ANAKSİMANDROS - YENİ ARKHE APEİRON

Anaksimandros, Thales gibi arkhenin su olduğunu düşünmüyordu. Ona göre evrenin ilkesini etrafta görebileceğimiz su ya da ateş gibi öğelerden biriyle ilişkilendirmek bir hataydı. Çünkü egemen element su ise ve en başta da yalnızca su varsa daha sonra, kendisinden başka elementlerin ortaya çıkmasına neden olan şeyin ne olduğu sorusu yanıtsız kalıyordu.

Anaximandros’a göre, karşıt elementlerden herhangi birini baskın kılacak olursak, bu element diğer elementler karşısındaki gücünü kullanarak diğer elementlerin ortaya çıkmasını önleyecektir. Dört elementin herhangi birisini alıp diğer üçünde ortak olarak bulunan ana element olarak ortaya koyunca, aynı element, bir yandan da kendi kendisinin de ana elementi olmak zorunda kalacaktır. Oysa aynı şeye hem element hem de kendi kendisinin ana elementi demek mantıksal çelişkiye sürükleyen bir açıklama içerir.

Anaximandros bu güçlüklerden kaçınmak için bu elementlerin hepsini aşan, ama onların hepsinin kendisinden türediği ‘apeiron’ olarak adlandırdığı arkhenin varlığını öne sürmüştür. Apeiron: Ezeli ve ebedi olan, tüm zıtlıkları bir arada barındırandır; her şey aperiondan var olur ve yok olurken de tekrar ona dönerler. Aynı zamanda evrendeki devinimin de nedenidir. Bu duyularla algıladığımız dünyanın ötesinde de var oluşların olduğu anlamına gelir. Aperiondan sınırsız ve sonsuz olarak bahsetse de bir kütlesi olduğuna inanır ancak bu kütlenin içeriğini açıklamaz. Hem sınırsız hem sonsuz hem de kütlesi olan bir şey olması açısından biraz çelişkilidir.

Bilime katkıları

Anaksimandros, Thales’in dünyanın su üzerinde durduğu düşüncesinin yerine dünyanın düz bir yüzeye sahip silindir şeklinde olduğunu düşündü. Bu silindirin etrafında sis ile çevrelenmiş ateş halkaları bulunuyordu ve bu sisten dolayı ateş görünmüyordu. Fakat bu ateş halkalarında ateşin geçip ışık yaymasını sağlayan delikler vardı. Bu sayede yıldızları, Ay’ı ve Güneş’i görebiliyorduk. Dünya evrenin merkezinde dengede duruyordu. Böyle söylemesinin nedeni, dünyanın o tarafa veya bu tarafa doğru hareket etmesi için yeterli bir neden olmamasıydı. Bu düşüncesi o yıllarda bilim açısından yepyeni bir şeydi.

Evren'in sırf gözleme ve rasyonel düşünmeye dayalı meydana geliş öyküsünü ilk kez tasarlayan ve evrenin planlı şekilde düzenlenmiş bir bütün olduğunu ilk kez o ifade etmişti. Bu yüzden ‘evrenin babası’ olarak adlandırıldı. Dünyanın bir haritasını çizmiş, rasyonel çıkarımlara önem veren bir düşünür olduğundan simetriye ağırlık vermişti. Anaksimandros’u etkileyen diğer bir konu ise meteorlardı yani gökyüzündeki nesnelerdi. Meteorları ve depremi fizik yönünden ilk defa o açıklamıştı. Gök haritalarını çıkarırken geometriden ve matematiksel orandan yararlanmıştı. Muhtemelen gökyüzünü incelerken de güneş saati kadranını bulmuştu ve güneş saatinin yanına dikmişti. Ama özellikle yeryüzünün boşlukta durduğunu keşfetmesi ve bunu matematiksel yönden açıklaması en önemli çalışmasıydı.