Kırmızı Sazan Safsatası (Tahrik Safsatası): O Değil de Bu Yazı Çok Güzel Değil mi?

Kırmızı sazan (İng: "red herring"), insanları aldatıcı bir şekilde önemli bir konudan uzaklaştırmayı amaçlayan bilgilere verilen genel isimdir. Bu safsataya, bir yazarın okuyucunun dikkatini ana karakterden yan karaktere kaydırması şeklinde kullanıldığında edebi; bir kimseye bir soru sorulduğunda konuyla alakasız bilgiler sunması şeklinde kullanıldığında ise retorik olmak üzere iki şekilde başvurulabilir.

Retorik konusunda kırmızı sazan kullanımı, genellikle "kırmızı sazan safsatası" ismiyle anılır. Bir kimsenin tartışılan konuyu değiştirmek, cevap vermekten kaçınmak veya tartışmaya farklı bir yön vermek amaçlarıyla alakasız bilgi sunması üzerine meydana gelen kırmızı sazan safsatası, bir mantık safsatası olarak ele alınmaktadır. Örneğin bir siyasetçiye belirli bir politika hakkında ne düşündüğü sorulduğunda siyasetçi, ilgili bir başka konudaki hislerini paylaşarak sorulan soruya aslında bir cevabı olmadığını gizleyebilir.

Kırmızı sazan safsatası, aslında "tahrik safsataları" olarak bilinen daha genel bir mantık hataları grubunun adıdır ancak başlı başına bir mantık hatası olarak ele almak da mümkün. "Kırmızı sazan safsatası" ise adını, İngilizcedeki bir deyimden alır: Kişilerin dikkatini dağıtmak için kullanılan her türlü iddia, bilgi ve davranışa İngilizcede "kırmızı sazan" denir. Türkçeye bu safsatayı "Dikkat Dağıtma Safsatası" veya "Tahrik Safsatası" olarak çevirmek de mümkündür. Bu mantık hatası, özellikle evrim tartışmalarında sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Temel formu şu şekildedir:

1. A Konusu tartışılmaktadır.
2. B Konusu, A Konusu ile ilgiliymiş gibi gösterilerek gündeme getirilir aslında ilgili değildir.
3. A Konusu üzerindeki tartışma atlanır.

Kırmızı sazan safsatası çeşitli bağlamlarda sıklıkla kullanılmaktadır ve bu sebeple anlaşılması son derece önemlidir. Bu bağlamda makalemizde kırmızı sazan kullanımlarına örnekler görecek, kırmızı sazan argümanları ve safsatası hakkında daha fazla bilgi edinecek ve bu safsataya başvuran bir kimseye nasıl etkili bir şekilde karşı koyabileceğinizi anlayacaksınız.

Kırmızı Sazan Örnekleri

Bu mantık hatası çok bariz bir şekilde fark edilebilir; ancak çoğunlukla bir mantık hatası olarak görülmediği için, safsataya dayalı argüman o noktada durdurulmaz. Halbuki tartışmada karşı tarafın bu mantık hatasına düştüğünü sezdiğiniz anda bunu açıkça belirtecek olursanız, tartışmanın çok daha sağlıklı sürdürülmesini mümkün kılabilirsiniz. Tek bir örnek, konuyu açıklamaya yetecektir:

• Hasan: “Evet tamam, insanların maymunlardan gelmediğini, zaten bir maymun türü olduğunu söylüyorsun ama o zaman bu DNA gibi mükemmel bir molekül nasıl tesadüfen var olmuş olabilir?”
• Nihan: “İyi de, nereden geçtin şimdi bu konuya, insanların evriminden bahsediyorduk, şimdi ise bana bundan 4 milyar yıl önceki moleküler evrimden bahsediyorsun.”
• Hasan: “Gördün mü, cevap veremiyorsun, demek ki evrim yok.”

Bu komik tartışmada Nihan, Hasan'ın yapmaya çalıştığını hızlı ve net olarak görmüştür. Eğer ki tartışmanın karşı tarafı, konuyla ilgili gibi gözüken ama bir daldan bir diğerine sıçramaya neden olan argümanlar ileri sürüyorsa, bunun bir safsata olduğunu belirtmeli ve tek bir noktaya odaklandığınızdan emin olmalısınız.

Kırmızı sazan safsatasının bir diğer örneği şu şekildedir:

• Muhabir: "Şirketinizin yeni çevre politikası hakkında ne düşünüyorsunuz?"
• Yönetici: "Şirketimiz, ürün geliştirme alanında müşterilere faydalı olacağını umduğumuz büyük ilerleme kaydetmektedir."

Bu örnek genelde kırmızı sazan argümanlarının, özelde ise kırmızı sazan safsatasının nasıl kullanıldığını göstermektedir. Yönetici, çevre politikası hakkında sorulan soruyu cevaplamaktan kaçınmak ve dinleyicilerin dikkatini dağıtmak amacıyla, soruya konuyla alakası olmayan bilgileri sunarak cevap vermektedir.

Kırmızı sazanlar hayatımızın birçok bağlamında gündelik olarak karşılaştığımız argümanlardır. Örneğin:

• Alex: "Dün bana bu işi halledeceğine dair söz vermiştin."
• Bob: "Evet, doğru. Ama aslında şu anda gerçekten harika bir proje üzerinde çalışıyorum, bazı ekran görüntülerini görmek ister misin?"

Bu işyeri örneğinde Alex, Bob'un kırmızı sazan safsatasına başvurarak kaçındığı, oldukça geçerli bir endişesini dile getirmektedir. Bu örnekte kırmızı sazan, karşı tarafın dikkatini dağıtmak ve konuyu değiştirmek amacıyla kullanılmıştır.

Kırmızı sazan argümanları siyasette (de...) karşımıza çıkmaktadır.

• Muhabir: "İşsizliğe yönelik geliştirdiğiniz politikalarınız iki yıl önce uygulamaya konuldu ve işsizlik oranları hala aynı seyrediyor."
• Siyasetçi: "Göreve geldiğimden beri çok çalışıyorum ve şunu söylemekten mutluluk duyuyorum ki ülke çapında pek çok sektör lideriyle görüştüm ve hepsi de sıkı çalışmamızın karşılığını aldığımızı görmekten memnun olduklarını söylüyorlar."

Bir önceki örneğe benzer şekilde, burada da röportajı yapan muhabir geçerli bir soru sormakta; siyasetçi de konuyla ilgisi muğlak görünen, dinleyicilerin dikkatini dağıtmayı ve soruya doğrudan cevap verdiği izlenimini yaratmayı amaçlayan bir kırmızı sazan ile cevap vermektedir.

Medyada ise kırmızı sazan kullanımı şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:

• Muhabir: "Öğrenciler, çevre konusundaki görüşlerini kamuoyuyla paylaşmak amacıyla bir yürüyüş düzenliyorlar! Peki ya okul yönetim kurulunun şaibeli seçim süreci ile ilgili son tartışmalara ne demeli?"

Bu örnekte ise kırmızı sazan kullanımı, izleyicilerin dikkatini asıl konudan uzaklaştırmak amacıyla kullanılmaktadır. Kırmızı sazan ile öne sürülen konu (şaibeli seçim süreci) ile asıl konu (öğrencilerin çevre konusundaki görüşleri) arasındaki yüzeysel benzerlik özellikle dikkat çekmektedir. Kırmızı sazan konusu da asıl konunun teması olan eğitim dahilinde seçilmiştir. Bu yolla kırmızı sazan kullanımının gizlenmesi ve asıl tartışmanın bir parçası olarak algılanması amaçlanmıştır.

Reklamlarda da kırmızı sazandan faydalanılır:

• Üretici: "Son zamanlarda kulağımıza ürünümüzün kalitesiyle ilgili çok fazla eleştiri geliyor. Buna cevaben de fiyatları indiriyoruz! İki alana bir bedava!"

Burada üretici, ürünlerinin bir yönüyle (kalite) eleştirilmekte; eleştirildiği konuya açıklık getirmek yerine bir indirim düzenleyerek eleştirileri yanıtsız bırakmakta ve odağı yeni ve düşük fiyata kaydırmaktadır. Bu örnekteki kırmızı sazan kullanımı da bir safsatadır; zira dinleyicilerin dikkatini dağıtma amacıyla kullanılmıştır.

Son olarak kırmızı sazan kullanımlarının tümünün bir safsata olmayabileceğini, kırmızı sazan argümanlarının başkaca şekillerde, örneğin bir edebi araç olarak kullanılabileceğini de göz önünde bulundurmak önemlidir.

Örneğin kırmızı sazanın edebi bir kullanımı örneği, Sir Arthur Conan Doyle tarafından yazılan Sherlock Holmes serisinin Baskerville Tazısı adlı romanında karşımıza çıkmaktadır. Kitapta kaçak mahkum Barrymore'un hikayesi bir kırmızı sazan olarak kullanılmakta; okuyucuların dikkatini hikayedeki gerçek suçludan başka bir yöne kaydırmaktadır. Bu bağlamda kırmızı sazan, gerilim yaratmak ve okuyucuların kitabın sonunu tahmin etmesini zorlaştırmak amacıyla kullanılmıştır.

Ana hatlarıyla ele alındığında kırmızı sazan ve kırmızı sazan safsatası örnekleri siyaset, medya ve gündelik iletişimler gibi çeşitli bağlamlarda ve çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Kırmızı sazan, insanların dikkatini birden çekecek tartışmalı tek bir konu şeklinde de kullanılabilir, insanların aklını karıştıracak ve asıl tartışmayı unutmalarına sebep olacak soyut ve muğlak bir ifade şeklini de alabilir.

Tartışma ve retorik bağlamında kırmızı sazan kullanımını layıkıyla özetleyen ve ABD'nin 33. başkanı olan Harry S. Truman'a atfedilen bir söz şu şekildedir:

İkna edemiyorsanız, kafalarını karıştırın.

Not: Kırmızı sazan safsatası, belirli bir konuyu temel almaksızın muğlak bir ifade ile kullanıldığında, Türkçede bir karşılığı olmayan pettifoging ismiyle de anılmaktadır.

Pixabay

Kırmızı Sazan Safsatasını Anlamak

Yukarıda belirtildiği gibi kırmızı sazan safsatası, bir tartışmaya taraf kimselerin dikkatini dağıtmak, genellikle bir sorudan kaçınmak veya tartışmayı yeni bir yöne kaydırmak için alakasız bilgiler sunduğu bir mantık safsatasıdır.

Bu safsata, çeşitli alanlarda yapılan tartışma ve münazaralarda sıklıkla kullanılmaktadır ve bu safsataya başvuran kişinin, safsatayı özellikle kendisine sorulan bir sorudan kaçmak amacıyla kullanıyorsa, tartışmaya mevcut çizgide devam etmek istemediğine işaret eder.^[1] Aşağıdaki konuşmada kırmızı sazan safsatasının siyaset bağlamında nasıl kullanılabileceği görülmektedir:

• Muhabir: "Seçim kampanyanıza yönelik yolsuzluk suçlamaları var. Bu konuda ne söylemek istersiniz?"
• Siyasetçi: "Kamuoyunu temin etmek isterim ki ben ve ekibim her zaman sıkı bir şekilde çalışıyoruz ve kamuoyunun yararını gözetiyoruz; yakın zamanda çıkardığım yeni eğitim reformu yasası da bunun bir sembolüdür."

Burada muhabir siyasi yolsuzlukla ilgili bir endişesini dile getirmekte ve siyasetçiden bu konuda yorum yapmasını istemektedir. Siyasetçi ise yorum yapmak yerine dinleyicilerin dikkatini dağıtmak ve tartışmayı asıl konudan uzaklaştırmak amacıyla boş bir ifadeyle cevap vermektedir.

Agora Bilim Pazarı

Güneş, Ay ve Rolling Stones

Sen söyle. Ben bilmiyorum. Stones’un olduğu bir dünyanın içine doğmak nasıl bir şeydi? Bir güneş, bir ay, bir de Rolling Stones senin için hep vardı. —Keith Richards

Tüm zamanların en büyüğü onlar mı? Tartışılabilir elbette ama 90’larda, müzik sevdalısı gencecik bir muhabirken turnelerine katılıp efsaneyi bizzat yaşayan gazeteci-yazar-senarist Rich Cohen’e göre öyle. Cohen, hızlı hayatlar, yalanlar, acılar, çabalar, kavgalar; başkaldırı, özgürlük, eğlence, uyuşturucu, ölüm, seks, hapis, para ve yıldızlar için söylenegelmiş daha ne varsa hepsini en uçta yaşamış, hep düşmüş, hep kalkmış ve her seferinde yeniden zirveye tırmanabilmiş Rolling Stones’un öyküsünü, yetmişli yaşlarında hâlâ aynı enerjiyle nasıl çalabildiklerini, dedikodularıyla, tanıklıklarla ve grup elemanlarının bizzat anlattıklarıyla, kelimenin tam anlamıyla “içeriden”, hem de “roman tadında” aktarıyor.

“Büyüleyici.” Wall Street Journal

“Okurken plak sürekli dönsün isteyeceksiniz.” Washington Post

“Mick Jagger nasıl şarkı söylüyorsa Cohen de aynen öyle yazıyor: enerji dolu, havalı ve yaratıcı… Bu kitabı okurken harika zaman geçireceksiniz.”A. J. Jacobs

“Cohen, bu büyük sirki sahne arkasından izlemesi için davet edilmiş seçilmiş kişilerden biri. Ama abisinin duvarındaki Stones posterine hayranlıkla bakan küçük kardeşin bakış açısını da asla kaybetmiyor.” Alan Light

“Şaheser.” Chicago Tribune

Devamını Göster

₺200.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Kırmızı sazan safsatası, mevcut tartışma ile alakasız bilgileri temel alması sebebiyle, serbest mantık safsataları kategorisinde ve alaka safsataları (alakasızlık safsataları olarak da bilinir) alt kategorisinde ele alınmaktadır.^{[2], [3]} Buna ek olarak safsata, "bir başka tartışma konusu öne sürerek belirli bir konuyu tartışmaktan kaçınma" şekliyle de kullanılabilmekte ve bu çerçevede kullanıldığında saptırma safsatası veya konu saptırma safsatası isimleriyle de anılmaktadır.^[2]

Kırmızı Sazan Safsatalarına Nasıl Karşılık Verilir?

Kırmızı sazan safsatasına karşılık vermenin ilk adımı, bu safsatanın kullanıldığını fark etmektir. Bu safsatanın kullanılıp kullanılmadığını bir tartışma sırasında sunulan bilgilerin tartışılan konuyla ilgili olup olmadığını; safsataya başvurduğunu düşündüğünüz tarafın bir sorudan kaçınmak veya tartışma gidişatını değiştirmek amacıyla dikkatinizi tartışılan konudan uzaklaştırmayı amaçlayıp amaçlamadığını kendinize sorarak belirleyebilirsiniz.

Bu muhakeme sonrasında bir kırmızı sazan safsatasına gerçekten başvurulduğunu görürseniz birkaç şekilde cevap verebilirsiniz:

• Safsataya başvuran kişiden safsataya neden başvurduğunu gerekçelendirmesini isteyin. Bu, özellikle öne sürülen saptırmanın veya konu değiştirme çabasının bir kırmızı sazan olup olmadığından emin olmadığınız durumlarda faydalı olabilir. Karşınızdaki kişinin kasıtlı bir şekilde kırmızı sazan safsatasına başvurduğundan eminseniz de bu yöntem işe yarayacaktır; zira bu soru sizin bir tartışmaya girmeye yönelik isteğinizi açık etmenin yanında dikkati karşı tarafın akıl yürütmesindeki sorunlara çeker.
• Safsata kullanımını ifşa edin ve neden hatalı olduğunu açıklayın. Bu bağlamda özellikle kırmızı sazan safsatasının asıl tartışma konusuyla alakasız olduğunu ve muhtemelen insanların dikkatini dağıtmak için kullanıldığını göstermelisiniz.
• Tartışmayı asıl konuya geri yönlendirin. Bu yönlendirmeyi içinde bulunduğunuz koşullara bağlı olarak birkaç şekilde yapabilirsiniz. Örneğin kırmızı sazan safsatası, bir soruyu cevaplamaktan kaçınmak amacıyla kullanıldıysa soruyu tekrarlayabilirsiniz. Karşı taraf, bu tekrarlarınıza rağmen kırmızı sazan safsatasına inatla başvurmaya devam ederse tartışmayı asıl konuya yönlendirmek tartışmanın kısırlaşmasına, tarafların birbirleriyle değil, birbirlerine karşı konuşmasına sebep olabilir. Yine de bu yöntem belirli durumlarda, özellikle karşı tarafın konudan kaçınmaya yönelik isteğini ifşa etmek bağlamında, faydalı olabilmektedir.
• Safsata kullanımını kabullenin ve tartışmaya devam edin. Bu, hatalı bir akıl yürütmeyi kabul etmek anlamına gelse de, bazen tartışmanın makul ve üretken bir şekilde devam etmesini sağlamanın tek yoludur. Bu da bazı durumlarda maalesef en iyi hamle halini almaktadır.
• Tartışmadan uzaklaşın. Bazı durumlarda, örneğin rakibinizin dikkate değer bir şey söylemek yerine inatla konuyu değiştirdiği tartışmalarda, tartışmanın hiçbir yere varmayacağını, hiçbir anlamı olmadığını fark edebilir ve tartışmadan çekilmek isteyebilirsiniz. Bu çerçevede tartışmadan çekilmek isterseniz tartışmadan neden çekildiğinizi gerekçelendirmek ve karşı tarafın kırmızı sazan safsatasına başvurmayı bırakması halinde tekrar bir tartışmaya açık olduğunuzu belirtmek faydalı olabilir.

Bu tekniklerin içinde bulunduğunuz duruma uygun olarak değerlendirdiğiniz herhangi bir kombinasyonunu kullanabilirsiniz. Örneğin, önce kırmızı sazan safsatasını kullanan kişiden bu kullanımını gerekçelendirmesini isteyebilir ve ardından konuşmayı asıl tartışma konusuna geri yönlendirebilirsiniz. Alternatif olarak, kırmızı sazan safsatasının kullanımını ifşa edebilir; bu safsatayı kullanan tarafın bu ifşaya verdiği tepkiye göre kırmızı sazan safsatasının kullanımını kabullenip tartışmaya devam edebilir veya tartışmadan çekilebilirsiniz.

İçinde bulunduğunuz duruma en uygun tekniği seçmek için tartışılan konu, diğer tarafın bu konudan neden kaçınmak istediği ve bu taraf ile olan ilişkiniz, tartışma bağlamı ve (varsa) tartışma seyircilerinin türü gibi kişisel ve durumsal faktörleri de dikkate almalısınız.

Bütün bunlarla beraber bir tartışma sırasında kırmızı sazan kullanımının bazen makul ve akla uygun olabileceğini de göz önünde bulundurmak önemlidir. Örneğin bir arkadaşınızla ettiğiniz dostça bir sohbet sırasında arkadaşınız kırmızı sazan safsatasına başvurarak konuyu değiştiriyor ve sorduğunuz bir soruya cevap vermekten kaçınıyorsa bu, tartışmak istemediği ve hassas olduğu bir konu hakkında bir soru sorduğunuz anlamına gelebilir. Böylesi bir durumda kırmızı sazan kullanımını kabul etmeli ve konuşmaya devam etmelisiniz.

Ana hatlarıyla ele alındığında kırmızı sazan safsatasının kullanımına bu kullanımın gerekçelendirmesini isteyerek, kullanımı ifşa ederek ve neden hatalı olduğunu açıklayarak, tartışmayı asıl konuya geri yönlendirerek, safsata kullanımını kabul edip tartışmaya devam ederek veya tartışmadan tamamen çekilerek karşılık verebilirsiniz. Hangi yöntemleri kullanacağınıza karar verirken tartışılan konu ve neden karşı tarafın bu konuyu tartışmaktan kaçınmak istediği gibi kişisel ve durumsal faktörleri de göz önünde bulundurmalısınız.

Not: Bir kimsenin kırmızı sazan safsatasına başvurup başvurmadığından emin olmadığınız durumlarda iyi niyet ilkesini uygulamalısınız. İyi niyet ilkesi, akla uygun ölçülerde, kırmızı sazan safsatası bağlamında öne sürülen bilginin tartışmayla yine de bir şekilde ilgili olduğunu varsaymanız gerektiğini vurgular.

Pixabay

Ek Bilgiler

İlgili Diğer Mantık Safsataları ve Retorik Teknikleri

Kırmızı sazan safsatası, ignoratio elenchi (TR: "çürütme cehaleti") adıyla bilinen ve bazen yanlış sonuç, alakasız sonuç, alakasız tez veya ana noktayı kaçırma olarak da adlandırılan bir safsata ile yakından ilişkilidir. Bu safsata, sonucu tartışılan argümanla bir alakası olmayan ve bambaşka bir argümanı çürütürken tartışılan argümanı çürütüyormuş gibi görünen bir argüman sunma yoluyla meydana gelir.

"Kırmızı sazan safsatası" ve "ignoratio elenchi safsatası" bazen birbirinin yerine kullanılır ve kırmızı sazan safsatasının ignoratio elenchi'nin bir alt türü olduğu veya bazı varyantlarıyla, özellikle de dikkat dağıtma amaçlı olanlarla örtüştüğü düşünülmektedir.^[2] Bununla beraber, bazı durumlarda kırmızı sazan safsatası ile ignoratio elenchi arasında bir ayrıma da gidilmektedir; belirli bir sonuca varmayan argümanlar kırmızı sazan safsatası olarak sınıflandırılırken, belirli (ve alakasız) bir sonuca varan argümanlar ignoratio elenchi vakaları olarak sınıflandırılmaktadır.^[2]

Buna ek olarak, tartışmayla alakasız bir bilgi veya argüman çerçevesinde dönmesi sebebiyle kırmızı sazan safsatası ile yakından ilişkilendirilen birkaç mantık safsatası bulunmaktadır:

• Saman adam safsatası, karşı tarafa saldırmayı kolaylaştırmak amacıyla sunulan argümanları çarpıtmayı içerir.
• Ad hominem safsatası, tartışmaya konu argüman yerine doğrudan argümanın kaynağına, yani argümanı öne süren kişiye karşı kişisel bir saldırıda bulunmayı içerir.
• Duygulara başvurma safsatası, bir kimsenin duygularını harekete geçirmeyi amaçlayan mantıksız, fiili gerçeklerden yoksun ve çarpıtılmış bir argüman öne sürmeyi içerir.

Kırmızı sazan safsatası, benzer birkaç retorik teknik ile de ilişkilendirilmektedir:

• Kelime cambazlığı veya cinas, insanları kandırmak veya belirli bir duruşa bağlılık sergilememek amacıyla muğlak veya belirsiz dil kullanımı.
• Dolaylama, muğlak, kaçamak cevaplar vermek veya insanları yanıltmak amacıyla bir şeyi gereğinden fazla kelime kullanarak ifade etmek.
• Chewbacca savunması, karşı tarafın iddiasını çürütmek yerine jürinin kafasını karıştırmayı amaçlayan bir hukuk stratejisi.

"Kırmızı Sazan" Teriminin Kökeni ve Tarihi

"Kırmızı sazan" (İng: "red herring") terimi aslen, kurutma ve tütsüleme işlemlerinden geçerek kırmızımsı bir renge bürünen, güçlü ve keskin bir koku kazanan bir tür sazan balığı anlamına gelmektedir. Oxford İngilizce Sözlüğü'ne göre bu terimin "kurutulmuş balık" anlamıyla ilk kullanımları 14. yüzyılın başları kadar eski bir tarihe dayanmaktadır ve terimin ilk atıfı, "W. de Bibbesworth" sözlüğünde, 1333 yılında "heryng red" şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

Kırmızı sazan, tazıları avlanan bir hayvanın kokusuna çekmek veya bir av partisini takip etmek amacıyla kullanılmıştır ve bu kullanımı aşağıdaki alıntılarda açıkça görülmektedir:^[4]

Sonra, tazıları bir kokuya çekmek için, kırmızı bir sazan derisiyle karşılaştırılabilecek hiçbir şey yoktur.

Ve:^[5]

... ölü bir Kediyi ya da Tilkiyi (ve eğer bunlar yoksa bir Kırmızı Sazanı) 8-10 kilometre (Sürücünün İsteğine veya Aldığı Talimatlara göre) sürüklemek, Köpekleri kokunun peşinden koşturmak.

"Kırmızı sazan" teriminin dikkat dağıtıcı veya yanlış yönlendirici bağlamda mecazi kullanımı daha sonra ortaya çıkmıştır. Oxford İngilizce Sözlüğü'ne göre, "kırmızı sazan" teriminin yazılı olarak bilinen en eski mecazi kullanımı, İngiliz gazeteci William Cobbett'in 1807 tarihli bir metninde yer almaktadır. Cobbett, av köpeklerinin (tazıların) dikkatini dağıtmak amacıyla kırmızı sazan kullanımına dikkat çekmiş ve bu kullanım ve siyasi aldatmacalar arasında paralellikler kurmuştur:^[6]

Ben çocukken, kendi özel mülkümüz olarak belirlediğimiz bir tavşandan avcıları uzak tutmak için, sabah erkenden tavşanın bulunduğu yere gider ve bir ipe bağlı kırmızı bir sazanı çitlerin ve hendeklerin üzerinden, tarlaların ve baltalıkların arasından dört ya da beş mil sürükler, avcıların tavşanın izinden saptıkları noktaya artık geri dönmeyeceklerinden emin olduğumuz bir yerde bırakırdık; Londra'daki günlük basının editörlerini ve destekçilerini tazılar kadar akıllı ve sadık hayvanlara benzettiğim kesinlikle anlaşılmasın ama, sözünü ettiğimiz olayda, en başta bazı siyasi düzenbazlar tarafından yanıltılmış olmaları gerektiğini düşünmekten kendimi alamıyorum...

Ne yazık ki bu, politik kırmızı sazanın muvakkat etkisiydi. Koku, cumartesi günü bir taş kadar soğudu...

Pixabay

Özet ve Sonuçlar

• Kırmızı sazan, insanları aldatıcı bir şekilde önemli bir konudan uzaklaştırmayı amaçlayan bilgi veya argümanlar anlamına gelir.
• Kırmızı sazan, bir yazarın bir karaktere verilen dikkati bir yan karaktere kaydırmak amacıyla bir edebi araç olarak; veya bir kimsenin sorulan bir soruyu cevaplamamak amacıyla konuyla alakasız bilgi sunması şeklinde bir retorik araç olarak kullanılabilir.
• Kırmızı sazan safsatası, bir kişinin, genellikle bir sorudan kaçınmak veya tartışmayı başkaca bir yöne çekmek için, tartışılan bir konuyla alakası olmayan bilgiler öne sürmesi ve bu şekilde diğer tartışma taraflarının dikkatini dağıtmasıyla meydana gelir.
• Bir kırmızı sazan safsatasına karşılık vermek için bu safsataya başvuran kişiden safsata kullanımını gerekçelendirmesini isteyebilir, safsatayı doğrudan ifşa edebilir ve neden yanlış olduğunu açıklayabilir, tartışmayı asıl konuya geri çekebilir, safsatayı kabullenip konuyu tartışmaya devam edebilir veya tartışmadan tamamen çekilebilirsiniz.
• Kırmızı sazan safsatasına nasıl karşılık vereceğinizi belirlerken tartışılan konu, safsataya başvuran tarafın neden bu konuyu tartışmak istemediği ve bu kişiyle olan ilişkiniz, tartışmanın gerçekleştiği bağlam (ve eğer varsa) dinleyici türü gibi kişisel ve durumsal faktörleri de göz önünde bulundurmalısınız.