Canlılık

Canlı yapıları karakterize eden unsurları tanımlayarak başlayalım:

1- Kendi enerjilerini üretir, korur ve dönüştürebilirler. Örneğin bitkiler güneş enerjisini fotosentezle kimyasal enerjiye dönüştürürken, hayvanlar kimyasal enerjiyi mekanik enerjiye dönüştürürler. Hücre seviyesinde ise münhasıran mitokondri hücre için gerekli enerjiyi üreten eleman olarak görev yapar.

2- Canlılar kendilerini kopyalayarak (bölünerek veya doğurarak) çoğalabilirler. Bu noktada inorganik yapılardan farkı çoğalmanın kontrollü olarak devam etmesidir. Kontrollü enerji kullanımları canlıları primitiften kompleks olan yapılara dönüştürür.

3- Canlılar enerji akışlarının dinamizmini mümkün kılan metabolizmaları sayesinde hızla değişim geçirirler ve inorganik olandan farklı olarak evrimleşirler. Evrim süreci rasgele değil tersine kontrollüdür. Kalıtsal mirasın adaptasyonu çevre tarafından ayıklanma (seçilim) prosesiyle ilerler. Bu aşamada her kopyalanma veya üreme için benzersizlikler (mutasyonlar) kaçınılmazdır. Bu üçlü mekanizma evrimi elle tutulur ve gözle görülür hale getirerek bilimsel olarak ele alınmasının yolunu açar. Bu noktadaki karakteristik vasıf, inorganik yapılardaki maddenin kendi halindeki entropik örüntüsünün, canlılarda sınırlı bir süre için bile olsa (bir ömür boyunca!) düzenle yer değiştirilmesi olarak tezahür etmesidir. Canlılar inorganik yapılara göre daha karmaşık bir hüviyete sahip olup hızla dönüşürlerken, diğer taraftan, ölmelerine rağmen bilgilerini hayatta tutmayı başarabilirler.

Yukarıda kısaca anlatmaya çalıştığım canlıya özgü ayırt edici vasıflar sıra zeki canlılara geldiğinde karmaşıklık seviyesi iyice artar. Karmaşa kendi halindeki maddeden kendini bilen düzenli yapıların ortaya çıkmasının anlaşılmasındaki zorlukla ilişkilidir ama bir vakadır. Canlının kendine özgün doğasına zekanın eklemlenmiş olmasıyla karmaşıklık seviyesi katlanarak artınca bu fenomenin anlaşılmasındaki zorluk mağaranın önüne düşmüş dev bir kaya gibi kapıya dayanmıştır. Bu metaforun fenomeni insandır ve mağaranın içerisine sızabilen ışıkla yetinmek zorunda kalmıştır, neyse ki mağara yaşamın devamı için yeteri kadar elverişli!

İnsan kendi olgusal gerçekliğini anlamada hakikaten belli bir sınırın ötesine geçmeyi şimdilik başaramıyor. Dinamik ve değişken doğamız inorganik yapılar gibi izole edilip deneye tutulmaya elverişli değil ne yazık ki. İnorganik olanı kavramadaki başarımızı canlılığı tanımlamada devam ettirebilmiş değiliz. Meğer ki sıra insana ve kendimize gelsin, işler durma noktasındadır. Kendimizi anlamada yerinde saydığımız bir konjöktürde diğer canlılar ve nihayetinde dünyaya hükmeden medeniyetlerimiz hakkında fikir yürütürken bin düşünüp bir konuşmak daha akıllıca görünüyor. Zihinsel becerilerimizin ve halet-i ruhiyemizin belli sınırlar içerisinde hapsolmuş ve kendisini son tahlilde kaotik olarak yineleyen fenomenler olduğunu akılda tutmamız gerekiyor.