Fosillerin keşfedilmesini konu alan filmlerde ya da hikayelerde genellikle birilerinin arka bahçesinde bütün bir dinozor kemiği bulduğu gösterilse de paleontologlar gerçekte, çoğunlukla bir iskeletin ufak tefek parçalarıyla uğraşır. Bu resim çoğu zaman eksik olsa bile, küçücük bir kemik parçası dahi yepyeni bilgiler ortaya çıkarabilir.

Bilim insanları bu parçaların nereden geldiğini anlamak için fosil içinde korunmuş antik kemikleri incelemek için kullanılan görece yeni bir yöntem olan palaeoproteomik yöntemini kullanıyor. Frontiers in Mammal Science dergisinde yayınlanan bir çalışma, bu tekniğin Avustralya’nın nesli tükenmiş keseli dev hayvanlarına (İng: "Megafauna") ait kemiklerde ilk kez başarıyla kullanıldığını ortaya koyuyor.^[1] Bu türler, günümüz Avustralya keseli hayvanlarının dev ataları olarak biliniyor.

Bu koronavirüs pandemisiyle ilgili bir tuhaflık var. Aylar geçip de bilim cemiyeti tarafından çok kapsamlı araştırmalar yürütülmesi sonrasında bile, açık kalan birçok soru mevcut.

Örneğin neden, kuzey İtalya'da bu kadar devasa bir ölü sayısı oldu da, ülkenin geri kalanında bu düzeyde ölümler görülmedi? Kuzey İtalya'nın bitişik halde bulunan sadece 3 bölgesi, ülkedeki 36.000 civarındaki ölümün 25.000'ine sahip. Bunlardan bir tanesi olan Lombardy'de, yaklaşık 17.000 ölüm görüldü. Bu ölümlerin neredeyse tamamı, salgının ilk birkaç ayında yaşandı. Nisan ayında binlerce kişi hızla ölüp de, sokaklarda ve kaldırımlarda ölü bedenler bırakılmak zorunda kalındığında, Quitu, Ekvator'da tam olarak ne yaşanmıştı?^[1] Birçok diğer ülkede de benzer yoğunluk, hava durumu, yaş dağılımı, seyahat örüntüleri olmasına rağmen, neden 2020'nin bahar aylarında çok az sayıda ülkedeki ölümler, küresel ölümlerin çok büyük bir kısmını oluşturuyordu? Avrupa'nın geri kalanı ikinci dalgayı yaşarken, onlara nazaran düşük vaka ve ölü sayıları nedeniyle bazılarınca övülen; ancak ülkeyi kapatmadığı ve pandemi başında çok sayıda ölü verdiği için bazılarınca yerilen İsveç'in salgına yaklaşımından ne öğrendik? Japonya'da çok büyük bir kıyım yaşanacağını öngören tahminler neden tutmadı? Baş döndürücü örnekler vermeye devam edilebilir.

Atom altı parçacıkların dünyasını keşfetmek için tarihsel yöntemden faydalanmak, popüler bilim kitapları aracılığıyla klasik fiziğin temellerini atabilir; ileri düzey kuantum fiziğini bu temel üzerinden inşa etmemizi sağlayabilir gibi duruyor. Süperpozisyon, dolanıklık, Bell eşitsizliği, kuantum bilgisayarları... Aşağıdaki fizik kitapları listesi, kuantum fiziğinin en zor konularını anlamak isteyenler için bir rehber niteliğinde olacaktır.

TEMEL

Canlıların evrimi bir çok farklı mekanizmayla işleyen oldukça karmaşık bir olgu, Charles Darwin'in Türlerin Kökeni'nde öne sürdüğü ve bir çok canlıda gözlenen cinsel seçilim de canlıların evriminde önemli rol oynayan bir mekanizma.

Davranış bilim ve evrimsel psikoloji alanında çalışmalar yapan Geoffrey Miller, Sevişen Beyin isimli kitabında insanın evriminde eş seçimi ve sağlıklı yeni nesiller üretme isteğinin yerini anlatıyor. Hatta “insan zihninin tıpkı erkek tavus kuşunun kuyruğu gibi kur yapmak ve eş bulmak için evrimleştiği ve bunun da insan doğasını şekillendirdiği” gibi cesurca bir iddia ortaya atıyor ve bu iddiasını, hayatta kalma yeteneklerini potansiyel eşine sergilemek için insan bedeni ve zihninde gerçekleştiğini öne sürdüğü adaptasyonları evrimsel psikoloji çerçevesinde anlattığı örneklerle destekliyor. Simetri, sanatsal yaratıcılık, cömertlik bunlardan birkaçı.

Yaklaşık yüz yıl önce, 29 Mayıs 1919'da bir güneş tutulması sırasında yapılan ölçümler, Einstein’ın genel görelilik teorisini doğruladı. Bundan daha önce ise Einstein, ışığı anlama biçimimizi kökten değiştiren özel görelilik teorisini geliştirmişti. Bu teori günümüzde bile parçacıkların uzayda nasıl hareket ettiğini anlamamıza rehberlik ediyor ki bu da uzay araçlarını ve astronotları radyasyondan korumak için hayati bir araştırma alanı.

Özel görelilik teorisi, ışık parçacıklarının, yani fotonların boşlukta saatte yaklaşık 1.079.252.848 km gibi sabit bir hızla yol aldığını gösterdi. Bu hız, ulaşılması son derece zor ve de bu ortamda aşılması imkânsız bir hızdır. Ancak uzayın her yerinde, kara deliklerden Dünya’ya yakın çevrelere kadar parçacıklar gerçekten inanılmaz hızlara çıkmaktadır; bazıları ışık hızının %99,9’una kadar ulaşmaktadır.

Sadece grip ya da nezle olduğumuzda değil, aslında, normal zamanlarda da burnumuz tıkanır ama burun deliklerimiz bunu o kadar kıvrak ve koordineli bir şekilde yapar ki neredeyse hiç farkında olmayız. Bu durum şöyle gerçekleşir: Yaklaşık her 4 saatte bir, burun deliklerimizden biri diğerine göre daha fazla şişer ve bu şişkin olan delikten çok az hava girişi olur. Bu süre sonunda, diğer burun deliği şişer ve daha önce az çok tıkalı halde olan burun deliğinin şişkinliği inerek normal hava akışı tekrar sağlanır. Buna “nazal siklus (döngü)” denir ve her 10 kişiden 8’inde görülür. Bu görev değişimi (bir nevi vardiyalı çalışma) sayesinde, burun deliklerimiz iş yükünü paylaşırlar. 

İyi de burun deliklerimiz neden böyle vardiyalı çalışma eğilimindedir? Bunun bir sebebi, burnun akciğerlerin korunması için birincil organ olmasıdır. Akciğerlere ulaşmaması gereken toz, sümük ve diğer maddeler, “siliya” denen burun kılları tarafından tutulur. Siliyanın bu görev esnasında kurumaması için ara sıra dinlenmesi gerekir. İşte bunun için burun delikleri görev paylaşımı yaparlar. Amaç, burunun görevini başarıyla sürdürmesini sağlayarak akciğerleri korumaktır. Bir diğer sebep ise bu döngünün daha iyi koku alabilmemizi sağlamasıdır. Koku alabilmemiz havadaki kimyasallar yoluyla gerçekleşir ve bazı hava kaynaklı kimyasalların, koku almaçlarına (reseptörlerine) tutunarak saptanabilmeleri için biraz zamana ihtiyaçları vardır. İşte, az da olsa hava geçişine izin veren tıkalı burun, bu ihtiyacı karşılayarak yavaş hareket eden bu kimyasalların koku olarak algılanmasını mümkün kılar.

Kelebek etkisi, en basit tanımla, bir sistemin başlangıç verilerinde küçük değişiklikler yapıldığında öngörülemez ve büyük sonuçların doğabilmesidir.

Kelebek etkisi denince herkesin aklına matematikçi, meteorolog ve aynı zamanda kaos teorisine çok büyük katkıları olan Amerikalı Edward Norton Lorenz'in (23 Mayıs 1917 - 16 Nisan 2008) verdiği analoji örneği gelir: Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD'de bir fırtınanın kopmasına neden olabilir. Daha sonra bu örneğin başka birçok farklı versiyonu karşımıza çıkmıştır.