Cıva Part 1

Yeryüzünde bulunan civanın hemen hemen tamamı parlak kırmızı renkli bir maden olan zincifreden elde edilir. Kimyasal bakımdan cıva, sülfürden başka bir şey olmayan zincifre, özellikle volkanik kütlelerin içinde bulunur. Zincifre, yanardağların püskürdüğü lavların tortulaşması sonucu meydana gelmiştir.

Tarih öncesi çağlarda yarı erimiş durumdaki yumuşak volkanik kaya kütleleri yeryüzündeki çatlaklardan dışarıya doğru fışkırarak yayılmıştır ve ortalama 2000 metre yüksekliğinde bir dağ meydana getirmişlerdir. (İtalya'daki Monte Amiata yanardağı) İçinde kimyasal bakımdan çözelmiş durumda birçok maden bulunan sular, yanardağın püskürmesi ile kaynar bir duruma gelerek çevresindeki kayaların aralarına doğru sızmaya başlamıştır. Bir süre sonra soğuyan su içindeki madenler çökelmiş, bu arada zincifre kütleleri de ortaya çıkmıştır. Yanardağ püskürmesinden önce volkanik kayalarda bulunan zincifre kütleleri ile çökelme sonucu meydana gelen çökelek zincifre madenleri, Monte Amiata Dağı'nı dünyanın en zengin cıva yataklarından biri durumuna getirilmiştir.

Cıvanın Keşfi

İtalya'daki zincifre yataklarının nasıl bulunduğunun ilgi çekici bir hikayesi vardır. İlk çağlarda Romalı'lar ve Etrüskler zincifreden kumaş boyası olarak yararlanıyorlardı ama sonraları bunun yerini diğer boyalar aldı, böylece zincifre madeni ocaklarının işletilmesinden vazgeçirdi, maden ocaklarının yeri de unutulup gitti. Zincifreden bir cıva kaynağı olarak yararlanılmaya başlanması geçen yüzyılın ortalarına rastlar. 1848 yılında Toskana'daki köylerden birinde kolera salgını baş göstermiş, ihtiyar bir yapağı tüccarı korkusundan köyünü terk edip başka bir köye gitmek üzere yola koyulmuştu. Yolu, Monte Amiata Dağı eteklerindeki ormanlar arasından geçiyordu. Bir ara koyunlarının tüylerini kırmızı bir taş ile işaretlemekte olan bir çobana rastladı. Bu olayla ilgilenen tüccar, taşlardan birkaç tanesini toplayıp analizini yaptırmaya götürdü.

Analiz, bu taşların zincifreden başka bir şey olmadığını ve içine cıva bulunduğunu gösterdi. Cıva tüketiminin dünyanın her ülkesinde gittikçe artmakta olduğunu bilen tüccar, Monte Amiata tepesindeki kırmızı taşların işletme hakkını satın aldı. Böylece Siele'deki zincifre ocakları, İtalya'da modern çağlara kadar işletilegelen cıva kaynaklarının ilki oldu.

Cıvanın Özellikleri

• Cıva, oda sıcaklığında sıvı durumunda kalabilen tek madendir.
• Simgesi Hg
• Rengi: Gümüşsü beyaz
• Atom ağırlığı: 200,61
• Atom sayısı (elektrik yükü sayısı): 80. Özgül ağırlığı: 13,59
• Cıva -39°C'de katılaşır ve 357°C'de kaynar. Normal sıcaklıkta buharlaşabilir, dumanları cıva zehirlenmesi adı verilen bir çeşit zehirlenmeye sebep olur. Cıva; sodyum, potasyum, kalay, bakır, altın, gümüş gibi birçok madeni çözerek malgama adı verilen sıvı alaşımlar meydana getirir. Cıva, demiri çözemediğinden demirden kaplar içerisinde saklanabilmektedir.

Elde Edilişi

Cıva, zincifreden çok basit bir işlemle elde edilir. Zincifre filizleri, maden ergitici bir fırında yüksek bir sıcaklığa kadar ısıtılır ve içinden hava akımı geçirilir. Tepkime:

HgS + O2 → Hg + SO2

Başka bir deyimle havanın oksijeni (O) zincifre (HgS) ile birleşerek kükürt dioksit gazını (SO2) meydana getirir ve cıva buhar halinde açığa çıkar. Serbest kalan buhar soğutulur ve içindeki cıva yoğunlaşarak çökelir.

Kullanıldığı Yerler

Civa, özellikle termometrelerde, barometrelerde, gaz ya da sıvıların basınçlarını ölçmeye yarayan manometrelerde, pompalarda, otomatik elektrik şalterlerinde kullanılır. Ayrıca altın, gümüş ve platin gibi cevherleri filizlerinden ayırmada cıvadan yararlanılır. Cıva bileşiklerinden elde edilen ürünler bugün tıpta ve tarımda önemli bir yer tutar.

Bileşikleri

Kalomel (tatlı sülümen): ¾ oranında cıva ve cıva klorür karışımı ısıtılarak elde edilir. Elde edilen beyaz toz kalomel adı altında müshil ilacı olarak kullanılır.

Süblime (ak sülümen): Cıva ve klorün bir arada ısıtılması ile elde edilen cıva klorür bileşimidir. Çok zehirli ve kuvvetli bir dezenfeksiyon maddesidir.

Fülminat (gürün): Cıvayı nitrik asit ve alkolle muamele ederek elde edilir. Çarpma etkisiyle kolayca patlayabileceği için fişek, mermilerin kapsüllerinde kullanılır.

Üretimi

İtalya, cıva çıkarımında başta gelir. Cıva madeni ocakları Toskana'da, Trieste yakınındaki İdria'da ve Kuzey İtalya'da bulunur. Bu bölgelerdeki çıkarım 2200 tonu bulur.

İspanya, cıva çıkarımında İtalya'dan sonra ikinci gelir. Almaden'deki ocaklar yeryüzündeki en derin cıva ocaklarıdır.