Merak, Öğrenme, Bilgi, Zeka

Zekanın başlıktaki diğer üç sözcükle bağlantısı nasıl işliyor. Örneğin daha zeki olmak daha bilgili olmayı garanti eder mi, zeki olanlar daha meraklı ve öğrenmede daha avantajlı konumdadır diyebilir miyiz?

En baştan söylenmesi gereken zekanın soyut ve göreceli bir kavram olduğu gerçeği, buna karşılık diğer üç kavramın somut ve gözlemlenebilir olmasıdır. Gayet açık olan zekanın genele şamil boyutta olamayacağı gerçeği; bir kişinin matematik zekasının iyi olması nedeniyle aynı kişinin örneğin sanatsal boyutta aynı performansı göstermek zorunda bırakılamayacağıdır. Zeka bu noktada yetenekle aynı şeymiş gibi çıkıyor karşımıza. Diğer taraftan nörobilimciler merakla öğrenme arasındaki korelasyon- lineer bağlantıyı gözlemle tespit edebilmiş durumdalar (https://dar.vin/hRMVs). İlgi duyulan bir konu hakkında beynimizin öğrenmedeki inanılmaz performansı bir vakadır.

Peki bilgi için şunu söyleyebilir miyiz, daha zeki olan ya da yetenekli olan daha bilgilidir önermesi doğru olabilir mi? Bilgili olmak tıpkı zeka gibi soyut ve göreceli, genele atfetmede sorunlu bir kavramdır. Bir uzaybilimcinin aynı zamanda bebek bakımında ileri derecede bilgisiz olma ihtimali yadsınamaz herhalde. Bilgi için akla gelen bir dizi hususu incelememiz gerekiyor..

İnsan bilişinin evrimleştiği ilk zamanlara geri dönmeliyiz, oradaki bilgi edinme yolağının gelecek kuşakların bilgiyi nasıl işlediğini daha iyi anlamak için. İlk bilgiler bütün canlılarda olduğu gibi hayatta kalmayla ilgiliydi. Bu, ilk bilginin zorunlu işlevsel mahiyetini ortaya koyar. Hayatta kalma ve üremeyi başarmak için yeterli bilgisi olmayanların nesli devam edemiyecek. Burada kritik olan bir hususu gözden kaçıramayız. Bilgi edinmenin çevre şartlarının uygunluğu ve bireysel donanımın yeterliliği ile korelasyonu aşikardır ve her bireyde farklı nicel-nitel ölçeklerde deneyimlendiği. Bilgininin işevsel momentumuna en önce sahip olan bireylerin avantajlı hale geldiği durumda diğerlerinin bilgiye erişimindeki miktar ve kaliteyi belirlemede söz sahibi hale geleceğini söyleyebiliriz. Nesiller boyunca hangi bilginin ne ölçüde edinileceğine ilişkin atasal bir dizayn üzerinden devam ettiğimiz ortaya çıkıyor. İstediğiniz kadar bilgi edinmeniz serbesttir ama aynı serbestiyet bu bilgilerin işlevselliği -nasıl kullanılacağı- hesaba katıldığında söz konusu olmaktan çıkar. Bilgi edinme süreci hem yeteneklerle hem de içinde dünyaya geldiğimiz ve/veya yaşadığımız çevre imkanları ve toplumsal düzenlemelerle bağıtlıdır. Bilginin değeri pek çok insan ürününde olduğu gibi pazarda-arz talep dengesiyle ortaya çıkacaktır!

Toparlarsak insana özgü bir hüviyeti olan merak elbette bir realite; bizler ihtiyaçlarımız karşılandıktan sonra da merak etmeye devam eden farklı bir türüz. Bilişimizin, evrimsel dönemecin bir yerinde uyaranların olmadığı zaman ve mekanlarda dahi kendi temsillerini ürettiğini -problemler ürettiğini- ve bu temsillerle ilgili merak sahibi olduğunu biliyoruz. Beyinlerimiz girdi olmadan da çalışan sanal girdi üreten makinelerdir, yapay genel zekanın ulaşmaya çalıştığı yetkinlik! Tüm bu kazanım ve becerilerin ne zaman ve ne amaçla kullanılacağı ise bu başka bir yazının konusu olsa gerek.