İlk Kadın Hükümdar: Tomris Hatun'un Hayatı

Ön Söz

Tarihte; Kadın Hükümdarlar denince ilk akla gelen isim olan Tomris Hatun, kimi tarihçilere göre Türk, kimilerine göre ise İrani kökenli sayılan bir Massaget Konfederasyonu ^{(Çoğu tarihçilerce; İrani ya da Ön Türk kökenli olduğu düşünülen bir göçebe topluluktur.)} üzerinde hüküm sürmüş tarihin gördüğü ilk kadın hükümdar olarak tarihçilerce kabul görmüştür.

Oğlu’nun ölümü ile evladının intikamını almak için ettiği yeminle, ünlü Pers Kralı II. Kiros (Büyük) ile yaptığı savaşla tarihe geçmiş ve bir kadının ne kadar güçlü olabileceğini göstermisiyle tarihe önemli bir figür olarak girmiştir.

Günümüzde, literatüre birçok kadının güç sembolü haline gelmiş olması ve anılmasıyla Tomris Hatun’un hatıraları, zekası ve kudreti yaşatılmaya devam edildiği ve gelecek nesiller boyuncada devam edileceği bizlere gösterilmektedir.

İşte karşınızda; Evlat acısının bir anneye neler yaptırabileceğini gösteren hikayesi ile Türk Tarihinin ilk kadın hükümdarı Tomris Hatun.

Hayatı

Birçok tarihçiye göre Tomris Hatun; MÖ 6. yüzyıllarda yaşadığı düşünülen Antik Doğu İran ve İskit diline yakın bir dil konuşan Massaget konfederasyonu üzerinde hüküm sürdüğü düşünülmektedir.

Massagetler, Orta Asya’nın güney bölgelerinde Pers’lerin komşusu olan göçebe bir devletçiktir.

“Devletçik diyorum zira tarihçiler bu konuda ikiye bölünmüş durumda, elde bulunan arkeoloji buluntularla, Massagetlerin herhangi bir yazılı anayasasına veya kanunlarına rastlanmadığı gibi birde herhangi bir kurultaylarının bulunmaması birçok tarihçiler açısından devlet olmadığı tamamiyle, Kağana bağlı göçebe halktan oluşan bir topluluk olduğu düşüncesi savunulmaktadır.”

Massagetler, İrani veya Türk olduğu yönünde kesin bir bilgi tarihi verilerde bulunmamaktadır. Fakat Turani unsurların ağırlıklı olduğu bu devletçikte Türk olabileceği yönünde ciddi iddialar bulunmaktadır.

Tomris Hatun’un, çocukluğu hakkında tarihi bir bilgi olmamakla birlikte, hayatı hakkındada yazılı olarak fazla bir bilgi bulunmamaktadır. Sakalar 6. yüzyılın en güçlü Türk kağanlıklarından birini kurmuşlardır. Babasının kim olduğuna dair kaynaklarda net bir bilgiye sahip değiliz. Sakaların kağanı İşkapay’ın veya efsanevi lider Spargalis (Spargapis)’in kızı, torunu ve torununun torunu olduğu düşünülmektedir. Efsaneye göre de Türklerin en önemli atalarından biri olan Alp Er Tunga’nın torunu olduğu bir başka rivayetler arasında yerini almıştır.

Tomris Hatun, çok küçük yaşlarda annesini kaybetmiş. Babası Farkapın’ın yanında büyümüştür. İkinci bir evlilik yapmayan Farkapın, bütün sevgisini ve tecrübesini kızı Tomris Hatuna aktarır. Tomris beş yaşına geldiğinde, ata binmeyi, kılıç, ok ve yay kullanmayı on üç yaşına geldiğinde ise kılıç ve mızrak kullanmayı öğrenir.

Tahtını kızına bırakmayı düşünen babası, Tomris Hatun ile uzun soluklu seferlere çıkar. Türk tarihinin ilk kadın hükümdarının savaşçı kimliği daha çok küçük yaşlardayken oluşmuştur.

Wikipedia

Tahta Geçişi

Tomris Hatun’un yaşadığı dönemde, Sakalara büyük tehdit oluşturan Persler, Ahameniş İmparatorluğu adında bir devlet kurarlar. Devletin başında ise Büyük Kiros vardır. Persler, hükümdarlarıyla beraber güçlerine güç katmış dönemin en güçlü devleti konumuna kadar gelmişlerdir. Döneminin bu iki güçlü milleti ilerleyen süreçte savaşmaktan geri duramayacaklardır.

Farkapın, tahtını tek varisi olan kızı Tomris’e bırakmayı istemektedir. Bir toy düzenlenir ve kendisine bağlı olan boyların beylerini davet eder. Toyda boy beylerinden Saki Tigrahaud Kavad’ın oğlu Rustem, Tomris’e sevdalanır. Şenlikte yapılan yarışma sonucunda Rustem, Tomris’i yener ve ondan güçlü olduğunu ispatlar. Bunun sonucunda iki genç evlenir. Baba ocağından ayrılan Tomris, eşinin obasına gider. Fakat bir süre sonra babası vefat eder.

Sakaların tek varisi olan Tomris’tir. Fakat kocası Rüstem tahta geçmesine müsaade etmez. Çok geçmeden Tomris’in bir oğlu olur. Perslerle devamlı bir savaş halinde olan Tomris’in eşi bir gün savaş sırasında can verir. Kocasının ölümünden sonra hem eşinin hemde babasının tahtı boş kalan Tomris’in iki seçeneği vardır. Ya babasının tahtına, ya da kocasının tahtına geçecektir. Çözümü iki topraklarıda zorda olsa birleştirerek sıkıntıyı çözmüştür.

Prof. Dr. Mualla Uydu Yücel’e göre Tomris'in dünya ve Türk tarihi açısından bir ilk olan, sadece kadınlardan oluşan bir süvari birliği hazırladığını şu cümleleri ile anlatır:

"Sadece kadınlardan oluşan kendisine bir süvari birliği hazırlar. Ve bu muhafız birliğidir. Onlarla beraber önce tahtını geri alır. Daha sonraki süreçte de eşinin tahtına geçer. Böylece Tomris tarihte 'özel kadın muhafız birliğine sahip olan ilk kadın komutan olma özelliğini de kazanır."

Tarihten Yazılar

Tomris Hatun’un barış yanlısı tutumunu bir zayıflık olarak gören Ahameniş Kralı Büyük Kiros, Türk topraklarına akınlar düzenler. Persler, Saka topraklarına saldırdıklarında Tomris’in ordusu sürekli geri çekilir ve kendilerine savaş için mevzii arayışına girerler. Hatta bir sefer sırasında Tomris Hatun ordusuna, otların olduğu bütün tarla ve ovaları yaktırır. Bunun nedeni ise; Persler savaş için geldiklerinde hayvanları aç kalsın, bunu gören Kiros ise savaştan geri dönmekten başka çaresi kalmasın’dır.

Bu sürekli kaçışlardan ve döngülerden sıkılacak ki Büyük Kiros, kendisine tabî ve kendisi ile evlenmesini kabul ettiği takdirde Tomris Hatun ile uğraşmayacağını elçi yoluyla Tomris Hatun’a bildirir. Tomris Hatun ise bunun bir hile olduğunu düşünerek teklifi reddeder. Ve bir elçi göndererek tarihe geçen bu sözleri söyler;

“Kral Kiros, sana söylüyorum gel bu işlerden vazgeç; bu yaptıkların senin hayrına mıdır, değil midir bilemezsin. Bizi bırak, sen kendi halkını idare et; bizim de kendi halkımızı yönetmemize karışma. Ama biliyorum ki yolunu bu tavsiyeme göre çizmek istemeyeceksin? Eğer yok ben ne olursa olsun Sakalar ile boy ölçüşmek istiyorum diyorsan, o zaman ırmağın iki yakasını birleştirmek için bu kadar zahmete katlanma. Biz ırmaktan üç günlük mesafede bulunuyoruz. Eğer bizim gelmemizi istemiyorsan nehri geç ve topraklarımıza gel!”

Spargapises’in Ölümü

Kiros’un teklifini reddettiği andan itibaren Tomris, savaş hazırlığını başlatır. Kiros ise red cevabını hiç beklemiyordur. Öfkeyle Sakaların üzerine yürür. Kiros’u karşılamak için öncü birlik olarak Tomris’in oğlu Spargapises (Spargapis) gider. Fakat Pers İmparatoru’nun bir planı vardır. Bu planı, Yücel detaylıca anlatır:

“Asıl ordu geride kalsın, biz hepimiz bir kısım, öncü kuvvetimiz. Onlar geldiğinde kadınlar raks etsinler, eğlenilsin sanki biz savaşa hazır değilmişiz gibi yansıltsın, bunun izlenimini verelim.”

Sakaların öncü birliği Perslerin yanına ulaştığında savaşa hazır olmayan ve eğlenen bir toplulukla karşılaşır. Tomris'in oğlu buradaki eğlenceye katılır kendinden geçer. Spargapises Bir süre sonra vakit geçip kendine geldiğinde birlikteki askerlerin öldüğünü kendisini de esir edilmiş olarak bulur.

Kiros'a kendisini serbest bırakması için yalvaran Spargapises'in isteği gerçekleşir. Fakat annesine böyle bir onursuzluğu yaşattığı için kahrolur. İlk fırsatını bulduğu anda ise yanındaki askerin hançerini alarak hayatına acı bir şekilde son verir.

Wikipedia

Bunun haberi Tomris Hatun’a ulaştığında öfkesi ve duygusallığı arasında arada kalmış adeta nutku tutulmuştur. Fakat hükümdarın halkına karşı görevleri vardır. Bu hakikati iyi bilen Tomris ona göre hareket eder. Bir taraftan halkının bağımsızlığı için savaşan bir hükümdar, diğer taraftan da acılı bir annenin feryadı şöyle duyulur:

Agora Bilim Pazarı

The Origin of Species (Charles Darwin)

On the Origin of Species published on 24 November 1859, is a work of scientific literature by Charles Darwin that is considered to be the foundation of evolutionary biology. Darwin’s book introduced the scientific theory that populations evolve over the course of generations through a process of natural selection. The book presented a body of evidence that the diversity of life arose by common descent through a branching pattern of evolution. Darwin included evidence that he had collected on the Beagle expedition in the 1830s and his subsequent findings
from research, correspondence, and experimentation.

Various evolutionary ideas had already been proposed to explain new findings in biology. There was growing support for such ideas among dissident anatomists and the general public, but during the first half of the 19th century the English scientific establishment was closely tied to the Church of England, while science was part of natural theology. Ideas about the transmutation of species were controversial as they conflicted with the beliefs that species were unchanging parts of a designed hierarchy and that humans were unique, unrelated to other animals. During “the eclipse of Darwinism” from the 1880s to the 1930s, various other mechanisms of evolution were given more credit. With the development of the modern evolutionary synthesis in the 1930s and 1940s, Darwin’s concept of evolutionary adaptation through natural selection became central to modern evolutionary theory, and it has now become the unifying concept of the life sciences.

Warning: Unlike most of the books in our store, this book is in English.
Uyarı: Agora Bilim Pazarı’ndaki diğer birçok kitabın aksine, bu kitap İngilizcedir.

Devamını Göster

₺500.00

Satın Al Tüm Ürünler

“Kana doymayan kanlı katil Kiros! Bu başarınla övünme. Bu zaferi kazanınca aklın başından gitti. Unutma ki o içecek aslında bir zehirdir ve bu zehir seni hile ile oğlumun efendisi yaptı. Bak şimdi sana güzel bir öğüt vereyim; beni dinle, oğlumu bana geri ver. Saka(Massaget) ordusunun üçte biri üzerinde kazandığın bu kaba zaferle yetin ve bu topraklardan çekil. Eğer bu dediğimi yapmazsan, Sakaların hükümdarı olarak güneşin üzerine ant içerim ki, kan dökmeye doymayan adam olan seni ben kana doyuracağım.”

Seyhun(Ceyhun) Savaşı ve II. Kiros’un Ölümü

Ve bu iki ordu MÖ 529’da Seyhun nehri yakınlarında savaş pozisyonu alır ve karşı karşıya gelir. Kanatlara süvarilerini, ön saflara mızraklı piyadelerini, onların arkasına da okçularını dizen Kiros, şahsi muhafızları olan, filmlere bile konu olmuş efsanevi Ölümsüzler ile merkezde yerini alır. Heredot’un “Yunan toprakları dışındaki en kanlı savaş” olarak tabir ettiği savaşta Sakalar kanca temrenli okları, güçlü yayları, eyer ve üzengiyle kullandıkları atları sayesinde savaşı kazanır. Ok atmakta usta olan ve savaş arabalarını büyük ustalıkal kullanan Sakalar savaş köpeklerine rağmen Persleri bozguna uğratır. Savaş alanında sadece Ölümsüzlerle kalan Kral Kiros etrafı Saka askerleri tarafından çevrilmiş, çember içine alınmıştır. Kiros, son bir hamle ile çemberi yarıp kaçmak için savaşırken, atından düşürülüp öldürülmüştür.

“Bu savaşın tarihte asıl yeri, Hilal (Turan) taktiğinin Türkler tarafından ilk kez bu savaşta kullanılmasıdır. Bu taktik sayesinde II. Kiros ve ordusu Tomris Hatun’un bu taktiği ile büyük bir zafer kazanarak askeri alanda bu taktiğin günümüze kadar gelmesinin ilk adımını atmıştır.”

Ahameniş İmparatorluğu’nun ilk büyük hükümdarı Büyük II. Kiros, Türk topraklarını ele geçirmek isterken önce ordusundan sonrada canından olmuştur.

Tomris bir gece önce, oğlunun cesedi başında ettiği yeminini yerine getirerek. Büyük Kiros’un kafasını kan dolu bir fıçıya atarak

“Hayatında kan içmeye doymamıştın, şimdi seni, kanla doyuruyorum!”

Tomris Hatun, oğlunun naaşınıda alarak tekrar ülkesine geri döner ve Türk töresine uygun olarak defneder.

Wikipedia

Tomris Hatun’un nasıl öldüğü hakkında tarihi bir kaynak yoktur. Ama bazı tarihçilerce MÖ 495 ila 515 yılları arasında ölmüş olabileceği düşünülmektedir.

“Tomris” isminin Etimolojisi

Tomris isminin anlamı; Avesta dilindeki “Taoxman” ve Eski Farsça’da “Taumā” kelimesinden türetilen “aile” anlamına gelen İskit adının Antik Yunanca Tômuris adının Latince biçimidir.

Günümüz Türkçesinde “demir iz” anlamına gelen Tomris, Türk coğrafyasında bir çok bölgede kız çocuklarına verilerek yaşatılmaktadır.

Popüler Kültürde Etkisi

Tomris Hatun’un popüler külterde, bir çok belgesel ve tarihi biyografi filmlerinde ismi sıklıça geçmektedir. Tomris isminde 2019 yılında Kazakistan yapımı bir film ve sayısız tiyatro gösterimi bulunmaktadır.