Büyük Bizon Katliamı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika'da milyonlarca Amerikan bizonunun sistematik olarak yok edilmesi sürecidir. Bu katliam yalnızca avcılığın kontrolsüz yayılmasından değil aynı zamanda Amerikan hükümetinin ve ordusunun bilinçli politikalarından kaynaklanmıştır. Bu süreç, günümüzde literatürde Büyük Bizon Katliamı (Ing: Great American Buffalo Slaughter) olarak tanımlanmakta ve hem ekolojik tarih hem de sömürgecilik çalışmaları açısından kritik bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

Amerikan federal hükümeti ve askeri otoriteler, yerli halkların başlıca geçim ve kültürel yaşam kaynağı olan bizonları hedef alarak direniş gücünü kırmayı ve rezervasyon sistemine geçişi hızlandırmayı amaçlamıştır. Özellikle demiryollarının batıya doğru genişlemesiyle birlikte, endüstriyel düzeye ulaşan avcılık faaliyetleri bizon nüfusunda çok ciddi bir düşüşe neden olmuş; türün tahmini 30 ila 60 milyon arasında olan birey sayısı 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde 1.000’in altına kadar gerilemiştir. Bu durum Kızılderili kabilelerin ekonomik bağımsızlıklarını yitirmelerine ve zorla yerinden edilmelerine zemin hazırlamıştır.

Bu yazı dizimizde, sosyal bilimlerin çatışı olarak nitelendirilebilecek, hayatın ve doğanın her alanında etkilerini görebildiğimiz, muazzam geniş bir disiplin olan Oyun Teorisi’ne bir giriş yapacağız ve okurlarımızın bu konu hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaya çalışacağız. Temel amacımız, okurlarımıza genel bir oyun teorisi perspektifinden düşünme tarzını aşılamak ve bu bağlamda günlük hayattaki olayları bir oyun olarak nasıl yorumlayabileceklerini göstermeye çalışmaktır.

Ancak asla unutulmamalıdır ki, Oyun Teorisi’ni tam olarak anlayabilmek, sağlam matematiksel kanıtlar ve analizler gerektirmektedir. Bu yazı dizisinin temel amacı ve okurlarımızın beklentileri hakkındaki tahminlerimiz göz önüne alınınca, makaleleri matematiğe boğmanın iyi bir tercih olmayacağını düşündük. Bu sebeple, bu yazı dizisi temel kavramlar ve kritik noktalar üzerinde duracak ve rahatça takip edebilmek için temel matematik bilgisinden başka bir şey gerekli olmayacak. Bazı noktalarda oyunları tanımlamak için matematik ve mantık gösterimine başvuracağız ve bu gösterimleri anlamak için bir tık daha ileri matematik bilgisi gerekebilir; ancak bu gösterimler konunun genel işleyişine dahil olmadığı ve sadece sözel olarak bahsedilen kavramların alternatif birer gösterimi olduğu için onlarda anlaşılmayan noktalar olması sıkıntı yaratmayacaktır. Daha ileri düzeyde Oyun Teorisi bilgisine sahip olmak isteyen okurlarımız için de, ek okuma ve kaynak önerilerimizi yazı dizisi içinde belirteceğiz.

İleri zekalılık; pek çoğumuzun imrendiği, sahip olmak istediği bir özelliktir. Akademik başarı, daha iyi iş imkânları, yüksek gelir gibi avantajlar gözümüzü boyar. Belki de bu yüzden yüksek IQ ile tetiklendiği düşünülen bazı rahatsızlıklardan pek çoğumuz bihaberiz. İleri zekânın hepimizin bildiği olumlu yanları olduğu gibi, içimizi ürperten bazı rahatsızlıklarla ilişkili olduğu da düşünülmektedir.

Farklı kurumlarda araştırmacı olarak görev alan 4 bilim insanının bir araya gelerek yürüttüğü bir çalışma, bize bu konuda ışık tutuyor. Yapılan araştırmada yüksek IQ sahibi insanların bir arada toplandığı MENSA adlı kuruluşun Amerikan üyelerinin psikolojik ve fizyolojik durumları gözden geçirilmiştir. Hazırlanan ankette, ileri zekalı insanlara bazı hastalıklarla ilgili tıbbi geçmişleri ve şüpheleri sorulmuştur. Bu hastalıkların arasında ruh hali bozuklukları (depresyon, bipolar bozukluk ve distimi) anksiyete, obsesif kompülsif bozukluk, ADHD (dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) ve otizm gibi fizyolojik ve psikolojik rahatsızlıklar yer alıyor. Ayrıca çevresel alerjiler, astım ve otoimmün hastalıklar da göz ardı edilmeyerek ankete eklenmiştir. 3715 kişinin cevapladığı anketteki oranlar Amerikan ulusal hastalık oranlarıyla kıyaslanmıştır.

Herhangi bir zamanda Amerika Birleşik Devletleri nüfusunun yaklaşık %10'u majör depresif bozuklukla (MDD) mücadele ederken insanların %20'si yaşamları boyunca bu bozukluğun belirtilerini gösterebiliyor.^[1]

Ancak bu kadar yaygın olmasına rağmen MDD tedavisinde kullanılan yöntemler, toplumun azımsanamayacak bir kesiminde yetersiz kalmaktadır. Standart tedavi yöntemi olan antidepresanlar, MDD hastalarının %30’unda etkili olmamaktadır.

Neden bazı organizmalar (somon balığı, bambu bitkisi, birçok böcek türü ve tüm tahıl bitkileri) çoğalır çoğalmaz ölürken, diğerleri defalarca çoğalabilmektedir?

Birçok bitki ve hayvan türleri ilk üreme işleminden sonra ölümle sonuçlanan yaşam öykülerine sahiptirler. Bu duruma “semelparite” adı verilirken diğerine “iteroparite” (iteroparity) (art arda çoğalabilen yaşam türü) adı verilir. Bitki türleri için bazen monokarpi (monocarpy) ve polikarpi (polycarpy) terimleri semelparite ve iteroparite yerine kullanılmaktadır. Ancak, monokarpi bitkinin tümünü kapsamadan sadece ilk üreme işlemi gerçekleşen filizin ölümü için de kullanılabilmektedir.

İnsanlarla şempanzeler arasındaki genetik benzerlik %98.77 düzeyindedir. Bu, bilimsel bir gerçektir. Bu sayı, proteinler arası benzerlikten değil, tek tek milyarlarca nükleotitin (genomu oluşturan baz çiftlerinin) karşılıklı olarak dizilmesi ve aradaki benzerlik ve farkların tespit edilmesiyle ölçülmektedir. Bu benzerliğin gerçek olmadığını söylemek, babalık testi sonucu pozitif gelen birinin veya DNA yoluyla katili teşhis edilen kurbanın testinin "bilimsel dayanağı olmadığını" söylemek ile aynıdır ve eşit derecede hatalıdır.

İnsanın diğer tüm canlılarla, özellikle de hayvanlarla, özellikle de primatlar, maymunlar ve kuyruksuz maymunlarla yakın akraba olması, bazı mitolojik anlatıları savunan kesimleri rahatsız etmektedir. Bu bilimsel gerçeklerin ideolojik anlatılarına uymuyor olması, bu anlatılarından maddi çıkarı olan kişi, grup, örgüt ve tarikatların, bilimin diğer tüm bilim dallarıyla (kozmoloji, fizik, kimya, tıp, vb.) aynı standartlara ve kaliteye tabi olan evrimsel biyoloji, evrimsel genetik, moleküler biyoloji, vb. sahaların bilimselliğine ve bu alanlardan gelen verilerin gerçekliğine gölge düşürme yoluyla halkı aldatmasıyla sonuçlanmaktadır.

En güzel hatıralarımın arasında Batı Kanada’daki Elk Island National Park karıncalarını inceleyerek geçirdiğim yaz mevsimleri vardır. Bu harika parkta, geyik ya da bizon sürüleriyle, yalnız bir Kanada geyiğiyle ya da gürültülü bir yakalı keklikle karşılaşabilirdim. Bütün rastlantılar heyecan vericiydi, ancak benim için en büyük heyecan, köle yapıcı karıncaların bir baskın partisiyle karşılaşmaktı. Eğer köle yapıcı karıncalar Polyergus breviceps türünden esaslı bir köle yapıcı ise bilirdim ki bir gösterinin içindeyim.

P. breviceps gibi sosyal parazitler, diğer sosyal böceklere ait kolonileri köleleştiren sosyal böceklerdir. Bu parazitler sosyal Hymenoptera (zar kanatlılar, örneğin bal arıları, yaban arıları, karıncalar) sınıfında bulunur ve en yoğun haliyle karıncalarda çalışılmıştır. Burada bahsettiğim sosyal parazitlik, farklı türlerle karma yuvalar oluşturan ve konakçı türün işçileri tarafından sağlanan iş gücüne bağımlı olan karıncalarla sınırlıdır. Bu yuvalar genel olarak kolonide iki ya da daha fazla tür karıncadan oluşur ve çoğunlukla kolayca fark edilebilir. Örneğin Formicinae altfamilyasından siyah karıncaları köleleştiren yine Formicinae altfamilyasından P. breviceps gibi köle yapıcıların birçoğu kırmızı karıncalardır. Dolayısıyla bir toprak yığınını açıp çılgın bir koşuşturmaca içinde kırmızı ve siyah karıncalar görürseniz, köle yapıcılar ve kölelerle karşılaşmışsınız demektir (Görsel 1).