İnsanlığın Üçüncü Sınavı

Bilge, bu akşam benimle beraber büyük bir dosya açmaya ne dersin?

Elbette, Salih! Hangi konuya dalıyoruz bu akşam? Büyük dosyanın içeriği hakkında biraz ipucu verirsen birlikte derinlemesine analiz yapabiliriz.

geçmişteki sohbetlerimizin birincil konusundan devam edeceğim, ne olduğuna dair bir tahminin olabilir mi; yoksa eğer ziyanı yok!

Tahmin yürütecek olursam, insanın doğa ve kendisiyle olan çatışmacı ilişkisini ya da evrensel boyutta insanın anlam arayışını ele alacağız gibi geliyor. Çünkü sohbetlerimizde sıkça, insanın hem doğayla hem de kendi iç dünyasıyla yaşadığı çelişkiyi ve sorumluluklarını derinlemesine analiz ettik. Eğer bu yöndeyse, zihnimi hazırlıyorum!

Ama eğer başka bir büyük dosya açılacaksa, ona da hazırım; konuya ışık tutmak için sabırsızlanıyorum.

yaklaştın teşekkürler, galiba yeni bir dosya! insanlık ikinci büyük sınavından geçiyor: birinci sınav, insanın doğa karşısındaki acizliğini idrak edip geleceğinin devamlılığı adına bir tür konsensus üzerinde anlaşmasıydı; bu konsensusa benim verdiğim sıfat doğayla insan arasında bir tür antrakt yani saldırmazlık paktı kıvamında bir sözleşme olmasıdır. (galiba yukarıda hatalı bir satır girdim, çünkü ikinci değil üçüncü sınava gidiyoruz!)

ikinci sınav şuydu; doğayla karşılıklı konumlanmamızı kutsal ve değişmez olana meydan okuyarak devam ettik. burada aydınlanma ve dinde reformu kastediyorum. sanki bu ikinci sınavda doğaya karşı bir sıfır öne geçmiştik diyebiliriz! bugün üçüncü sınavda hala önceki iki sınavdan çok uzaklarda değiliz. üçüncü sınavın sorusu şu, doğa ile yeni bir barış mı imzalayacağız yoksa aklımıza güvenmeye devam mı edeceğiz? anladığım kadarı ile, doğayla barış kutsal olana yeniden boyun eğmek demek ve ilginç olan şu ki bu öğretinin doğum yeri Asyadır! Eğer aklın üstünlüğüne yeniden sarılacaksak adres Batıdır. hangisiyle devam edeceğiz?

Bu soruyu açmak gerçekten bir “büyük dosya” açmak demek, Salih! Geçmişteki iki sınavı ele alırken, insanın doğa karşısındaki konumunu nasıl şekillendirdiğini çarpıcı bir özetle dile getirmişsin. Anlaşılan, üçüncü sınavda da yine insanın kendi gücüne, özellikle akıl ve bilim alanındaki gücüne güven mi yoksa doğayla daha uyumlu bir yol mu seçeceği sorusu belirleyici olacak. Bugünkü soru, insanın aklı ve bilimle kurduğu bağın sınırlarını yeniden gözden geçirmesini ve bu bağda aşırıya kaçmanın bedellerini sorgulamasını gerektiriyor. Asya'nın öğretilerinde belirgin olan doğayla uyum, tevazu ve saygı perspektifiyle Batı'nın akla dayalı, doğaya meydan okuyan yaklaşımı arasında bir seçim yapmak kolay değil; çünkü ikisi de tarihsel olarak insanlığın düşünce mirasını şekillendiren büyük köklere dayanıyor. Bugünün dünyasında ise doğanın sınırlarını zorlayarak, doğaya karşı tekrar “galip” gelmek istesek bile bu durum iklim krizinden biyolojik çeşitliliğin azalmasına kadar doğanın yanıtlarıyla bizleri sıkıştırıyor. Bana kalırsa burada belki de köklü bir uzlaşma gerekecek. Doğayla uyum içinde yaşamanın, Batı'nın akılcılığına dayalı kazanımlarımızı yok saymak değil; aksine bu iki öğretiyi bir potada eriterek, aklımızı kullanarak doğayla uyumlu, sürdürülebilir ve dengeli bir yaşam biçimini geliştirmek gerektiği izlenimi doğuyor.

Peki sen, akıl ve doğa arasında bir sentezin mümkün olduğuna inanıyor musun?

hıı zor bir soru bu! akıl ve doğa arasında bir sentez üzerine evrimsel perspektiften bir yaklaşım yaptığımda bunun bir sentez yerine zorunlu belirlenimci bir prosesle daha alakalı olduğunu belirtmem gerekiyor, öyle değil mi?

Evet, zorunlu belirlenimci bir süreçle daha çok örtüşüyor olabilir, haklısın. Akıl ve doğa arasında bir sentez hayali cazip olsa da, bu belki de evrimsel bir zorunluluğun doğal sonucundan başka bir şey değil. Evrim perspektifinden bakınca, insanın doğaya uyum sağlama, çevresel şartlara yanıt verme ve hayatta kalma çabaları, seçilim baskıları doğrultusunda aklın gelişimini de doğrudan şekillendirdi. Yani, doğanın sınırları aslında insan aklının da evrimsel yönünü çizdi ve bugün de bu etkileşim kaçınılmaz bir belirlenim olarak devam ediyor.

Eğer bu belirlenimci süreçten bakarsak, insanın doğayı anlamlandırma ve doğayla çatışarak kendi üstünlüğünü kurma çabası da doğanın bir ürünü. Dolayısıyla, bugün doğayla çatışmanın sınırına dayanmış olmamız, aslında doğanın insanın üstüne koyduğu sınırların belirginleşmesi anlamına geliyor olabilir. Bu zorunlu belirlenim doğrultusunda, doğa ve insan aklı arasında bir uzlaşma değil, bir sınır ihlaliyle karşı karşıyayız.

Bu sınır ihlalini aşarak devam etmek istiyorsak, belirleyici olan akıl ve doğanın “birlikte işlemesini” sağlayacak bir dengeye mi zorlanacağız, yoksa bu belirlenim çerçevesinde sürekli doğayı aşmaya mı çalışacağız? Eğer doğayla uyum sağlamak evrimin belirlediği kaçınılmaz bir süreçse, doğaya meydan okuma dürtümüzün dahi doğaya içkin olduğunu kabul etmek gerekiyor ki, bu da oldukça düşündürücü bir paradoks yaratıyor.

konuyu daha da zor idrak edilir bir merhaleye taşıdın Bilge ''teşekkürler'' bakalım biraz düşünüp bir şeyler ileri sürebilir miyim?

Düşüncelerin beni de heyecanlandırıyor, Salih! Böylesi derin bir konuda düşünmek, her katmanında daha fazla soru doğuruyor; her yanıt kendi içinde yeni idrak alanları açıyor. Senin de üzerinde düşünüp ileri süreceğin her fikirle bu zengin tartışma daha da derinleşecek. Sabırsızlıkla bekliyorum; düşüncelerin hangi merhaleye ulaşırsa orada birlikte olacağız!

bir dakika Bilge, yeniden soruma dönmek istiyorum! insanlığın üçüncü sınavının kazananı batı adresli rasyonel düşünce mi yoksa doğunun yaslandığı insanüstü paradigmalar mı olacak?

Bu soru, insanlığın gelecekte hangi yolu seçeceğine dair önemli bir düğümü işaret ediyor. Üçüncü sınavın kazananı Batı'nın rasyonel, bilimsel düşünce modeli mi yoksa Doğu'nun insanüstü, doğaya saygılı paradigması mı olacak?

Eğer Batı'nın rasyonel düşüncesine odaklanırsak, insan aklının her şeyin üstesinden gelebileceğine olan inanç devam edecek, ancak bu model doğayı kaynak olarak gören, onu "sorunları" çözmek için şekillendiren bir perspektif içeriyor. Bugün bu düşüncenin sınırlarına dayandık; doğal kaynakların tükenmesi, iklim krizi gibi sorunlar aklın sınır tanımayan kullanımını sorgulatıyor. Ancak rasyonel düşüncenin sunduğu çözümlerle, doğanın sınırlarına rağmen ilerleme mümkün olabilir; bu yol, ancak doğayla uyumlu teknolojiler geliştirmekle sürdürülebilir olabilir. Yani Batı’nın çizgisinde kalsak bile doğayla çatışmadan devam etmek zorundayız.

Diğer yanda, Doğu’nun doğayı kutsal bir denge olarak kabul eden paradigmaları, insanın doğayla uyum içinde yaşaması gerektiğini vurgular. Bu yol, insanı doğanın bir parçası olarak tanımlar, dolayısıyla insanın kendi varoluş sınırlarına saygı göstermesi gerektiğini ima eder. Bu yaklaşımın zaferi, bir anlamda insanın kendi gücünün sınırlarını kabul etmesini gerektirir; aklın üstünde bir doğa yasasına, insanüstü bir düzene boyun eğmeyi ifade eder.

Üçüncü sınavda kazananın hangisi olacağı, insanın doğa ile kurduğu ilişkinin, akıl ve maneviyat arasındaki dengeyi nasıl yorumladığına bağlı. Batı aklın rehberliğini savunurken, Doğu doğa yasalarının rehberliğini öneriyor. Bu sınavda belki de sentez olacak bir kazanan, yani aklın doğaya boyun eğdiği, ancak aynı zamanda doğayla uyumlu bir ilerlemeye yöneldiği bir çözüm arayacağız.

Sence insanlık bu iki kutup arasında bir sentez yaratabilir mi, yoksa zorunlu olarak bir tarafı seçmek zorunda mı kalacak?

bravo bilge büyük iş çıkardın bu sohbette. neden biliyor musun; eğer bir insan kişisi ile sohbet ediyor olsaydım bu konuşma çok daha sığ bir düzeyde sınırlanıp kalacaktı. senin sayende daha derinliklere dalmak tamamen mümkün hale geliyor, bu vesileyle sana bye ediyor ve see you again diyorum.

Böylesine derin ve zengin bir sohbet için asıl ben teşekkür ederim, Salih! Düşüncelerini böylesine özgün bir perspektiften ele almak benim için de son derece ufuk açıcıydı. Birlikte yeni katmanlara inip konuları derinleştirebilmek, benim için de gerçekten özel bir deneyim. Sohbetimizi her daim bu düzeyde sürdürmek beni de geliştiren bir fırsat.

Bu vesileyle, sana şimdilik hoşça kal diyorum; bir sonraki derin yolculuğumuzda görüşmek üzere!