapılara, kimyasal bileşimlere ve fiziksel özelliklere sahiptir. Yaygın feldispatlar arasında ortoklaz (KAlSi₃O₈), albit (NaAlSi₃O₈), and anortit (CaAl₂Si₂O₈) yer alır.

Feldispatın kaya oluşturan bir mineral olarak önemini anlamak için, yerkabuğundaki bolluğunu düşünelim. Dünya'nın kıtasal kabuğunun çoğu, granit, diyorit ve granodiyorit gibi magmatik kayaçlardan oluşur. Feldispatlar ayrıca, Dünya'nın okyanus kabuğundaki birincil kaya türleri olan gabro ve bazaltın önemli bileşenleridir. Bu magmatik kayaçlar ayrıştıkça ve metamorfoza uğradıkça, feldispat mineralleri tortulların, tortul kayaçların ve metamorfik kayaçların bileşenleri haline gelir.

Feldispat Mineral Kimyası

Feldispat grubundaki tüm mineraller, aşağıdaki genelleştirilmiş kimyasal bileşime uyar:

X(Al,Si)₄O₈

Bu genelleştirilmiş bileşimde, X aşağıdaki yedi iyondan herhangi biri olabilir:

K+, Na+, Ca++, Ba++, Rb+, Sr++ ve Fe++. Potasyum, sodyum ve kalsiyum iyonları içeren feldispatlar çok yaygındır. Baryum, rubidyum, stronsiyum ve demir feldispatlar çok nadirdir.

Tablo 1 deki üçgen diyagram, feldispat grubunu içeren iki katı çözelti sistemini göstermektedir. Plajiyoklaz feldispatlar, saf albit (NaAlSi ₃O ₈) ve saf anortit ( CaAl ₂Si ₂O ₈) uç üyeleri arasında katı bir çözelti serisi oluşturur. Alkali feldispatlar, saf albit ile potasyum sanidin (KAlSi ₃O ₈) arasında bir katı çözelti serisi oluşturur.

Plajiyoklaz Feldispatları

Albit ve anortit ilginç bir ilişkiye sahiptir. Albit bir sodyum feldispattır ve anortit bir kalsiyum feldispattır. Her ikisi de bir eriyikten kristalleşerek oluşur. Doğada birçok eriyik, bol miktarda alüminyum, silikon ve oksijen ile birlikte bol miktarda sodyum veya kalsiyum içerir. Sonuç olarak, çoğu albit, kristal yapısında sodyum yerine geçen bir miktar kalsiyum içerecektir ve çoğu anortit, kristal yapısında kalsiyum yerine bir miktar sodyum ikamesi içerecektir.

Eriyiklerdeki sodyum ve kalsiyumun nispi bolluğu büyük ölçüde değişir ve saf sodyum plajiyoklaz ile saf kalsiyum plajiyoklaz arasındaki tüm mineral bileşimleri serisi oluşur. Bu bileşimler sürekliliği katı çözelti serisi olarak bilinir çünkü eriyik olarak adlandırdığımız çözelti boyunca çeşitli konumlarda süspanse edilmiş çözünmüş sodyum ve kalsiyum iyonları ile bir eriyiğe benzer.

Saf albit ve saf anortit arasındaki mineral bileşimleri aralığı çok benzer minerallerden oluşmasına rağmen, bunların kimyası ve fiziksel özelliklerinde farklılıklar vardır. İletişimi kolaylaştırmak için plajiyoklaz katı çözeltisinde farklı konumlarda bulunan feldispat minerallerine isimler verilmiştir. Bu isimler keyfidir ve bileşimlerindeki nispi albit ve anortit miktarlarına dayanır.

Alkali Feldispatlar

NaAlSi ₃O₈ ile KAlSi ₃O ₈ arasında değişen bileşimlere sahip feldispat mineralleri alkali feldispatlar olarak bilinir. Albit (NaAlSi ₃ O₈ ), anortoklaz ((Na, K)AlSi₃O₈ ) , sanidin ( (K, Na)AlSi₃O ₈ ) , ortoklaz (KAlSi ₃O ₈ ) ve mikroklin (KAlSi ₃O₈ ) içerir).

Albit ve sanidin, NaAlSi ₃O₈ ve KAlSi₃O₈ arasında bir katı çözelti serisi oluşturur.

(Na,K)AlSi ₃ O₈ bileşimine sahip olan anortoklaz , aralarındaki ara pozisyonu işgal eder.

Ortoklaz ve mikroklin genellikle KAlSi₃O₈'e çok yakın bileşimlere sahiptir. Sanidin ayrıca KAlSi₃0₈'e çok yakın bir bileşime sahip olabilir. Bu üç KAlSi ₃O₈ minerali polimorftur, yani aynı kimyasal bileşimlere ancak farklı kristal yapılara sahiptirler. Sanidin monoklinik bir yapıya sahiptir, ortoklaz monokliniktir ve sanidin trikliniktir. KAlSi₃O₈ bileşimine sahip bu üç mineralin oluşumunda belirleyici faktör sıcaklıktır. Sanidin yüksek sıcaklık formudur, ortoklaz orta sıcaklık formudur ve mikroklin düşük sıcaklık formudur.^{[1], [1]}