Cihan İmparatorluğuyla Dünyayı Yönetmiş Bir Kadın Safiye Sultan’ın Hayatı

Bir kadın düşünün 5 padişah görmüş, sayısız savaş ve saray entrikalarına bizzat şahit olmuş, kardeşler birbirini keserken, Padişahlar sefer yerine tahtında sefa sürerken, Sultan Devri diye de adlandırılan bir dönemde 40 yılı aşkın Devlet-i Aliyye’nin bekâsı için çalışmış ve Cihan İmparatorluğunu ayakta tutmaya çalışmış (kendi deyimiyle), gözünü iktidar hırsı bürüyüp torununu boğdurtmuş ve hatta biri gider biri gelir diyerek devletin dört bir yanında isyanların patlak verdiği, rüşvetin, yolsuzluğun önünü açıp devletin batışını uçuruma sürükleyen Osmanlı’nın gördüğü Kadın Sultanlar listesinin top 5’ine girecek bir isim Safiye Sultan’ın hayatı.

wikimedia

Doğum yılı tam olarak bilinmesede 1550 yılında dünyaya geldiği yönünde fazlaca kaynak vardır. Osmanlı Padişahı III. Murad’ın eşi ve Sultan III. Mehmed’in annesi, I. Ahmed ve I. Mustafa’nın babaannesi. Kökeni hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte çeşitli rivayetler vardır. O dönemin Venedik kaynaklarında Dukakin’de Rezi köyünde doğduğu ve Arnavut kökenli olduğu belirtilir. III. Murad'ın ilk saltanat yıllarında İstanbul'da bulunan Alman elçilik heyetinden rahip Stephan Gerlach ise Safiye Sultan'ın Bosna kökenli olduğunu söyler ve Sultan Murad'a şehzadelik yıllarında Ferhad Paşa tarafından hediye edildiğini yazar. Babasının Korfu valisi, gerçek adının Cecilia Baffo olduğu, Venedik’le Korfu arasında seyahat ederken Osmanlı korsanları tarafından Adriyatik denizinde kaçırılıp Şehzade Murad'a sunulduğu bilgisi ise doğru olmayıp Nurbanu Sultan ile karıştırılmasından kaynaklanmıştır. Henüz on üç yaşında iken Şehzade Murad’a takdim edildiği yazmaktadır.

Safiye Sultan, III. Murad’ın tahta geçince sarayın baş kadını oldu. Büyüleyici güzelliği ile beraber oldukça keskin zekâsı sayesinde kısa sürede büyük bir nüfuz sahibi oldu. Bu nüfuzu yeni yetme Valide Sultan olan Nurbanu Sultan’ı tehdit olarak görüp ve ondan kurtulmak istedi. Bu rekabetin öncüleri Mihrimah Sultan, Esmehan Sultan ve Gevherhan Sultan’dı. Sultan Murad'a her gün yeni bir cariye sunuldu ve Safiye Sultan'ın düşmanları onu gözden düşürmek istediler. Ancak III. Murad'ın gözü hep en sevdiği hasekisine baktı. 1585'ten itibaren güçlü kadın düşmanları yoktu, ama hâlen kadın rakipleri vardı.

Katolik hegemonyasının olduğu bir dünyada I. Mary’den sonra tahta çıkan I. Elizabeth, tahta çıktığında ülkede çok ciddi bir mehzep kavgası vardı. Protestan ve katolikler arasındaki mücadele o kadar büyümüştü ki katolik kesim protestan olan Elizebeth’i tahttan indirip yerine katolik olmasıyla meşhur kuzeni Mary Stuart‘ı getirmek için komplolar düzenliyorlardı. Üstelik protestan bir İngiltere Avrupa’da da sıcak karşılanmıyordu ve I. Elizabeth’in çok fazla dostu yoktu. O da İslam dünyasına açılıp müslümanlarla müttefik olma yoluna gitti. O dönemde hem III. Murad’a hem de İran Şahına mektuplar yazmaya, elçiler göndermeye, eşlerine armağanlar yollamaya başladı. Mezhep çatışmasının ortasında destek görmediği Avrupa’ya karşı İslam dünyasıyla diplomatik ilişkiler kurarak müttefik açığını kapatmaya çalıştı. Bu ilişkilerin tek faydası müttefik kazanması olmadı, ticari açıdan da ilişkiler gelişti. Özellikle İngiliz tüccarlar İslam dünyasından birçok mal alıp ülkelerine götürdüler.

wikimedia

Bu mektuplar ve armağanlar sonrasında Safiye Sultan ile dostane ilişkiler kurmuş ve bu dostane ilişkilerden Devlet yönetiminde ticari ve müttefik olma yoluna kadar gidilmiştir. Birkaç tarihçiye göre Safiye Sultan’ın, I. Elizabeth’in İngilter Kraliçesi olmasından dolayı kendini küçük gördüğü ve bu durumdan etkilenerek devlet işlerinde müdahalelere giriştiğini ve oğlu III. Mehmed tahta çıktığında tüm devlet işlerini yönetip hatta Divana dahi katıldığını, III. Mehmed’in devlet işlerinden Safiye Sultan’ı elini çekmek istemesiylede oğlunu zehirlettiği yönünde oldukça iddilar vardır.

Safiye Sultan, Osmanlı tarihinde İngiltere hükümdarlarından biriyle hediyeleşen ilk Haseki ve Valide Sultandır. Bu diplomatik sürecin ilk adımını Kraliçe Elizabeth 1593’te Safiye Sultan’a mücevherlerle işlenmiş portresini göndererek başlatmıştır. Süre gelen zamanda Kraliçe, Safiye Sultan’a bir kedi yollar. Safiye Sultan, kediyi çok sever ve bu hediyeye verdiği önemi belirtmek için kedinin ismini Elizabeth koyar. Devlet-i Aliyye bu şekilde boynunda taşıdığı olağanüstü güzellikteki yakut ve elmas tasma ve bakıcılarıyla dünyanın en zengin kedisine ev sahipliği yapar. Kedi Elizabeth, Safiye Sultan’ın kıymetlisi olarak sarayda yaşar.

Elizabeth’in Osmanlı İmparatorluğu ve İslam ile kurduğu bu ilişki, Shakespeare, Thomas Bacon ve Jean Bodin gibi Avrupa tarihinin çok önemli yazarlarını ve felsefecilerini de etkiledi; Avrupa-Osmanlı ve Batı-İslam ilişkisi üzerine ilginin hızla artmasına neden oldu. Sultan ile Kraliçe arasında mektup arkadaşlığından siyasi ve ekonomik alana kadar geniş bir yelpazede süren bir ilişki haline gelmiştir.

Valide Sultan olduğu dönemde gücünün zirevesine ulaşan Safiye Sultan, paşalarla iş birliği yapmış, Yeniçeri ve Sipahilerin desteğini almış ve ülkenin Padişahından bile en saygılı ve değerli konumuna gelmiştir. III. Mehmed’in oğlu olan Safiye Sultan’ın da torunu olan Şehzade Mahmud; cesur, güçlü ve savaşçı bir kişiliğe sahip bir karakterdi. Babasından sonra tahta çıkabilecek veliaht olarak görülen bir Şehzadeydi, fakat onun devlet için düşündüğü fikirleri babası ile paylaşması ve Validesi Halime Sultan, Safiye Sultan ile giriştiği saltanat mücadelesinin neticesinde babası tarafından boğdurulmasına sebep olmuştur. Şehzade Mahmud Haçova Savaşı’ndan sonra patlak veren Celali İsyanını bastırmak için babasından ısrarla ordu istemiş ve Safiye Sultan bunu kendi çıkarınca kullanıp Şehzade’nin boğdurulmasında oğlu III. Mehmed’i oğluna karşı doldurup boğdurulmasını sağlamıştır.

Gözünü iktidar hırsı ile bürünmüş olan Safiye Sultan dahada ileri giderek birkaç tarihçiye göre III. Mehmed’in ani ölümünün sebebinin Safiye Sultan olduğunu söylemişlerdir. III. Mehmed’in ani ölümü üzerine, 13 yaşındaki torunu Şehzade Ahmed’in tahta geçmesiyle birlikte Valide Sultan sıfatından Büyük Valide Sultan (Valide-i Kebir Sultan) sıfatına geçmiş ve Gözyaşı Sarayı (Eski Saray)’a sürgün edilmemek için çeşitli entrikalar gerçekleştirdiğini İstanbul’da bir çok kez isyana teşebbüs ettirdiğini tarihçiler belirtmiştir. I. Ahmed’i boyunduruğu altına alamamasından dolayı Sultan Ahmed’in isyancılar üzerine sefere gittiği vakitlerde Şehzade Mustafa’yı tahta çıkarmak için bir eylemde bulunmaya çalışsada başarılı olamamıştır.

Eski Saray’da sürgün olduğu yıllarda İstanbul’a düzenlediği seyehat sırasında fenalaşıp. Hekimlerin müdehalelerine rağmen aynı gün 1619 yılında ölmüştür. Ölüm nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte bir kalp krizi yahut beyin kanaması düşünülmektedir. Cenazesi İstanbul Ayasofya Camii'nin eski vaftizhanesi olan kocası Sultan III. Murad'ın türbesine defnedildi.