Görselde, birbirinden oldukça uzak 4 memeli hayvan türünün uzuvları görülmektedir: bir insan, bir kedi, bir balina ve bir yarasa. Bu canlılar, dışarıdan bakıldıklarında birbirinden tamamen farklı gözükseler de, içlerine baktığınız zaman aynı atadan geldiklerini haykıran yüz binlerce veri bulmak mümkündür. Bunların en net olanlarından biri de, kemiklerinde yapacağınız bir analizden gelecektir.

Bu apayrı 4 memelinin (ve diğer memelilerin de) bütün uzuv kemikleri birbiriyle eştir. Bilimde biz aynı atadan gelen ve farklı torun türlere dağılan bu yapı ve organlara homolog (eş) organlar adını veriyoruz. Bu kadar farklı yapılarda olmalarının tek sebebiyse, evrimsel süreç içerisinde aynı kemiklerin farklı ortamlara adapte olan uzuvlarla birlikte evrim geçirmiş olmalarıdır. Görselde, sırasıyla humerus, radius, ulna, karpallar, metakarpallar ve falanjlar görülmektedir. Tüm memeli türlerinde bu kemikler birbirinin aynı yapıdadır; sadece şekilsel farklılıklar bulunmaktadır. Dolayısıyla, birbirinden tamamen farklı görünen canlıların evrimsel süreçte ortak bir atadan geldiği anlaşılabilir. Bunu bir diğer şekilde sınama yöntemi, memeli olmayan canlılara bakmaktır.

Doğada her an etrafımızda gerçekleşen pek çok olay, aslında basınç sayesinde ortaya çıkmaktadır. Basınç, sıvılar, gazlar ve katı cisimler arasındaki etkileşimlerin anlaşılmasında önemli bir yer tutar. İster deniz seviyesinde bir atmosferik basıncı ölçüyor olalım, ister bir sıvı içindeki basıncı inceliyor olalım, bu kavramın pratikteki yeri çok büyüktür. Peki, basınç tam olarak nedir ve günlük yaşamımızda nasıl bir rol oynar? Bu yazıda, basıncın tanımından, çeşitlerine ve hayatımıza olan etkilerine kadar detaylı bir inceleme yapacağız.

Topuklu ayakkabıyla yere basan ortalama kiloda bir kadın, 6.000 kilogram (6 ton) gibi devasa bir kütleye sahip filden daha fazla basınç uygular. Peki nasıl olur da 60 kilogram olan bir kadın, 6 tonluk devasa bir hayvandan daha fazla basınç yaratabilir? Bir kutup ayısının üzerinde yürüdüğü buzun kırılmaması için yürümek yerine sürünerek ilerlemesi, kedilerin ve diğer pençeli yırtıcıların pençelerinin sivri bir yapıda olması, martı ve ördek gibi canlıların ayaklarının perdeli olması bu ilginç karşılaştırmanın doğada gördüğümüz örneklerdir. Hayli ilgi çekici olan bu örnekleri anlayabilmek için katılarda basıncı anlamamız gerekmektedir.

Doğada canlı gruplarının avcılarına karşı geliştirdiği farklı savunma mekanizmaları mevcuttur; kamuflaj, mimikri, çeşitli özelleşmiş yapılar ve zehir bu savunma başında gelir. Bu mekanizmaların arasında doğası sebebiyle en çok çalışılan ve merak uyandıran başlık zehirdir.^[1][2]

Özellikle bazı canlı grupları zehirleri nedeniyle "en çok korkulan", "en tehlikeli" gibi isimlerle anılır olmuştur. Bazı böcekler, örümcekler, kurbağalar, yılanlar, kaplumbağalar zehirlidir ve her biri yaşadığı habitatın coğrafyasına göre farklı kimyasal içerikli zehirlere sahiptir. Bu başlıklar içerisinde yılanların zehirleri en tehlikelilerden biri olarak kabul görür.

Fizik alanında Nobel Ödülü almış 225 kişiden sadece beşi kadındır! Bu sayı, kadınların insan popülasyonunundaki oranı olan %50'ye kıyasla çok azdır. Bilim kadınlarının önündeki engelleri teşhir eden birkaç çalışmaya ve onların temsilini artırmaya yönelik birçok çabaya rağmen fizik, erkek egemen bir alan olmaya devam ediyor. Dünya genelindeki fizikçilerin sadece beşte biri kadın ve bu oran 2010'dan bu yana değişmedi. Nobel Fizik Ödüllü beş kadından üçü ise son on yılda ödülü almaya hak kazandı. Sadece birkaç yıl içinde bu üç kadının Nobel Fizik Ödülü kazanan bilim insanları kadrosuna girmesini görmekse fizikçi kadınlar için oldukça heyecan verici.

Nobel Fizik Ödülü kazanma onuruna 21. yüzyılda ulaşan üç kadın fizikçi var: Donna Strickland (2018), Andrea Ghez (2020), ve Anne L'Huillier (2023). Waterloo Üniversitesinden fizikçi Strickland, lazerler ve gerilmiş darbe amplifikasyonu (İng: "chirped pulse amplification") olarak adlandırılan CPA yöntemi üzerine yaptığı çalışmalar sayesinde Nobel Fizik Ödülü almaya hak kazandı. Kaliforniya Üniversitesinden astrofizikçi Ghez, özellikle Samanyolu'nun merkezine yakın olan yıldızları gözlemleyen çalışmaları sayesinde Nobel Fizik Ödülünü aldı. Lund Üniversitesinde fizikçi olan L'Huillier de lazerler üzerine yaptığı çalışmalar sayesinde 2023 Nobel Fizik Ödülünü almaya hak kazandı.

Eğer iki bireyin beyinlerini birbirine bağlayacak olsaydık, bu durum, bireylerin bilinçli deneyimlerini nasıl etkilerdi? Daha spesifik olaraksa, iki kişinin insanın bilinçli deneyimlerinden herhangi birini paylaşması mümkün mü? Peki ya iki insanın farklı özneler olarak kalırken, aynı anda bazı deneyimlerden ortak olarak yararlanmaları mümkün mü? Beyinleri talamustan bağlı olan Hogan ikizleri vakası (kraniyopagus yapışık ikizler), tüm bunların olabileceğini gösteriyor gibi görünüyor. Pratik ampirik yöntemler bize, ikizlerin bilinçli deneyimleri paylaşıp paylaşmadıklarını doğrudan söyleyemese de, beyinde içerik işlemenin yerelliği hakkındaki düşünceleri gözeterek, büyük olasılıkla bunun olması gerektiğini savunuyorum.

Kimi zaman iki beyni birbirine bağladığımızda, bu beyinlerle ilişkili bireysel zihinleri de birleştirebileceğimiz varsayılır. Derek Parfit, felsefe camiasında ünlü olan bir şekilde, iki bireyin bedenlerinden beyin yarılarının çıkarıldığı ve daha sonra yeni bir bedende birleştirildiği bir düşünce deneyini anlatır:^[1] Parfit, iki beyin yarısı arasında bir rekabet olup olmayacağını, örneğin birleşme öncesi bireyin fikirlerinin diğerine baskın gelip gelmeyeceğini ya da bir tür uzlaşmaya varıp varmayacaklarını merak eder. Yine de Parfit'in düşünce deneyinde, tekil bir zihnin ortaya çıkacağı temel fikri varsayılmaktadır. Benzer varsayımlar, kişisel kimlik literatüründe de bolca bulunmaktadır.^{[2][3][4][5][6][7]}

Diferansiyel denklemler, doğada ve insan yapımı sistemlerde meydana gelen sürekli değişimleri matematiksel olarak ifade eden denklemlerdir. Isaac Newton^[1] ve Gottfried Wilhelm Leibniz'in 17. yüzyıldaki katkılarıyla ortaya çıkan bu alan, fiziksel olayları modellemekten mühendislik sistemlerini analiz etmeye kadar birçok alanda kullanılmaktadır. Diferansiyel denklemler sayesinde bir sistemin zamana veya bir başka değişkene bağlı davranışı öngörülebilir ve çözülebilir hâle gelir.

Modern dünyada mühendislik ve bilim dallarının büyük bir kısmı, diferansiyel denklemlerle ifade edilen süreçleri anlamaya dayanır. Hareket eden bir nesnenin konumunun belirlenmesinden, elektrik devrelerindeki akımların analizine kadar pek çok problem, bu denklemler yardımıyla çözülmektedir.

Ekibimizden Umut Efe'nin nefes kesici seslendirmesiyle, Yıldızlararası (Interstellar) filmiyle meşhur olan Dylan Thomas şiiri "Gitme O Geceye, Usulca!"... Muhteşem filmlerden muhteşem görüntülerle desteklendiğinde, daha da bir nefes kesici hale geliyor.

Mutlaka izlemenizi tavsiye ederiz.

Tapirler irice, az çok domuza benzeyen ve orta uzunlukta bir hortuma sahip memelilerdir. Onları meşhur eden özelliklerinden olan hortumlarına bilimsel olarak "proboscis" adı verilir. Bu hortum, her yöne doğru kolaylıkla hareket ederek, normalde ulaşamayacağı yapraklara erişmesini sağlar. Tür 2 metre uzunluğa ve 1 metre yüksekliğe kadar erişebilir, 150-300 kilogram arasında bir ağırlığa sahiptir. Tapirleri meşhur eden bir diğer özellik ise, vücut ölçülerine göre çok daha büyük olan penisleridir. Bu canlılar, Güney ve Orta Amerika'daki ormanlarda ve Güneydoğu Asya'da bulunurlar.

Tapirlerin evrimsel olarak en yakın akrabaları, kendileri gibi tek parmaklı olan atlar ve gergedanlardır. İlk tapir benzeri canlı günümüzden 50 milyon yıl kadar önce Erken Eyosen Dönem'de yaşamış olan Heptodon'dur. En yakın akrabasının, ilkin bir at türü olan Hyracotherium olduğu düşünülmektedir. Bu tür, günümüz tapirlerinin yarı boyundadır ve hortumu yoktur.

Size bir soru: Zamanı geriye sarıp, tekrar başlatsaydık ve evrim, aynı atalardan yeniden başlatılmış olsaydı... Aradan aynı miktarda zaman geçtikten sonra ortaya çıkan sonuç, şu anki bildiğimiz Dünya yaşamına benzer miydi?

Bu soru ilk defa açık bir şekilde, 1989 yılında büyük evrimsel biyolog Stephen Jay Gould tarafından soruldu. O gün bugündür de teorik bir tartışma konusu olarak farklı görüşlere ev sahipliği yapmakta.